Si Lucas​—⁠Usa ka Hinigugmang Isigkamagbubuhat

KADTO maoy tuig 65 K.P., ug ang dapit mao ang Roma. Nahibalo si Lucas sa mga kapeligrohan kon siya magpaila nga higala ni apostol Pablo, nga gihusay niadtong tungora tungod sa iyang pagtuo. Maorag masentensiyahag kamatayon si Pablo. Apan niadtong kuyawng gutlo, si Lucas lang gayod ang kauban ni Pablo.—2 Timoteo 4:6, 11.

Sinati ang mga magbabasa sa Bibliya sa ngalang Lucas kay ang Ebanghelyong iyang gisulat gingalan man kaniya. Lagyo ug biyahe si Lucas uban kang Pablo, kinsa nagtawag kaniyang “hinigugmang mananambal” ug “isigkamagbubuhat.” (Colosas 4:14; Filemon 24) Diyutay ra ang impormasyon diha sa Kasulatan bahin kang Lucas, nga katulo ra maghisgot sa iyang ngalan. Apan samtang mosusi ka sa mga nahibaloan na bahin kang Lucas, sama kang Pablo makapabili ka niining matinumanong Kristohanon.

Magsusulat ug Misyonaryo

Sanglit ang Ebanghelyo ni Lucas ug ang Mga Buhat sa mga Apostoles gisulat man alang kang Teofilo, makahinapos kita nga si Lucas ang nagsulat niining mga basahona nga inspirado sa Diyos. (Lucas 1:3; Buhat 1:1) Wala maghisgot si Lucas nga nakasaksi siya mismo sa ministeryo ni Jesu-Kristo. Hinunoa, siya miingon nga nakadawat siyag kasayoran gikan sa mga nakasaksi mismo ug ‘tukma niyang gisubay ang tanang butang gikan sa sinugdan.’ (Lucas 1:1-3) Busa, si Lucas hayan nahimong usa ka sumusunod ni Kristo pagkahuman na sa Pentekostes 33 K.P.

Nagtuo ang uban nga si Lucas maoy taga-Antioquia sa Sirya. Sila nag-ingon nga ang Buhat naghatag ug mga detalye sa mga panghitabo nianang siyudara ug kini naghisgot sa usa sa pito ka lalaki nga “napanghimatud-ang maayo” ingong “usa ka kinabig nga taga-Antioquia,” samtang wala niya ipaila kon taga-diin ang uban pang unom. Hinuon, dili kita makaseguro nga kini nagpasabot nga makaiikag gayod ang Antioquia ingong siyudad nga natawhan ni Lucas.—Buhat 6:3-6.

Bisan tuod wala nganli si Lucas diha sa Buhat, ang pipila ka teksto naggamit sa mga pulong “kami,” “among,” ug “kanamo,” nga nagpaila nga siya nalangkit sa pipila ka panghitabo nga gibatbat sa maong basahon. Sa dihang gisubay ni Lucas ang ruta nga giagian ni Pablo ug sa iyang mga kauban latas sa Asia Minor, siya miingon: “Sila milabay sa Misia ug milugsong ngadto sa Troas.” Didto sa Troas nakakitag panan-awon si Pablo sa usa ka lalaking taga-Macedonia nga nangaliyupo: “Dali ngari sa Macedonia ug tabangi kami.” Midugang si Lucas: “Karon sa dihang nakita niya ang panan-awon, among gitinguha nga moadto sa Macedonia.” (Buhat 16:8-10) Ang paggamit ni Lucas ug “among” human gamita ang “sila” nagpasabot nga siya miuban sa grupo ni Pablo didto sa Troas. Human niana, gibatbat ni Lucas ang buluhatong pagsangyaw sa Filipos nga migamit ug pulong nga nagpaila nga siya nakigbahin niana. Siya misulat: “Sa adlawng igpapahulay kami nangadto sa gawas sa ganghaan daplin sa suba, diin didto among gihunahuna nga may dapit nga ampoanan; ug kami nanglingkod ug misugod sa pagpakigsulti sa nagkatigom nga mga babaye.” Ingong resulta, si Lydia ug ang iyang panimalay  midawat sa maayong balita ug nagpabawtismo.—Buhat 16:11-15.

Gisupak sila didto sa Filipos sa dihang giayo ni Pablo ang usa ka sulugoong babaye nga nanagna ubos sa impluwensiya sa “demonyo sa pagpanag-an.” Sa dihang nahibaloan sa iyang mga agalon nga nahanaw ang ilang pangita, ilang gidakop si Pablo ug Silas, ug dayon ilang gikulata ug gibilanggo. Dayag nga wala apila pagdakop si Lucas, kay iya mang gibatbat ang nahiagoman sa iyang mga kauban nga gigamit ang pulong “sila.” Sa gibuhian na sila, “ilang [si Pablo ug Silas] gidasig [ang mga igsoon] ug mibiya.” Gigamit na usab ni Lucas ang pulong “kami” sa dihang mibalik si Pablo sa Filipos sa ulahing higayon. (Buhat 16:16-40; 20:5, 6) Lagmit nagpabilin si Lucas sa Filipos aron sa pagdumala sa buluhaton didto.

