Unang Pagkompirmar sa Kanon sa Bibliya

“ANG matag linya daw espesipikong gisulat aron mapukaw ang kamausisahon sa mga tawong interesado sa kasaysayan sa unang mga Kristohanon.” Mao kanay paghubit bahin sa usa ka karaang dokumento. Mahanduraw ba nimo kon unsa kana?

Tingali nahibalo ka na bahin sa Muratorian Fragment o wala pa. Nahibalo ka man o wala, ikaw tingali mahibulong, ‘Unsay nakapatalagsaon kaayo sa Muratorian Fragment?’ Kini ang labing karaang naglungtad nga kanon, o listahan sa tinuod nga mga basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan.

Lagmit wala ka magduhaduha nga ang pipila ka basahon bahin gayod sa Bibliya. Apan, matingala ka ba kon imong mahibaloan nga dihay panahon kaniadto nga giduhaduhaan sa pipila kon unsang mga basahona ang ilakip sa Bibliya? Ang Muratorian Fragment, o kanon, adunay listahan sa mga sinulat nga giisip nga inspirado. Sama sa imong nahibaloan, ang eksaktong kaundan sa Bibliya hinungdanon gayod. Busa, unsay gibutyag nianang listahana bahin sa mga basahon nga karon naglangkob sa Kristohanon Gregong Kasulatan? Buweno, susihon una nato ang kasaysayan niining listahana.

Pagkadiskobre Niini

Ang Muratorian Fragment maoy bahin sa manuskrito nga pormag libro nga may 76 ka panid nga gama sa panit sa mananap, nga ang kada panid maoy 27 por 11 sentimetros. Si Ludovico Antonio Muratori (1672-1750), usa ka inilang Italyanong historyano, nakadiskobre niini didto sa Ambrosian Library, sa Milan, Italya. Gipatik ni Muratori ang iyang kaplag niadtong 1740, mao nga ginganlan kinig Muratorian Fragment. Kini nga manuskrito daw gipatik sa ikawalong siglo sa karaang monasteryo sa Bobbio, duol sa Piacenza, sa amihanang Italya. Kini gibalhin ngadto sa Ambrosian Library sa sinugdanan sa ika-17ng siglo.

Ang Muratorian Fragment adunay 85 ka linya sa teksto nga makita sa mga panid 10 ug 11 sa maong manuskrito. Gisulat kini sa Latin, nga lagmit gikopya sa usa ka magsusulat nga dili kaayo mainampingon. Apan ang pipila sa iyang  mga sayop nakita pinaagi sa pagtandi niini sa samang teksto nga nalakip sa upat ka manuskrito sa ika-11 ug ika-12 nga siglo.

Kanus-a Kini Gisulat?

Apan, mahibulong ka tingali kon kanus-a unang gisulat ang mga impormasyon sa Muratorian Fragment. Ang orihinal niini daw gisulat diha sa Grego daghang siglo na kanhi sa wala pa masulat ang Fragment, nga maoy Latin nga hubad sa Grego. Aniay ideya nga makatabang sa pagtino sa petsa sa orihinal. Gihisgotan sa Fragment ang bahin sa usa ka basahon nga dili bahin sa Bibliya, ang Shepherd, ug kini nag-ingon nga ang usa ka tawong ginganlag Hermas nagsulat niini sa “di pa kaayo dugay, sa atong panahon, sa siyudad sa Roma.” Ang mga eskolar nagpetsa sa kataposang pagsulat sa Shepherd ni Hermas tali sa 140 ug 155 K.P. Busa, imong masabtan kon nganong ang Latin nga hubad sa orihinal nga Gregong Muratorian Fragment gipetsahan ug tali sa 170 ug 200 K.P.

Ang direkta ug dili-direktang pagtumong sa Roma nagpaila nga kini gisulat diha nianang siyudara. Apan gidebatehan pa kon kinsay awtor niini. Si Clemente sa Alejandria, si Melito sa Sardis, ug si Polycrates sa Efeso ang gituohang mga awtor niini. Apan, ang kadaghanang eskolar nagtumong kang Hippolytus, usa ka hinulat kaayong awtor nga nagsulat ginamit ang Grego ug nagpuyo sa Roma sa dihang ang Muratorian Fragment lagmit gisulat. Bisan pag dili ka interesado niini, apan tingali gusto kang mahibalo ug dugang bahin sa kaundan niini nga maoy nakapabililhon kaayo niini.

