Ang Bibliya Nakaabot sa Dakong Pula nga Isla

NAHIMUTANG mga 400 kilometros gikan sa habagatan-sidlakang baybayon sa Aprika, ang Madagascar maoy ikaupat nga kinadak-ang isla sa kalibotan. Ang mga Malagasy, o ang mga molupyo sa Madagascar, dugay nang nahibalo sa ngalang Jehova, sanglit ang Malagasy nga mga hubad sa Bibliya nga naundan sa ngalan sa Diyos, naglungtad nag kapin sa 170 ka tuig. Ang paghubad sa Bibliya ngadto sa Malagasy maoy usa ka sugilanon sa pagkamalahutayon ug debosyon.

Gisugdan ang paghubad sa Bibliya ngadto sa Malagasy diha sa sikbit nga isla sa Mauritius. Sukad pa sa 1813, gisugdan ni Sir Robert Farquhar, nga Britanikong gobernador sa Mauritius, ang paghubad sa mga Ebanghelyo ngadto sa Malagasy. Sa ulahi iyang gidasig si Radama I, ang hari sa Madagascar, sa pagdapit ug mga magtutudlo gikan sa London Missionary Society (LMS) ngadto sa Dakong Pula nga Isla, nga maoy sagad nga pagtawag sa Madagascar.

Niadtong Agosto 18, 1818, duha ka misyonaryo nga taga-Wales, si David Jones ug Thomas Bevan, ang nangabot sa dunggoanang siyudad sa Toamasina gikan sa Mauritius. Didto nakakaplag silag mga tawo nga relihiyoso kaayo, diin hinungdanon gayod sa ilang adlaw-adlaw nga pagkinabuhi ang pagsimba sa katigulangan ug mga tradisyon. Ang mga Malagasy naggamit ug makaiikag kaayo nga pinulongan nga naggikan sa Malayo-Polynesia.

Wala madugay human magbukas ug gamayng eskuylahan, gidala ni Jones ug Bevan ang ilang mga asawa ug mga anak gikan sa Mauritius ngadto sa Toamasina. Apan, ikasubo nga silang tanan gitakboyag malarya, ug namatay ang asawa ug anak ni Jones niadtong Disyembre 1818. Duha ka bulan sa ulahi, gipuo sa maong sakit ang pamilyang Bevan. Si David Jones na lang ang nahibilin.

Wala tugoti ni Jones nga mababagan siya sa maong trahedya. Determinado siya nga mabatonan sa mga taga-Madagascar ang Pulong sa Diyos. Human magpahiuli sa iyang panglawas didto sa Mauritius, gisugdan ni Jones ang makutihong pagtuon sa Malagasy nga pinulongan. Wala madugay human niana, iyang gisugdan ang pasiunang paghubad sa Ebanghelyo ni Juan.

Pagka Oktubre 1820, si Jones mibalik sa Madagascar. Midunggo siya didto sa kaulohan, ang Antananarivo, ug sa wala madugay nagtukod siya ug usa ka bag-ong tunghaan. Simple ra kaayo ang kahimtang. Walay libro, pisara, o mga lingkoranan. Apan nindot ang kurikulum, ug ganahan kaayong moeskuyla ang mga bata.

Human sa pito ka bulang paghubad nga nag-inusara, si Jones nakabaton ug bag-ong kauban kapuli ni Bevan, usa ka misyonaryo nga ginganlag David Griffiths. Silang duha naghago sa paghubad sa Bibliya ngadto sa Malagasy.

Gisugdan ang Paghubad sa Bibliya

Sa sayong katuigan sa 1820, ang bugtong sinulat nga porma sa Malagasy nga pinulongan mao ang gitawag ug sorabe—mga pulong nga Malagasy nga gisulat gamit ang Arabikong mga letra. Pipila lang ka tawo ang makabasa niana. Busa human mananghid ang mga misyonaryo kang Haring Radama I, gitugotan sila sa hari nga mogamit sa Romanhong alpabeto kapuli sa sorabe.

