“Ang mga Barko sa Kitim” Nagtadlastadlas sa Kalawran

ANG silangang Mediteranyo nakasaksi ug daghang panagsangka sa mga barkong iggugubat. Handurawa ang usa ka panagsangka lima ka siglo sa wala pa si Kristo. Kusog kaayong naglawig ang usa ka karaang barkong iggugubat nga ginganlag trireme. May mga 170 ka magbubugsay diha sa tulo ka laray matag kilid ug daw gihurot nila ang ilang kusog sa pagbugsay samtang naglingkod sa panit nga kutson nga gitaod sa ilang mga bat-ang.

Sa katulinon nga 13 ngadto sa 17 kilometros matag oras, kini mitadlas sa mga balod padulong sa usa ka kontra nga barko. Misulay pag-ikyas ang girumbo nga barko. Nianang makuyaw nga gutlo, naglisod kini pagliwag ug nabantang na hinuon ang kilid niini. Ang hinaklapag-bronse nga igdudumbol sa trireme milapos sa nipis nga kasko sa barko. Nangalisang ang mga magbubugsay sa kontrang barko tungod sa lagapak sa nangasip-ak nga mga tabla ug sa mibul-og nga tubig agi sa dakong buslot. Ang gamayng grupo sa armadong manggugubat sa trireme nagdaganay agi sa damyo aron atakehon ang nabuslot nga barko. Lig-on gayod ang pipila ka karaang mga barko!

Naikag kaayo ang mga estudyante sa Bibliya bahin sa paghisgot sa “Kitim” ug “mga barko sa Kitim” nga ang pipila niini matagnaon. (Numeros 24:24; Daniel 11:30; Isaias 23:1) Diin ba mahimutang ang Kitim? Unsay atong nahibaloan bahin sa mga barko niini? Ug nganong angay kang maikag sa mga tubag?

Ang Hudiyong historyano nga si Josephus nagtawag sa Kitim nga “Chethimos” ug iyang gilangkit kini sa isla sa Cipro. Ang siyudad sa Kition  (o Citium) sa habagatan-silangang bahin sa isla dugang naglangkit sa Kitim ngadto sa Cipro. Kay nahimutang man ang Cipro sa kinasang-an sa karaang mga ruta sa pamatigayon, kini nakabenepisyo tungod sa pagkaduol niini sa mga dunggoanan sa silangang Mediteranyo. Ug tungod sa maayong lokasyon, kasagarang may dapigan gayod kini kon maggubatay ang mga nasod, busa kini nahimong gamhanan nga alyado o kaha usa ka dakong babag.

Ang mga Taga-Cipro ug ang Kadagatan

Ang nakaplagang arkeolohikal nga mga ebidensiya gikan sa dagat ug sa mga lubnganan, ingon man ang karaang mga sinulat ug mga dibuho diha sa mga butang nga gama sa yutang kulonon, motabang kanato sa paghanduraw kon unsay dagway sa mga barko sa Cipro. Ang mga tawo sa karaang Cipro maoy batid nga mga tiggamag barko. Ang ilang isla bagag kalasangan, ug ang mga luok nahimong kinaiyanhong mga dunggoanan. Gipuril ang mga kahoy aron gamiton sa paggamag barko ug sa pagtunawg tumbaga—usa ka mineral nga nakapabantog sa Cipro sa karaang kalibotan.

Ang mga taga-Fenicia nakamatikod sa kusog nga eksportasyon sa Cipro mao nga nagtukod silag mga kolonya ubay sa ilang ruta sa patigayon. Usa niana ang Kition sa Cipro.—Isaias 23:10-12.

Sa pagkapukan sa Tiro, ang pipila ka molupyo niini lagmit midangop sa Kitim. Ang mga taga-Fenicia nga kolonista nga eksperyensiyado sa paglawig lagmit nakatabang pag-ayo sa mga taga-Cipro sa ilang paggamag mga barko. Ang maayong lokasyon sa Kition nahimong labing maayo nga salipdanan usab sa mga barko sa Fenicia.