Paghipos ug mga Impormasyon

Sa unsang paagi nakahipos si Lucas ug mga impormasyon alang sa iyang Ebanghelyo ug sa basahon sa Buhat? Ang mga bahin sa Buhat diin giapil ni Lucas ang iyang kaugalingon diha sa asoy nagpaila nga siya kauban ni Pablo gikan sa Filipos paingon sa Jerusalem, diin gidakop na usab ang apostol. Sa pagpaingon didto, ang grupo ni Pablo miestar sa ila ni Felipe nga ebanghelisador sa Cesarea. (Buhat 20:6; 21:1-17) Lagmit nakahipos si Lucas ug mga impormasyon alang sa iyang asoy bahin sa unang misyonaryong mga kalihokan didto sa Samaria gikan kang Felipe, kinsa nanguna sa buluhatong pagsangyaw didto. (Buhat 8:4-25) Apan kinsa pay gikuhaan ni Lucas sa ubang mga impormasyon?

Ang duha ka tuig nga pagkabilanggo ni Pablo sa Cesarea lagmit mihatag kang Lucas ug higayon sa pagpanukiduki alang sa iyang asoy sa Ebanghelyo. Ang Jerusalem dili ra layo busa siya nakasusi sa mga talaan bahin sa kagikan ni Jesus. Gitala ni Lucas ang daghang panghitabo bahin sa kinabuhi ug ministeryo ni Jesus nga diha lang makaplagan sa iyang Ebanghelyo. Usa ka eskolar ang nakakitag 82 nianang maong mga detalye.

Posibleng nakat-onan ni Lucas ang bahin sa pagkatawo ni Juan gikan kang Elisabet mismo, ang inahan ni Juan Bawtista. Ang mga detalye bahin sa pagkatawo ug pagkabata ni Jesus lagmit nakuha niya gikan sa mismong inahan ni Jesus nga si Maria. (Lucas 1:5–2:52) Lagmit si Lucas giasoyan ni Pedro, Santiago, o kaha ni Juan bahin sa milagrosong pagkakuhag mga isda. (Lucas 5:4-10) Diha lang sa Ebanghelyo ni Lucas nato mabasa ang bahin sa mga sambingay ni Jesus, sama sa matinabangong Samarianhon, sigpit nga pultahan,  nawalang sensilyong drakma, ang usikang anak, ug ang datong tawo ug si Lazaro.—Lucas 10:29-37; 13:23, 24; 15:8-32; 16:19-31.

Interesado si Lucas sa mga tawo. Iyang gitala ang halad ni Maria alang sa pagputli, ang pagkabanhaw sa anak lalaki sa usa ka babayeng balo, ug ang usa ka babaye nga nagpahid ug lana sa mga tiil ni Jesus. Si Lucas naghisgot sa mga babaye nga nag-alagad kang Kristo ug nag-asoy kanato nga si Marta ug si Maria nag-abiabi kang Jesus. Ang Ebanghelyo ni Lucas nag-asoy nga giayo ni Jesus ang usa ka babaye nga nagtikuko pag-ayo ug ang usa ka lalaki nga nanghupong ug ang napulo ka sanlahon. Giasoy ni Lucas ang bahin sa usa ka mubo nga tawong si Zaqueo, kinsa mikatkat sa usa ka kahoy aron makakita kang Jesus, ug gitala niya ang mahinulsolong tinamdan sa usa ka mamumuhat ug daotan nga gilansang tupad kang Kristo.—Lucas 2:24; 7:11-17, 36-50; 8:2, 3; 10:38-42; 13:10-17; 14:1-6; 17:11-19; 19:1-10; 23:39-43.

Mamatikdan nga ang Ebanghelyo ni Lucas naghisgot bahin sa paghunad ug samad nga gihimo sa matinabangong Samarianhon diha sa ilustrasyon ni Jesus. Kay doktor man siya, gitala ni Lucas ang gihubit ni Jesus nga paagi sa pagtambal, nga naglakip sa bino ingong pangontra sa kagaw, lana nga makapahupay sa kaul-ol, ug pagbugkos sa mga samad.—Lucas 10:30-37.

