Usa ka Tuig nga Yugto Diha sa “Maayong Yuta”

NIADTONG 1908 may nadiskobrehan nga usa ka makaiikag nga butang sa puwesto sa panahon-sa-Bibliyang siyudad sa Gezer, nga nahimutang sa kapatagan duol sa baybayon kasadpan sa Jerusalem. Kadto maoy usa ka gamayng anapog nga papan, nga gituohang naglungtad sukad sa ikanapulo nga siglo W.K.P. Nasulat niana ang gituohan nga pinayanong bersiyon sa usa ka tuig nga yugto sa naandang pagpanguma, lakip ang nagkadaiyang kalihokan niini. Kadto gisulat sa karaang Hebreohanong pinulongan. Kining maong papan nailhan sa ulahi nga Kalendaryong Gezer.

May usa ka ngalan sa maong papan: Abias. Bisan tuod dili mouyon ang tanang arkeologo, daghan ang nagtuo nga kini maoy homwork sa eskuylahan sa usa ka batang lalaki nga balaknong pagkasulat. a Gusto ba nimong handurawon ang paglabay sa mga yugto sa Yutang Saad sumala sa panglantaw sa usa ka batang lalaki nga nagkinabuhi niadtong panahona? Ang pagbuhat niana tingali makatabang kanimo sa paghinumdom sa pipila ka hitabo sa Bibliya.

Duha ka Bulan nga Pagpanghipos sa Abot

Ang magsusulat niining maong karaang kalendaryo nagsugod sa katibuk-ang pagpanghipos sa abot. Bisan tuod kini nga kalihokan mao ang nauna niini nga kalendaryo, imong masabtan kon nganong giisip sa mga Israelinhon ang pagpanghipos sa abot ingong ang kinapungkayan sa hinungdanong bahin sa tuig sa pagpanguma. Ang bulan sa Etanim (sa ulahi gitawag ug Tisri) motakdo sa Septiyembre/Oktubre sa atong kalendaryo karon. Tungod kay ang kadaghanan sa alanihon naani na, kini maoy sadyang panahon sa katawhan nga naglakip sa batan-ong si Abias. Hunahunaa ra ang iyang kalipay samtang nagtabang siya sa iyang amahan sa paghimog balongbalong nga ilang puy-an sa usa ka semana samtang malipayon silang nagpasalamat kang Jehova tungod sa abot sa ilang kaumahan!—Deuteronomio 16:13-15.

Sa maomaong panahon, ang mga olibo hapit nang pupoon sa pamilya ni Abias pinaagig pagbunal sa mga sanga sa kahoy, nga tingali alang sa  batan-ong si Abias maoy usa ka lisod nga buluhaton apan makalingaw tan-awon. (Deuteronomio 24:20) Dayon sila mamunit sa mga olibo ug dad-on kini ngadto sa kinadul-ang galingan nga bato aron himoong lana. O tingali ang pamilya makakuhag lana pinaagi sa mas yanong proseso—nga mao ang pagbutang sa linubok o nangliki nga mga olibo diha sa tubig ug pagkandos sa manglutaw nga lana. Bisan asa niana nga proseso, kining bililhong likido mapuslanon dili lang alang sa pagkaon. Gigamit usab kini ingong tubil sa mga lampara ug tambal sa mga pangos ug samad, nga lagmit mahiagoman sa usa ka batang sama ni Abias samtang magduladula.

Duha ka Bulan nga Pagpugas

Sa pagsugod sa sayong ting-ulan, lagmit nalingaw si Abias samtang midapat sa iyang panit ang bugnawng talisik. Lagmit gisultihan siya sa iyang amahan kon unsa ka hinungdanon ang ulan alang sa yuta. (Deuteronomio 11:14) Ang yuta, nga nabantok sa kainit sa adlaw sulod sa pipila ka bulan, mohumok ug mahimo nang darohon. Mahanasong gunitan sa karaang magdadaro ang usa ka kahoyng daro, nga tingali gitaorag metal sa tumoy, samtang guyoron kini sa usa ka hayop. Ang tuyo mao ang paghimog tul-id nga mga tudling sa uma. Ang yuta bililhon kaayo, busa ang Israelinhong mga mag-uuma magtikad bisan sa usa ka gamayng luna, lakip na sa mga bakilid. Apan lagmit mogamit silag mga sarol o guna kon diha sa mga bakilid.

Human madaro ang humok nga yuta, ang trigo ug ang sebada mahimo nang ipugas. Makaiikag, ang sunod nga natala sa Kalendaryong Gezer nagtumong sa duha ka bulan sa maong pagpugas.  Lagmit puston sa magpupugas ang binhi diha sa pinilong sidsid sa iyang besti ug isabwag kana.

Duha ka Bulan sa Ulahing Pagpugas

Wala gayoy hunong ang pagpatunghag pagkaon sa “maayong yuta.” (Deuteronomio 3:25) Sa ma-Disyembre, kanunay ang ulan ug ang yuta mahimong lunhaw. Kini maoy panahon alang sa pagpugas sa lisohan nga mga pagkaon, sama sa gisantes ug garbansos, ingon man sa uban pang mga utanon. (Amos 7:1, 2) Diha sa papan kini gitawag ni Abias ug “kompay sa tingpamulak,” o sumala sa paghubad niini sa uban ingong “ulahing pagtanom,” nga maoy panahon sa daghang lamiang pagkaon nga giluto uban ang daghang utanon nga abot sa maong yugto.

