Ang Kristiyanidad Mikaylap sa Asia Minor

SA UNANG siglo K.P., milambo ang daghang Kristohanong kongregasyon sa Asia Minor (kasagaran diha sa modernong-adlaw nga Turkey). Daghang Hudiyo ug mga Hentil ang misanong sa mensahe nga gisangyaw sa mga Kristohanon. Usa ka diksiyonaryo sa Bibliya nag-ingon: “Gawas sa Sirya ug Palestina, nagsugod ug miuswag pag-ayo ang kalihokan sa mga Kristohanon dinhi sa Asia Minor.”

Mas masabtan nato ang pagkaylap sa Kristiyanidad niining dapita kon atong tigomon ang mga impormasyon gikan sa nagkalainlaing mga tinubdan. Atong susihon kon sa unsang paagi makakuha kitag kaayohan sa paghisgot sa maong mga impormasyon.

Ang Unang mga Kristohanon sa Asia Minor

Ang unang talagsaong okasyon hinungdan nga mikaylap ang Kristiyanidad sa Asia Minor nahitabo sa Pentekostes 33 K.P. sa dihang ang dakong panon sa katawhan nga lainlain ug pinulongan nagkatigom sa Jerusalem. Kining mga tawhana naglakip sa mga Hudiyo nga nagpuyo gawas sa Palestina ug sa kinabig nga mga Hudiyo. Giwali sa mga apostoles ni Jesus ang maayong balita ngadto kanila. Ang rekord sa kasaysayan nag-ingon nga dihay nagkalainlaing mga tawo nga nangabot gikan sa mga dapit nga naglangkob sa dakong bahin sa Asia Minor, sama sa Capadocia, Ponto, distrito sa Asia, a Frigia, ug Pamfilia. Duolan sa 3,000 ka tawo ang nakadungog ug midawat sa mensahe nga giwali sa mga Kristohanon ug nabawtismohan. Sa ilang pagpauli, ilang gidala ang ilang bag-ong tinuohan.—Buhat 2:5-11, 41.

Ang sunod nga tipik sa impormasyon atong makaplagan diha sa rekord sa Bibliya bahin sa misyonaryong mga panaw ni apostol Pablo sa Asia Minor. Sa iyang unang panaw, mga 47/48 K.P., milawig si Pablo ug ang iyang mga kauban gikan sa Cipro ngadto sa Asia Minor, nga midunggo sa Perga sa Pamfilia. Sa nailaya nga siyudad sa Antioquia sa Pisidia, sila gikasinahan ug gisupak sa mga Hudiyo tungod sa kalamposan sa ilang pagsangyaw. Sa dihang si Pablo mipaingon sa habagatan-silangan ngadto sa Iconio, ang ubang mga Hudiyo nagsabotsabot na sa pagdagmal sa mga misyonaryo. Ang daling maukyabang mga tawo sa Listra sa sinugdan nanghugyaw ug nagtawag kang Pablo nga usa ka diyos. Apan sa pag-abot sa magsusupak nga mga Hudiyo gikan sa Antioquia ug Iconio, gibato sa mga tawo si Pablo ug gibiyaan siya kay  nagtuo sila nga patay na siya! Human sa maong kasinatian, si Pablo ug Bernabe mipaingon sa Derbe sa Galacia. Kining dapita maoy usa ka probinsiya sa Roma ug Licaonianhon ang pinulongan sa mga tawo dinhi. Naorganisar ang mga kongregasyon, ug may mga ansiyano nga natudlo. Busa, imong masabtan nga mga 15 ka tuig human sa Pentekostes 33 K.P., ang Kristiyanidad lig-on nang natukod sa Asia Minor.—Buhat 13:13–14:26.

Sa iyang ikaduhang panaw, sa mga 49 hangtod sa 52 K.P., ang grupo ni Pablo mipaingon una sa Listra, nga lagmit miagi sa iyang lugar sa Tarso sa Cilicia. Human sa pagduaw pag-usab sa mga igsoon sa Listra ug pagpanaw paamihanan, gisulayan ni Pablo ang ‘pagsulti sa pulong’ diha sa mga probinsiya sa Bitinia ug Asia. Apan gidid-an siya sa balaang espiritu. Sangyawan ra kanang mga lugara sa ulahi. Hinuon, pinaagi sa paggiya sa balaang espiritu sa Diyos, si Pablo mipaingon sa Troas agi sa amihanan-kasadpang mga bahin sa Asia Minor. Ang Troas anaa sa duol sa baybayon. Dayon pinaagig panan-awon, gisugo si Pablo sa pagwali sa maayong balita sa Uropa.—Buhat 16:1-12; 22:3.