 Ang paghubad gisugdan niadtong Septiyembre 10, 1823. Si Jones maoy naghubad sa Genesis ug Mateo, samtang si Griffiths sa Exodo ug Lucas. Talagsaon kaayo ang kakugi niining duha ka misyonaryo. Gawas pa sa paghubad sa dakong bahin sa Bibliya, sila nagpadayon sa pagtudlo diha sa ilang tunghaan buntag ug hapon. Sila usab nag-andam ug nagdumalag mga serbisyo sa simbahan diha sa tulo ka pinulongan. Bisan pa niana, prioridad nila ang paghubad.

Sa tabang sa 12 ka estudyante, nahubad sa duha ka misyonaryo ang tibuok Gregong Kasulatan ug daghang basahon sa Hebreohanong Kasulatan sulod lamang sa 18 ka bulan. Pagkasunod tuig, natapos ang pasiunang hubad sa enterong Bibliya. Siyempre, kinahanglan pa kanang koreksiyonan ug hashasan. Busa duha ka eksperto sa pinulongan, si David Johns ug Joseph Freeman, ang gipadala gikan sa Inglaterra aron sa pagtabang.

Paglahutay sa mga Kababagan

Sa dihang natapos ang paghubad ngadto sa Malagasy, ang LMS nagpadala kang Charles Hovenden aron sa pag-instalar sa unang imprentahanan sa Madagascar. Si Hovenden miabot pagka Nobyembre 21, 1826. Apan, gitakboyan siyag malarya ug namatay usa ka bulan gikan sa iyang pag-abot, maong wala nay makapaandar sa imprentahanan. Pagkasunod tuig, usa ka hanas nga artesano gikan sa Scotland, si James Cameron, ang nakahimo sa pag-asembol sa imprentahanan sa tabang sa usa ka manuwal nga iyang nakit-an nga gipataban sa makinarya. Human sa daghang pag-eksperimento, nakaimprenta si Cameron ug usa ka bahin sa Genesis kapitulo 1 niadtong Disyembre 4, 1827. a

Mitungha ang laing babag niadtong Hulyo 27, 1828, human sa kamatayon ni Radama I. Si Haring Radama nagpaluyo gayod sa proyekto sa paghubad. Si David Jones miingon niadtong tungora: “Si Haring Radama buotan ug mahigalaon kaayo. Iya gayong gipasiugda ang edukasyon, ug mas gipabilhan niya ang pagtudlo sa iyang mga sakop bahin sa sibilisasyon kay sa Bulawan ug Plata.” Apan, gipulihan siya sa iyang asawa nga si Ranavalona I. Ug wala madugay nadayag nga wala kaayo siyay pagsuportar sa proyekto sama sa gihimo sa iyang bana.

Di pa dugay human sa pagkaentrono sa rayna, usa ka bisita gikan sa Inglaterra ang mihangyo nga makig-estorya sa rayna bahin sa ginahimong paghubad. Apan, gibalibaran siya. Sa laing higayon, sa dihang gisultihan sa mga misyonaryo ang rayna nga daghan pa silag itudlo sa mga tawo, lakip na ang pinulongang Grego ug Hebreohanon, siya mitubag: “Dili ko interesado sa Grego ug Hebreohanon, apan gusto nakong mahibaloan kon makatudlo ba mo sa akong mga tawo ug mas mapuslanong mga butang, sama sa paghimog sabon.” Kay nakaamgo nga basig papaulion sila nga wala pa makompleto ang Bibliya sa Malagasy, nangayo si Cameron ug usa ka semana aron sa paghunahuna sa gisulti sa rayna.

Pagkasunod semana, gihatag ni Cameron sa mga mensahero sa rayna ang duha ka baretang sabon nga gama sa lokal nga materyales. Tungod niini ug sa uban pang mga proyekto nga gihimo sa artesanong mga misyonaryo, gitugotan sila sa rayna nga magpabilin, igo-igo pod nga nahuman nila pag-imprenta ang enterong Bibliya gawas sa pipila ka basahon sa Hebreohanong Kasulatan.