Samtang hapit nang matapos ang tingtugnaw, ang kahoyng almendras, nga ilhanan sa tingpamulak, magpatunghag puti ug rosason nga mga bulak. Kini magsugod sa dihang duna nay diyutayng kainit, ingon ka sayo sa Enero.—Jeremias 1:11, 12.

Usa ka Bulan nga Pagpamutol ug Lino

Ang sunod nga gihisgotan ni Abias mao ang lino. Kini tingali magpahinumdom kanimo sa usa ka panghitabo kasiglohan una pa sa panahon ni Abias didto sa silangang bahin sa kabungtoran sa Judea. Sa siyudad sa Jerico, gitagoan ni Rahab ang duha ka espiya “taliwala sa mga lindog sa lino nga gilumbay” nga gipauga sa atop sa iyang balay. (Josue 2:6) Ang lino hinungdanon kaayo sa kinabuhi sa mga Israelinhon. Aron makuha ang lanot sa tanom sa lino, kinahanglan unang madugta ang tanom. Kini hinay nga madugta pinaagi sa yamog, o mas dali pinaagi sa paghumol sa tanom sa lino diha sa usa ka lim-aw o sapa. Sa dihang mabulag na ang lanot niini, kini gamiton sa paggamag panapton, nga unya gamiton sa paghimog mga layag, tolda, ug besti. Ang lino gigamit usab nga pabilo sa lampara.

Ang uban dili motuo nga ang lino motubo sa dapit sa Gezer, diin dili kaayo daghag tubig. Ang uban nag-ingon nga ang lino gitanom lamang sa ulahing bahin sa tuig. Mao nga daghan ang nagtuo nga diha sa Kalendaryong Gezer, ang “lino” maoy laing pulong alang sa “kompay.”

Usa ka Bulan nga Pag-ani sa Sebada

Matag tuig, human sa bulan sa pagpamutol sa lino, makita ni Abias ang berdeng mga uhay sa sebada, ang tanom nga sunod niyang gihisgotan sa iyang kalendaryo. Ang katumbas niini nga bulan sa Hebreohanon maoy Abib, nga nagkahulogang “Berde nga mga Uhay,” nga lagmit nagtumong sa panahon nga ang mga uhay hinog na apan humok pa. Si Jehova nagsugo: “Himoon ang pagsaulog sa bulan sa Abib, ug saulogon mo ang paskuwa alang kang Jehova.” (Deuteronomio 16:1) Ang Abib (sa ulahi gitawag nga Nisan) maoy katumbas sa mga bahin sa Marso ug Abril karon. Ang panahon sa pagkahinog sa  sebada lagmit hinungdanon sa pagtino sa pagsugod niining bulana. Bisan karong adlawa, ang Karaite nga mga Hudiyo magbantay niining maong pagkahinog aron matino kon kanus-a magsugod ang ilang bag-ong tuig. Sa pagkatinuod, ang mga unang bunga sa sebada kinahanglang itabyog atubangan ni Jehova sa ika-16 sa Abib.—Levitico 23:10, 11.

Ang sebada hinungdanon kaayo sa adlaw-adlawng pagkinabuhi sa kadaghanan sa mga Israelinhon. Ang sebada mas barato kay sa trigo, ug mas subsob kining gamiton sa paghimog tinapay, ilabina sa mga kabos.—Ezequiel 4:12.

Usa ka Bulan nga Pag-ani ug Pagsukod

Sa panahon ni Abias, imong mahanduraw nga sayo sa usa ka buntag mahimong iyang namatikdan nga nahanaw na ang bagang mga panganod—kasamtangan wala nay ulan. Ang mga tanom sa maayong yuta nag-agad na lamang karon sa yamog. (Genesis 27:28; Zacarias 8:12) Nasayod ang mga mag-uuma sa Israel nga daghang pananom nga anihon sa kinainitang mga bulan sa tuig nagkinahanglag huyohoy sa hangin hangtod sa Pentekostes. Ang bugnaw ug basaong hangin gikan sa amihan tingali makatabang sa nagkahinog nga mga lugas, apan kana makadaot sa mga punoan sa prutas dihang kini mamulak na. Ang init, ugang hangin nga habagat makatabang aron mamukhad ug magmalo ang mga bulak.—Proverbio 25:23; Awit ni Solomon 4:16.

Si Jehova, ang Batid sa mga elemento, naghimo sa ekolohikal nga sistema nga maayong pagkabalanse. Sa adlaw ni Abias, ang Israel sa pagkatinuod maoy “usa ka yuta sa trigo ug sebada ug sa mga paras ug sa mga igos ug sa mga granada, usa ka yuta sa lana nga olibo ug sa dugos.” (Deuteronomio 8:8) Tingali gisultihan si Abias sa iyang apohang lalaki bahin sa talagsaong panahon sa kadagaya ilalom sa pagmando sa maalamong Haring Solomon—nga klarong pamatuod sa panalangin ni Jehova.—1 Hari 4:20.