Sa ikatulo nga misyonaryong panaw ni Pablo, sa mga 52 hangtod sa 56 K.P., siya miagi na usab sa Asia Minor hangtod nakaabot siya sa Efeso, nga  usa ka dako ug may-dunggoanang siyudad sa Asia. Nakahapit na siya didto sa iyang pagpauli gikan sa iyang ikaduhang panaw. Diha nay aktibong mga Kristohanon nianang siyudara, ug ang grupo ni Pablo nakig-uban kanila sulod sa mga tulo ka tuig. Nianang yugtoa sa panahon, may daghang kalisdanan ug kapeligrohan, ug ang usa niana mao ang kagubot nga gipasiugda sa mga platero sa Efeso aron mapanalipdan ang ilang dakog-kita nga pagpanggama ug pagpamaligyag mga rebulto.—Buhat 18:19-26; 19:1, 8-41; 20:31.

Ang misyonaryong buluhaton nga nagsukad sa Efeso dayag nga nakaabot sa lagyong mga dapit. Ang Buhat 19:10 nag-ingon: “Ang tanang nagpuyo sa distrito sa Asia nakadungog sa pulong sa Ginoo, mga Hudiyo ug mga Grego.”

Kaugmaran Diha sa Asia Minor

Sa hinapos nga bahin sa pag-estar ni Pablo sa Efeso, siya misulat sa mga taga-Corinto: “Ang mga kongregasyon sa Asia nangomosta kaninyo.” (1 Corinto 16:19) Unsang mga kongregasyona ang nahunahunaan ni Pablo? Lagmit kadto naglakip sa mga kongregasyon sa Colosas, Laodicea, ug Hierapolis. (Colosas 4:12-16) Ang librong Paul—His Story nag-ingon: “Maorag makataronganon ang pagtuo nga natukod ang mga kongregasyon sa Smirna, Pergamo, Sardis ug Filadelfia tungod sa pagwali sa mga misyonaryo sa Efeso. . . . Kining mga dapita nahisulod sa mga 120 ka milya (192 ka kilometro) gikan sa Efeso ug maabot agi sa nindot kaayong mga karsada.”

Busa paglabay sa mga 20 ka tuig gikan sa Pentekostes 33 K.P., diha nay daghang kongregasyon sa habagatan ug kasadpang bahin sa Asia Minor. Komosta man ang ubang bahin sa maong rehiyon?

Ang mga Kongregasyong Gisulatan ni Pedro

Gisulat ni apostol Pedro ang una niyang inspiradong sulat pipila ka tuig sa ulahi, sa mga 62 ngadto sa 64 K.P. Iya kining gipadala ngadto sa mga Kristohanon sa Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, ug Bitinia. Gipaila sa sulat ni Pedro nga lagmit dihay Kristohanong mga kongregasyon niining mga dapita, kay iya mang gitambagan ang mga ansiyano didto sa ‘pagbantay sa panon.’ Kanus-a man natukod kining mga kongregasyona?—1 Pedro 1:1; 5:1-3.

 Ang pipila ka dapit nga gipuy-an sa mga gisulatan ni Pedro, sama sa Asia ug sa Galacia, nasangyawan na ni Pablo. Apan lagmit wala siya makasangyaw sa Capadocia o Bitinia. Wala kita sultihi sa Bibliya kon sa unsang paagi mikaylap ang Kristiyanidad niining mga dapita, apan lagmit mikaylap kini pinaagi sa mga Hudiyo o sa mga kinabig nga didto sa Jerusalem sa Pentekostes 33 K.P. nga namauli pagkahuman sa maong okasyon. Bisan kon unsa pay hinungdan sa pagkaylap niadto, mga 30 ka tuig human sa Pentekostes sa dihang gisulat ni Pedro ang iyang mga sulat, dayag nga diha nay mga kongregasyon nga “nakatag sa tibuok Asia Minor,” sumala sa usa ka eskolar.