Nag-atiman Kang Pablo Samtang Gibilanggo

Nabalaka usab si Lucas kang apostol Pablo. Sa dihang gibilanggo si Pablo didto sa Cesarea, ang Romanong prokurador nga si Felix nagsugo ‘nga walay usa sa katawhan [ni Pablo]’ ang did-an “sa pag-atiman kaniya.” (Buhat 24:23) Lagmit usa si Lucas sa maong mga tig-atiman. Tungod kay kanunay mang nagsakit si Pablo, ang pag-atiman kaniya maoy usa sa mga serbisyo nga gihatag sa “hinigugmang mananambal.”—Colosas 4:14; Galacia 4:13.

Sa dihang miapelar si Pablo kang Cesar, gipadala siya sa Romanong prokurador nga si Festo ngadto sa Roma. Si Lucas miunong kang Pablo ug mikuyog sa taas nga biyahe paingon sa Italya ug misulat ug tin-awng asoy bahin sa ilang pagkalunod. (Buhat 24:27; 25:9-12; 27:1, 9-44) Samtang gibilanggo si Pablo didto sa Roma sa usa ka balay, nagsulat si Pablo ug daghang inspiradong mga sulat, nga naghisgot kang Lucas sa duha niana. (Buhat 28:30; Colosas 4:14; Filemon 24) Lagmit niining duha ka tuig nga yugto nga gisulat ni Lucas ang basahon sa Buhat.

Nakisaw ang gipuy-an ni Pablo sa Roma sa daghang Kristohanong kalihokan. Lagmit didto nahimamat ni Lucas ang ubang isigkamagbubuhat ni Pablo sama ni Tiquico, Aristarko, Marcos, Justo, Epafras, ug Onesimo.—Colosas 4:7-14.

Panahon sa ikaduhang pagkabilanggo ni Pablo, nga sa iyang paminaw hapit na siyang patyon, si Lucas miunong ug maisogong nagpabilin sa iyang kiliran, bisan pag ang uban mibiya kang Pablo. Lagmit nagpabilin si Lucas bisan pag nameligro ang iyang kagawasan. Si Lucas tingali mao ang nagsulat niining mga pulong ni Pablo: “Si Lucas lamang ang ania uban kanako.” Sumala sa gikabilinbilin nga sugilanon, wala madugay human niadto si Pablo gipunggotag ulo.—2 Timoteo 4:6-8, 11, 16.

Si Lucas masakripisyohon sa kaugalingon ug makasaranganon. Wala siya magpasigarbo sa iyang kinaadman o manlimbasog nga mainila. Sa pagkatinuod, mahimo unta siyang magpraktis sa iyang pagkadoktor, apan iyang gipili ang pagpalambo sa intereses sa Gingharian. Sama kang Lucas, hinaot magkugi kita sa pagmantala sa maayong balita ug mapaubsanong mag-alagad alang sa kahimayaan ni Jehova.—Lucas 12:31.

[Kahon sa panid 19]

KINSA SI TEOFILO?

Si Teofilo mao ang gipahinungdan ni Lucas sa iyang Ebanghelyo ug sa Mga Buhat sa mga Apostoles. Sa Ebanghelyo ni Lucas, kining tawhana gitawag ug “labing tinamod nga Teofilo.” (Lucas 1:3) Ang pamulong “labing tinamod” maoy usa ka pagtawag sa usa ka iladong tawo nga adunahan kaayo ug sa taas-ug-ranggong mga opisyales sa pamunoan sa Roma. Si apostol Pablo nagtawag kang Festo, ang Romanong prokurador sa Judea, sa samang paagi.—Buhat 26:25.

Dayag nga si Teofilo nakabati sa mensahe bahin kang Jesus ug interesado niini. Nanghinaot si Lucas nga ang asoy sa iyang Ebanghelyo makatabang kang Teofilo “aron bug-os [niyang] mahibaloan ang pagkatino sa mga butang nga gitudlo [kaniya] nga binaba.”—Lucas 1:4.

Sumala sa usa ka Gregong eskolar nga si Richard Lenski, lagmit nga dili pa magtutuo si Teofilo sa gitawag siya ni Lucas ug “labing tinamod,” kay “diha sa tanang Kristohanong basahon, . . . wala gayoy isigka-Kristohanon nga gitawag sa maong madungganon nga titulo.” Sa dihang sa ulahi gisulat ni Lucas ang basahon sa Buhat, wala niya gamita ang titulong “labing tinamod” apan miingon lang: “Oh Teofilo.” (Buhat 1:1) Si Lenski mihinapos: “Sa dihang gisulat ni Lucas ang iyang Ebanghelyo alang kang Teofilo, kining iladong tawo wala pa mahimong Kristohanon apan siya interesado kaayo sa mga butang maylabot sa Kristiyanidad; apan sa dihang gipadala ni Lucas ang Buhat kaniya, lagmit nga si Teofilo nahimo nang Kristohanon.”