Human hisgoti ang pag-ani, mabasa diha sa kalendaryo ang usa ka pulong nga alang sa uban nagkahulogang “pagsukod.” Kana mahimong nagtumong sa pagsukod o pag-ihap sa abot aron bahinbahinon kini sa mga tag-iya sa yuta ug sa mga mamumuo niini o bisan sa ibayad nga buhis. Apan, gisabot sa ubang eskolar kining maong Hebreohanong pulong ingong “kombira” ug nag-isip nga kini nagpasabot sa Pista sa mga Semana, nga gisaulog sa bulan sa Sivan (Mayo/Hunyo).—Exodo 34:22.

Duha ka Bulan nga Pagpul-ong sa Dahon

Ang sunod nga gisulat ni Abias mao ang duha ka bulan nga pag-atiman sa paras. Siya ba kaha mitabang sa pagpul-ong sa mga dahon sa paras aron ang mga ubas mainitan sa adlaw? (Isaias 18:5) Dayon miabot na ang panahon sa pagpamupo sa mga ubas, nga usa ka makalingawng yugto alang sa usa ka batan-on niadtong panahona. Lami kaayo ang unang mga hinog nga bunga sa ubas! Lagmit nadunggan na ni Abias ang bahin sa 12 ka espiya nga gipadala ni Moises ngadto sa Yutang Saad. Sila  nangadto sa mga adlaw sa unang mga hinog nga bunga sa ubas aron tan-awon kon unsa ka maayo ang yuta. Niadtong maong okasyon, dako kaayo ang usa ka pungpong sa mga ubas nga kinahanglan kining yayongan ug duha ka tawo!—Numeros 13:20, 23.

Usa ka Bulan sa mga Bunga sa Ting-init

Ang kataposan nga nasulat sa kalendaryo ni Abias nagtumong sa mga bunga sa ting-init. Didto sa karaang Tungang Sidlakan, ang ting-init maoy bahin sa tuig sa pagpanguma nga nagsentro sa mga prutas. Human sa panahon ni Abias, si Jehova migamit sa ekspresyong “usa ka bukag sa mga bunga sa ting-init” sa pag-ilustrar nga ‘ang kataposan miabot na sa iyang katawhang Israel,’ nga matanghagaong migamit sa mga pulong “mga bunga sa ting-init” ug “kataposan” diha sa Hebreohanong pinulongan. (Amos 8:2) Angay kining magpahinumdom sa dili-matinumanong Israel nga miabot na ang iyang kataposan ug nga si Jehova mopahamtang na sa iyang paghukom. Ang mga igos lagmit nahilakip sa mga bunga sa ting-init nga gihisgotan ni Abias. Ang mga igos sa ting-init mahimong pug-on ug himoong tinapay aron kan-on o gamiton ingong hampol sa hubag.—2 Hari 20:7.

Ang Kalendaryong Gezer ug Ikaw

Ang batang si Abias lagmit personal nga nakasinati sa mga paagi sa pagpanguma sa iyang nasod. Ang kalihokan sa pagpanguma kaylap sa mga Israelinhon niadtong maong mga adlaw. Bisan pag dili ka sinati sa pagpanguma, ang mga impormasyon niining maong papan gikan sa Gezer makahimo sa imong pagbasa sa Bibliya nga mas daling masabtan ug mas makahuloganon.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 11]

POSIBLENG HUBAD SA NASULAT SA KALENDARYONG GEZER:

“Mga bulan sa ting-ani sa ubas ug olibo;

mga bulan sa tingpugas;

mga bulan sa kompay sa tingpamulak;

bulan sa pagpanghag-ot ug lino;

bulan sa pag-ani sa sebada;

bulan sa pag-ani ug pagsukod sa trigo;

mga bulan sa pagpul-ong;

bulan sa mga bunga sa ting-init.”

[pirmado:] Abias b

[Footnote]

[Credit Line]

Archaeological Museum of Istanbul

[Chart/Mga hulagway sa panid  9]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

NISAN (ABIB)

Marso—Abril

IYYAR (ZIV)

Abril—Mayo

SIVAN

Mayo—Hunyo

TAMUZ

Hunyo—Hulyo

AB

Hulyo—Agosto

ELUL

Agosto—Septiyembre

TISRI (ETANIM)

Septiyembre—Oktubre

HESVAN (BUL)

Oktubre—Nobyembre

KISLEV

Nobyembre—Disyembre

TEBET

Disyembre—Enero

SEBAT

Enero—Pebrero

ADAR

Pebrero—Marso

VEADAR

Marso

[Credit Line]

Farmer: Garo Nalbandian

[Hulagway sa panid 8]

Kinalot sa Gezer

[Credit Line]

© 2003 BiblePlaces.com

[Mga hulagway sa panid 10]

Kahoyng almendras

[Hulagway sa panid 10]

Tanom nga lino

[Credit Line]

Dr. David Darom

[Hulagway sa panid 10]

Sebada

[Credit Line]

U.S. Department of Agriculture