Impormasyon nga Ania Niini

Ang maong sinulat dili lamang usa ka listahan sa mga basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Naghisgot usab kini bahin sa mga basahon ug sa mga magsusulat niini. Kon basahon nimo kini, imong makita nga nawala ang unang mga linya sa manuskrito, ug daw natapos kinig kalit. Unang gihisgotan niini ang Ebanghelyo ni Lucas, ug kini nag-ingon nga ang magsusulat niining basahona sa Bibliya maoy usa ka doktor. (Colosas 4:14) Kini nag-ingon nga ang Lucas mao ang ikatulo nga Ebanghelyo, busa imong masabot nga ang nawala nga unang bahin lagmit nagtumong sa mga Ebanghelyo ni Mateo ug Marcos. Kon kanay imong konklusyon, suportahan ka sa Muratorian Fragment, nga nag-ingon nga ang ikaupat nga Ebanghelyo mao ang iya ni Juan.

 Gipamatud-an usab sa Fragment nga ang Mga Buhat sa mga Apostoles gisulat ni Lucas alang sa “labing tinamod nga Teofilo.” (Lucas 1:3; Buhat 1:1) Dayon gilista niini ang mga sulat ni apostol Pablo ngadto sa mga taga-Corinto (duha), taga-Efeso, taga-Filipos, taga-Colosas, taga-Galacia, taga-Tesalonica (duha), taga-Roma, kang Filemon, kang Tito, ug kang Timoteo (duha). Ang sulat ni Judas ug ang duha ka sulat ni Juan gihisgotan usab ingong inspiradong mga basahon. Ang unang sulat ni apostol Juan gihisgotan na, uban sa iyang Ebanghelyo. Ang Apokalipsis o Pinadayag, mao ang kataposan sa listahan sa mga basahon nga giisip nga inspirado.

Ang Fragment naghisgot usab bahin sa Apokalipsis ni Pedro apan kini nag-ingon nga gibati sa pipila nga kini dili angayng basahon sa mga Kristohanon. Ang magsusulat nagpasidaan nga kaylap na ang mini nga mga sinulat sa iyang adlaw. Ang Muratorian Fragment nagsaysay nga kining mini nga mga sinulat dili angayng dawaton, “kay dili maayong sagolag apdo ang dugos.” Gihisgotan usab niini ang ubang mga teksto nga dili angayng ilakip sa balaang mga sinulat. Kana tungod kay kini gisulat human sa panahon sa mga apostoles, sama sa Shepherd ni Hermas, o tungod kay kini gisulat aron palig-onon ang mga pagtulon-an nga supak sa doktrina sa simbahan.

Lagmit imong namatikdan sa gihisgotan sa ibabaw nga ang sulat ngadto sa mga Hebreohanon, ang duha ka sulat ni Pedro, ug ang iya ni Santiago wala hisgoti niini nga listahan sa tinuod nga mga basahon sa Bibliya. Bisan pa niana, human mahisgoti ang trabaho sa magsusulat nga nagkopya sa manuskrito, si Dr. Geoffrey Mark Hahneman nag-ingon nga “makataronganon ang pagbanabana nga ang Fragment lagmit naundan sa mga basahon nga nangawala, ug ang Santiago ug mga Hebreohanon (ug 1 Pedro) mahimong lakip niini.”—The Muratorian Fragment and the Development of the Canon.

Busa ang Muratorian Fragment nagkompirmar nga ang kadaghanang basahon nga anaa sa Kristohanon Gregong Kasulatan giisip na nga bahin sa Bibliya sa ikaduhang siglo K.P. Siyempre, ang pagkahimong bahin sa Bibliya sa maong mga basahon wala mag-agad sa kamatuoran nga kini gihisgotan diha sa usa ka karaang listahan. Ang nahisulat sa mga basahon sa Bibliya maoy nagpamatuod nga kini produkto sa balaang espiritu. Kining tanan nagkompirmar sa pagkaawtor ni Jehova nga Diyos ug kini wala gayod magkasumpaki. Ang panag-uyon ug pagkatimbang sa 66 ka basahon sa Bibliya nagpamatuod sa panaghiusa ug pagkakompleto niini. Busa, makabaton kag kaayohan kon imong dawaton ang Bibliya, ang Pulong ni Jehova sa inspiradong kamatuoran, nga natipigan hangtod karon.—1 Tesalonica 2:13; 2 Timoteo 3:16, 17.

[Hulagway sa panid 13]

Ludovico Antonio Muratori

[Hulagway sa panid 14]

Ang Ambrosian Library

[Hulagway sa panid 15]

Ang Muratorian Fragment

[Credit Line]

Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05

[Picture Credit Lines sa panid 13]

Fragments: Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05; Muratori, based on line art: © 2005 Brown Brothers