Nahibalo Ka Ba?

Nganong nagkatibulaag ang mga Hudiyo sa panahon ni Jesus?

Sa dihang giingnan ni Jesus ang usa ka grupo sa iyang mamiminaw nga sila dili makaadto sa iyang adtoan, ang mga Hudiyo nangutana sa usag usa: “Asa ba kining tawhana buot moadto . . . ? Buot ba niyang moadto sa mga Hudiyo nga nangatibulaag taliwala sa mga Grego?” (Juan 7:32-36) Wala madugay, ang Kristohanong mga misyonaryo nagsangyaw sa maayong balita ngadto sa mga Hudiyo nga nagpuyo sa lainlaing dapit palibot sa Dagat Mediteranyo.—Buhat 2:5-11; 9:2; 13:5, 13, 14; 14:1; 16:1-3; 17:1; 18:12, 19; 28:16, 17.

Ang mga Hudiyo nagkatibulaag tungod kay sila gibihag sa ubang mga nasod—una sa mga Asiryanhon niadtong 740 B.C.E., ug dayon sa mga Babilonyanhon niadtong 607 B.C.E. Gamay ra kanila ang namalik sa Israel. (Isaias 10:21, 22) Ang uban nagpabilin sa ilang gipuy-an.

Busa, kapin sa 400 ka tuig una pa matawo si Jesus, ang mga Hudiyo makaplagan diha sa 127 ka distrito sa tibuok Imperyo sa Persia. (Ester 1:1; 3:8) Ang mga Hudiyo naningkamot sa pagkabig sa ubang mga tawo ngadto sa Hudaismo, mao nga sa paglabay sa panahon daghan ang nakakat-on bahin kang Jehova ug sa Balaod nga iyang gihatag ngadto sa mga Hudiyo. (Mateo 23:15) Ang mga Hudiyo sa daghang kayutaan mitambong sa Pista sa Pentekostes sa Jerusalem niadtong 33 C.E., ug didto ilang nadunggan ang maayong balita bahin kang Jesus. Busa, tungod kay ang mga Hudiyo nagkatibulaag sa tibuok Imperyo sa Roma, dali kaayong mikaylap ang Kristiyanidad.

Unsa ka daghan ang bulawan ni Haring Solomon?

Ang Kasulatan nag-ingon nga si Solomon gihatagan ni Hiram, nga hari sa Tiro, ug upat ka toneladang bulawan, ug ingon usab niana ang gidaghanon sa bulawan nga gihatag kaniya sa rayna sa Sheba. Ang mga barko ni Solomon nagdala usab ug kapin sa 15 ka toneladang bulawan gikan sa Opir. Sumala sa asoy: “Ang gibug-aton sa bulawan nga miabot kang Solomon sa usa ka tuig mikabat ug unom ka gatos ug kan-umag-unom ka talanton nga bulawan,” o kapin sa 25 ka tonelada. (1 Hari 9:14, 28; 10:10, 14) Katuohan ba kini? Unsa ka daghan ang bulawan nga gitipigan sa mga hari sa karaang panahon?

Ang mga eksperto nagtuo nga tinuod ang gisulti sa usa ka karaang sinulat nga ang usa ka Paraon sa Ehipto nga si Thutmose III (mga 3,500 ka tuig kanhi) naghalad ug mga 13.5 ka toneladang bulawan sa templo ni Amun-Ra sa Karnak. Kapin sa 2,700 ka tuig kanhi, si Haring Tiglath-pileser III sa Asirya nakadawat ug buhis nga kapin sa 4 ka toneladang bulawan gikan sa Tiro, ug ingon usab niana ka daghan ang bulawan nga gihalad ni Sargon II sa mga diyos sa Babilonya. Sumala sa rekord, si Haring Felipe II sa Macedonia (359-336 B.C.E.) nakakuhag kapin sa 28 ka toneladang bulawan matag tuig sa mga minahan sa Pangaeum sa Thrace.

Sa dihang napukan sa anak ni Haring Felipe nga si Alejandrong Bantogan (336-323 B.C.E.) ang siyudad sa Susa sa Persia, ang rekord nag-ingon nga siya nakakuha didto ug mga 1,180 ka toneladang bulawan ug halos 7,000 ka tonelada sa tibuok Persia. Busa kon itandi niining mga tahoa, ang Bibliya wala maghinobra bahin sa gidaghanon sa bulawan ni Haring Solomon.