Wala-Damhang Kalamboan, Dayon Kahigawad

Bisag sa sinugdan wala niya maangayi ang mga misyonaryo, pagka Mayo 1831 giluwatan sa rayna ang usa ka wala-damhang mando. Tugotan na niya ang iyang mga ginsakpan nga magpabawtismo ingong mga Kristohanon! Apan wala ra kini magdugay. Sumala sa A History of Madagascar, ang gidaghanon sa nagpabawtismo nakapabalaka sa mga sakop sa palasyo nga dili gustog kausaban. Ilang nakombinsir ang rayna nga ang pagpangalawat sama rag pagpanumpa sa pagkamaunongon sa Britanya. Busa pagkatapos sa 1831, gibakwi ang pagtugot sa pagpabawtismo, unom lang ka bulan human kini gimando.

 Tungod sa pag-usab-usab sa hunahuna sa rayna ug sa nagkadakong impluwensiya sa konserbatibong mga opisyales sa gobyerno, naaghat ang mga misyonaryo nga humanon ang pag-imprenta sa Bibliya. Ang Kristohanon Gregong Kasulatan naimprenta na, ug linibo ka kopya ang naapod-apod. Apan, laing problema ang mitungha niadtong Marso 1, 1835, sa dihang gideklarar ni Rayna Ranavalona I nga ilegal ang Kristiyanidad ug gimando niya nga ang tanang Kristohanong basahon isurender ngadto sa mga awtoridad.

Ang mando sa rayna nagpasabot usab nga ang mga aprentis nga Malagasy dili na makatabang sa pag-imprenta. Busa kay pipila na lang ka misyonaryo ang mohuman sa proyekto, ang trabaho nagpadayon adlaw ug gabii hangtod nga pagka Hunyo 1835, giluwatan ang enterong Bibliya. Oo, sa kataposan nakompleto ra gyod ang Malagasy nga Bibliya!

Kay gipatuman na ang pagdili, gipanagtag dayon ang mga Bibliya, ug 70 ka kopya niana ang gilubong aron matipigan. Maayo kadto nga desisyon kay wala abtig tuig, duha na lang ka misyonaryo ang nahibilin sa isla. Apan ang pulong sa Diyos mikaylap sa Dakong Pula nga Isla.

Ang Gugma sa mga Malagasy sa Bibliya

Dako kaayo ang kalipay sa mga taga-Madagascar nga mabasa ang Pulong sa Diyos sa ilang pinulongan! Tinuod, ang maong hubad adunay mga sayop, ug ang pinulongan giisip na karon nga kinaraan. Bisan pa niana, talagsa ra ang balay nga walay Bibliya, ug daghang Malagasy ang regular nga nagabasa niana. Talagsaon kini nga hubad tungod sa paggamit niini sa ngalan sa Diyos, si Jehova, diha sa tibuok Hebreohanong Kasulatan. Sa orihinal nga mga kopya, ang ngalan sa Diyos makita usab diha sa Gregong Kasulatan. Busa, kadaghanan sa mga Malagasy nahibalo sa ngalan sa Diyos.

Sa pagkatinuod, sa dihang naimprenta ang unang mga kopya sa Gregong Kasulatan, nakita sa operitor sa imprentahan nga si Mr. Baker ang kalipay sa mga Malagasy ug siya miingon: “Dili panagna ning ako, apan sa paminaw ko dili gyod mawala ang pulong sa Diyos niining nasora!” Natinuod ang iyang gisulti. Ang malarya, hagit sa pagtuon ug lisod nga pinulongan, ug ang mga pagdili nga gipakanaog sa usa ka magmamando wala gayod makapugong sa pagpatik sa Pulong sa Diyos didto sa Madagascar.

Karon mas maayo na ang kahimtang. Ngano? Niadtong 2008, giluwatan ang kompletong New World Translation of the Holy Scriptures sa Malagasy nga pinulongan. Dako kaayo kini nga pag-uswag kay kini gihubad sa moderno ug daling masabtan nga pinulongan. Busa karon ang Pulong sa Diyos mas mikaylap pa sa Dakong Pula nga Isla.—Isa. 40:8.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 31]

Ang “New World Translation” sa Malagasy nagpasidungog sa ngalan sa Diyos, si Jehova