Kusog nga Nakignegosyo sa Daghang Nasod

Kusog ang negosyo ug nagkadaiya ang gipamaligya sa silangang Mediteranyo niining yugtoa sa panahon. Ang mahal nga mga manggad gikan sa Cipro gisakay ug barko ngadto sa Creta, Sardinia, ug Sicilia ingon man sa kaislahan sa Dagat Aegean. May nakaplagang mga banga ug mga plorera nga gama sa Cipro sa maong mga dapit, ug daghan kaayong nindot nga Gresyanhong mga butang nga gama sa yutang kulonon ang nakaplagan sa Cipro. Sa pagsusi sa pipila ka eskolar sa mga baretang tumbaga nga nakaplagan sa Sardinia, sila nakahinapos nga kini gikan sa Cipro.

Niadtong 1982, usa ka nalunod nga barko nga  gigama sa hinapos sa ika-14ng siglo W.K.P. ang nakaplagan duol sa baybayon sa habagatang Turkey. Sa ilang pagpangukay sa ilalom sa dagat, sila nakakaplag ug daghan kaayong mahalong mga butang sama sa mga baretang tumbaga nga gituohang gikan sa Cipro, amber, mga tibod nga gama sa Canaan, ebony, mga bangkil sa elepante, bulawan ug platang mga alahas sa Canaan, ug pormag-bakukang nga mga dekorasyon ug uban pang mga butang nga gikan sa Ehipto. Sa pagsusi pag-ayo sa mga butang nga gama sa yutang kulonon diha sa barko, ang pipila ka eksperto nagtuo nga ang barko lagmit naggikan sa Cipro.

Makaiikag, sa maomaong gikalkulo nga panahon sa pagkalunod, gihisgotan ni Balaam ang mga barko sa Kitim diha sa iyang “panultihon.” (Numeros 24:15, 24) Lagmit nga ang mga barko sa Cipro nailado sa Tungang Sidlakan. Unsay dagway sa maong mga barko?

Mga Barkong Pangnegosyo

Daghang modelo sa mga barko nga gama sa yutang kulonon ang nadiskobrehan diha sa mga lubnganan sa karaang siyudad sa Amathus sa Cipro. Kini naghatag ug bililhong impormasyon kon unsay dagway sa mga barko sa Cipro, ug ang pipila gidispley sa mga museyo.

Ang mga modelo nagpakita nga ang karaang mga barko dayag nga gigamit sa negosyo. Ang gagmayng mga barko kasagarang gipadagan sa 20 ka magbubugsay. Ang lagpad ug laglom nga mga luwang gidisenyo nga kargahag mga manggad ug mga pasahero sa dug-ol nga mga biyahe ubay sa kabaybayonan sa Cipro. Sumala kang Pliny nga Magulang, ang mga taga-Cipro nagdisenyo ug gagmay, gaan nga mga barko nga gipadagan ug bugsay nga makakarga ug hangtod sa 90 ka tonelada.

Unya may dodagkong mga barkong pangnegosyo sama sa usa nga nakaplagan duol sa baybayon sa Turkey. Ang uban makargahan ug hangtod 450 ka toneladang kargamento. Ang dagkong mga barko lagmit may mga 50 ka magbubugsay, 25 sa matag kilid, ug mahimong 30 metros ang gitas-on ug may palo nga kapig 10 metros.

Mga Barkong Iggugubat sa “Kitim” nga Gihisgotan sa Tagna sa Bibliya

Ang espiritu ni Jehova maoy nag-inspirar niining mga pulonga: “Aduna unyay mga barko gikan sa baybayon sa Kitim, ug sila magasakit sa Asirya.”  (Numeros 24:2, 24) Natuman ba kining tagnaa? Sa unsang paagi nalangkit ang mga barko sa Cipro sa katumanan niana? Ang maong “mga barko gikan sa baybayon sa Kitim” dili mga barkong pangnegosyo nga nagtadlastadlas sa Dagat Mediteranyo. Kadto maoy mga barkong iggugubat nga nagsakit sa mga tawo.

Tungod kay may mga kausaban sa pagpakiggubat, ang mga disenyo gibag-o aron magama ang mas tulin ug lig-ong mga barko. Ang karaang mga barkong iggugubat sa Cipro lagmit gihulagway diha sa usa ka dibuho nga nakaplagan sa Amathus. Kini naghulagway sa usa ka taas, yagpison nga barko nga may nagtuybong ulin nga nagbawog pasulod ug susama sa barkong iggugubat sa Fenicia. Kini may igdudumbol ug lingin nga mga taming nga gilaray sa masigkakilid gikan sa may ulin paingon sa dulong.