Ang Pito ka Kongregasyon sa Pinadayag

Ang pagrebelde sa mga Hudiyo maoy hinungdan nga gilaglag sa mga Romano ang Jerusalem niadtong 70 K.P. Mahimong may mga Kristohanong taga-Judea nga sa ngadtongadto namuyo na sa Asia Minor. b

Sa hinapos nga bahin sa unang siglo K.P., nagpadala si Jesu-Kristo ug mga sulat ngadto sa pito ka kongregasyon sa Asia Minor pinaagi ni apostol Juan. Ang mga sulat nga gipadala ngadto sa mga kongregasyon sa Efeso, Smirna, Pergamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, ug Laodicea nagpadayag nga ang mga Kristohanon niining dapita sa Asia Minor nag-atubang ug nagkalainlaing mga kapeligrohan, sama sa imoralidad, sektaryanismo, ug apostasya.—Pinadayag 1:9, 11; 2:14, 15, 20.

Mapaubsanon ug Tibuok-Kalag nga Pag-alagad

Ang pagkaylap sa Kristiyanidad sa unang siglo dayag naglakip ug daghang detalye kay nianang ato lang mabasa diha sa Mga Buhat sa mga Apostoles. Ang iladong mga apostoles nga si Pedro ug Pablo nalangkit mismo sa mga panghitabo nga gihubit sa Mga Buhat, apan ang uban pa, nga wala hisayri ang gidaghanon, nagsangyaw sa laing mga dapit. Ang mga kaugmaran diha sa Asia Minor nagpamatuod nga ang unang mga Kristohanon nagtuman gayod sa sugo ni Jesus: “Busa panglakaw kamo ug paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran.”—Mateo 28:19, 20.

Sa samang paagi, pipila lamang sa mga kalihokan sa matinumanong mga Saksi ni Jehova karon ang nahibaloan sa kaigsoonan sa tibuok kalibotan. Sama sa kadaghanang matinumanong mga magwawali sa Asia Minor sa unang siglo, ang kinabag-an sa mga magwawali sa maayong balita karon wala gayod mailhi. Bisan pa niana, nagtagamtam silag puliki ug magantihong mga kinabuhi, ug sila dulot nga nagmatagbawon tungod kay sila nahibalo nga sila masinugtanong nag-alagad aron maluwas ang uban.—1 Timoteo 2:3-6.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 11]

ANG UNANG MGA KRISTOHANON SA BITINIA UG PONTO

Ang probinsiya sa Bitinia ug Ponto nahimutang sa Kabaybayonan sa Itom nga Dagat sa Asia Minor. Daghan kitag nahibaloan bahin sa adlaw-adlaw nga kalihokan sa kinabuhi niining probinsiyaha gikan sa gisulat ni Pliny nga Manghod, nga usa sa mga opisyales niini, ngadto kang Emperador Trajan sa Roma.

Mga 50 ka tuig human mabasa ang mga sulat ni Pedro sa mga kongregasyon niining dapita, nagpatambag si Pliny kang Trajan kon unsay ilang himoon sa mga Kristohanon. “Wala pa gayod ako makatambong ug usa ka husay sa mga Kristohanon. Busa, wala ako masayod kon unsa ang naandang pamaagi sa pagsilot kanila,” misulat si Pliny. “Daghan kaayo ang gihusay, mga batag tigulang, mga dato ug kabos, mga lalaki ug babaye, ug lagmit kini magpadayon. Dili lang mga lungsod, kondili mga balangay usab ang nadoktrinahan niining talamayong kulto.”

[Diagram/​Mapa sa panid 9]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

MGA PANAW NI PABLO

Unang Misyonaryong Panaw

CIPRO

PAMFILIA

Perga

Antioquia (sa Pisidia)

Iconio

Listra

Derbe

Ikaduhang Misyonaryong Panaw

CILICIA

Tarso

Derbe

Listra

Iconio

Antioquia (sa Pisidia)

FRIGIA

GALACIA

Troas

Ikatulong Misyonaryong Panaw

CILICIA

Tarso

Derbe

Listra

Iconio

Antioquia (sa Pisidia)

Efeso

ASIA

Troas

[Pito ka kongregasyon]

Pergamo

Tiatira

Sardis

Smirna

Efeso

Filadelfia

Laodicea

[Ubang lokasyon]

Hierapolis

Colosas

LICIA

BITINIA

PONTO

CAPADOCIA

[Hulagway sa panid 9]

Antioquia

[Hulagway sa panid 9]

Troas

[Credit Line]

© 2003 BiblePlaces.com

[Hulagway sa panid 10]

Teatro sa Efeso.—Buhat 19:29

[Hulagway sa panid 10]

Pundasyon sa halaran ni Zeus sa Pergamo. Ang mga Kristohanon diha sa siyudad nagpuyo “diin anaa ang trono ni Satanas.”—Pinadayag 2:13

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.