Ang unang mga bireme (mga barkong may duha ka laray sa mga bugsay sa matag kilid) gigama sa Gresya sa ikawalong siglo W.K.P. Kining mga barkoha may gitas-ong 24 metros ug gilapdong 3 metros. Sa sinugdan, kini sakyanan lamang sa mga manggugubat nga adto mag-away sa mamala. Sa wala madugay, ilang nahunahunaan nga mas maayong dugangan ug ikatulong laray sa mga bugsay ug taorag hinaklapag-bronse nga igdudumbol ang dulong. Kining bag-ong barko nailhang trireme ingon sa gihisgotan sa sinugdanan niining artikuloha. Nailado kining matanga sa barko panahon sa gubat sa Salamis (480 W.K.P.) sa dihang gipildi sa mga Grego ang mga barkong iggugubat sa mga Persiano.

Sa ulahi, kay gitinguha man ni Alejandrong Bantogan nga siya mahimong gamhanan, giandam niya ang iyang panon sa mga barkong trireme aron molawig pasilangan. Ang maong mga barko gidisenyo alang sa pagpakiggubat, dili sa tagdugay nga mga biyahe sa kalawran, kay gamay ra ang pondohanag pagkaon. Kinahanglan kining mohapit sa kaislahan sa Dagat Aegean alang sa pagkaon, mga kasangkapan, ug pag-ayo sa mga daot. Tumong ni Alejandro nga puhagon ang mga barkong iggugubat sa mga Persiano. Apan kinahanglang pukanon una niya ang lig-on kaayong kinutaang isla sa Tiro aron siya molampos. Ang Cipro maoy hapitanan aron makapahulay una molawig paingon sa Tiro.

Gipaluyohan sa mga taga-Cipro si Alejandrong Bantogan sa iyang pag-atake sa Tiro (332 W.K.P.) pinaagi sa pagpadalag 120 ka barko. Tulo ka hari sa Cipro ang nanguna sa panon sa mga barko aron moduyog kang Alejandro. Sila nakigbahin sa pag-atake sa Tiro nga gidangtag pito ka bulan. Napukan ang Tiro ug natuman ang tagna sa Bibliya. (Ezequiel 26:3, 4; Zacarias 9:3, 4) Agig pasalamat, gihatagan ni Alejandro ug linaing awtoridad ang mga hari sa Cipro.

Usa ka Talagsaong Katumanan

Ang unang-siglong historyano nga si Strabo nag-asoy nga gihikay ni Alejandro nga gamiton ang mga barko gikan sa Cipro ug Fenicia alang sa iyang kampanya militar paingon sa Arabia. Kining mga barkoha gaan ug dali rang bungkagon, mao nga nakaabot sila sa Tipsa sa amihanang Sirya sulod sa pito lang ka adlaw. (1 Hari 4:24) Gikan didto makalawig na sila paingon sa Babilonya agi sa suba.

Busa, ang morag dili-bililhon nga mga pulong sa Bibliya may talagsaon diayng katumanan paglabay sa mga napulo ka siglo! Nahiuyon sa mga pulong sa Numeros 24:24, ang puwersa militar ni Alejandrong Bantogan padayong miabante pasilangan gikan sa Macedonia ug mipukan sa Asirya ug sa kataposan mipukan sa gamhanang imperyo sa Media ug Persia.

Bisan ang limitadong kasayoran nga atong nabatonan bahin sa “mga barko sa Kitim” way sipyat nga nagpunting sa makapahinganghang katumanan sa tagna sa Bibliya. Ang maong pamatuod sa kasaysayan naglig-on sa atong pagtuo nga ang mga tagna sa Bibliya kasaligan. Ang ato mismong kaugmaon nalangkit sa maong mga tagna, busa angay nato kining hatagag seryosong pagtagad.

[Mapa sa panid 16, 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

ITALYA

Sardinia

Sicilia

Dagat Aegean

GRESYA

Creta

LIBYA

TURKEY

CIPRO

Kition

Tiro

EHIPTO

[Hulagway sa panid 16]

Modelo sa usa ka barkong iggugubat sa Gresya, ang trireme

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Hulagway sa panid 17]

Modelo sa usa ka karaang barkong iggugubat sa Fenicia, ang bireme

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Hulagway sa panid 17]

Usa ka plorera nga may dibuho sa usa ka barko sa Cipro

[Credit Line]

Published by permission of the Director of Antiquities and the Cyprus Museum

[Hulagway sa panid 18]

Karaang mga barkong pangkargamento, sama nianang gihisgotan sa Isaias 60:9