Unang mga Kristohanon sa Gregong Kalibotan

KADAGHANAN sa mga tawo nga gisangyawan sa unang-siglong mga Kristohanon nagsultig Grego. Ang Kasulatan nga ilang gigamit sa pagpaluyo sa mensahe bahin kang Jesus gisulat diha sa Gregong pinulongan. Sa dihang ang mga magsusulat giinspirar sa pagsulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan, kadaghanan kanila naggamit ug mga pulong ug ilustrasyon nga daling masabtan sa mga tawo nga sinati sa Gregong kultura. Bisan pa niana, si Jesus, ang iyang mga apostoles, ug ang ubang magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan dili mga Grego. Sa pagkatinuod, silang tanan mga Hudiyo.—Roma 3:1, 2.

Sa unsang paagi ang Gregong pinulongan nahimong hinungdanong instrumento sa pagpakaylap sa Kristiyanidad? Sa unsang paagi ang Kristohanong mga magsusulat ug misyonaryo sa unang siglo nagpahayag sa ilang mensahe sa paagi nga makadani sa mga tawong nagsultig Grego? Ug nganong makapainteres kanato kining maong anib sa karaang kasaysayan?

Ang Pagkaylap sa Gregong Kultura

Sa ikaupat nga siglo B.C.E., gipukan ni Alejandrong Bantogan ang Persianhong Imperyo ug gisugdan  pagsakop ang ubang mga teritoryo. Aron mahiusa ang imperyo, siya ug ang mga hari nga mipuli kaniya nag-awhag sa ilang mga ginsakpan sa pagsagop sa Gregong pinulongan ug paagi sa pagkinabuhi.

Bisan human masakop sa Roma ang Gresya ug mahuboan kini sa tanang politikal nga gahom, dako gihapon ang impluwensiya sa Gregong kultura diha sa sikbit nga mga nasod. Sa ikaduha ug unang siglo B.C.E., ang hamiling mga tawo sa Roma nakadayeg kaayo sa tanang butang nga Grego—arte, arkitektura, literatura, ug pilosopiya—nga nagtukmod sa magbabalak nga si Horace sa pag-ingon: “Ang nabihag nga Gresya nagbihag sa iyang bangis nga magpupukan.”

Ilalom sa pagmando sa Roma, ang pangunang mga siyudad sa tibuok Asia Minor, Sirya, ug Ehipto miuswag ingong mga sentro sa Gregong kultura. Ingong galamiton sa pag-edukar sa katawhan, ang Gregong kultura nakaapektar sa tanang bahin sa kinabuhi, lakip na sa mga institusyon sa gobyerno, balaod, komersiyo, industriya, ug bisan sa mga moda. Kasagaran, diha sa kadaghanang siyudad sa Gresya, may mga gymnasium, diin ang batan-ong mga lalaki gibansay, ug mga teatro, diin gipasundayag ang Gregong mga drama.

“Ang mga Hudiyo inanay usab nga naimpluwensiyahan sa Gregong kultura,” nag-ingon ang historyanong si Emil Schürer. Sa sinugdan, ang kasibot sa mga Hudiyo sa ilang relihiyon nakapugong sa bisan unsang impluwensiya sa pagano nga relihiyon nga dala sa Gregong kultura, apan sa ngadtongadto daghang bahin sa kinabuhi sa mga Hudiyo ang naapektahan. Kon buot hunahunaon, matod pa ni Schürer, “ang gamayng teritoryo sa mga Hudiyo halos gilibotan sa mga rehiyon ubos sa impluwensiya sa mga Grego ug, tungod sa negosyo, kanunay nilang makauban sila.”

Ang Papel sa Septuagint

Sanglit daghang Hudiyo ang nanglalin ngadto sa mga nasod palibot sa Dagat Mediteranyo, sila nagpuyo diha sa mga siyudad nga Grego ang kultura ug pinulongan. Ang maong mga lalin nagpadayon sa pagtuman sa ilang relihiyon ug moadto sa Jerusalem alang sa tinuig nga mga pista sa mga Hudiyo. Apan, sa ngadtongadto daghan kanila ang dili na makamaong mosultig Hebreohanon. a Busa kinahanglang hubaron ang Hebreohanong Kasulatan ngadto sa Grego nga maoy pinulongan sa kadaghanan. Ang Hudiyong mga eskolar, lagmit sa Alejandria, Ehipto—nga usa ka importanteng sentro sa Gregong kultura—nagsugod sa pagbuhat niana sa mga 280 B.C.E. Ang ilang hubad gitawag ug Septuagint.

Ang Septuagint hinungdanon kaayo. Gipadayag niana ang mga bahandi sa Hebreohanong Kasulatan ngadto sa Kasadpang sibilisasyon. Kon wala kana, ang kahibalo bahin sa pagpakiglabot sa Diyos sa Israel dili unta masayran tungod kay nasulat kana sa pinulongan nga wala na masabti sa kadaghanan, nga dili makatabang sa pagpakaylap sa mensahe sa tibuok kalibotan. Sa pagkatinuod, ang mga impormasyon, ideya, ug pinulongan diha sa Septuagint maoy nagpaposible nga mapasa ang kahibalo ni Jehova nga Diyos ngadto sa mga tawo nga lainlaig kagikan. Tungod kay daghan ang makasabot ug Grego, haom gayod kining gamiton sa pagsangyaw sa kamatuoran ngadto sa tibuok kalibotan.

Mga Kinabig ug mga Mahadlokon sa Diyos

Sa ikaduhang siglo B.C.E., nahubad na sa mga Hudiyo ngadto sa Grego ang kadaghanan sa ilang mga sinulat ug nagsulat silag bag-ong mga basahon ginamit ang maong pinulongan. Nakatabang kinig dako nga mahibaloan sa mga Hentil ang kasaysayan ug relihiyon sa Israel.  Ang mga historyano nagtaho nga niining panahona, daghang Hentil ang “nakig-uban sa mga Hudiyo, nakigbahin sa ilang pagsimba ug nagtuman sa balaod sa mga Hudiyo, usahay sa bug-os nga paagi, usahay dili.”—The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ.

Ang pipila ka Hentil misagop pa gani sa Hudaismo, nagpatuli, ug nahimong mga kinabig. Ang uban midawat sa pipila ka bahin sa Hudaismo apan wala magpakombertir. Sagad gitawag sila diha sa Gregong mga basahon ingong “mga mahadlokon sa Diyos.” Si Cornelio gitawag nga “usa ka debotadong tawo ug usa nga mahadlokon sa Diyos.” Si apostol Pablo nakahimamat ug daghang mahadlokon sa Diyos nga nakig-uban sa mga Hudiyo diha sa tibuok Asia Minor ug Gresya. Pananglitan, sa Antioquia sa Pisidia, iyang gitawag kadtong nagkatigom didto sa sinagoga ingong “mga katawhan, mga Israelinhon ug kamong uban pa nga mahadlokon sa Diyos.”—Buhat 10:2; 13:16, 26; 17:4; 18:4.

Busa, sa dihang ang mga tinun-an ni Jesus nagsugod pagsangyaw sa maayong balita diha sa Hudiyong mga komunidad nga lapas sa utlanan sa Judea, daghan sa nakadungog niana maoy Grego ug kagikan. Mikaylap sa maong mga dapit ang Kristiyanidad. Sa dihang natataw na nga ang Diyos nagtanyag ug kaluwasan bisan sa mga Hentil, naamgohan sa mga tinun-an nga sa mga mata sa Diyos, “walay Hudiyo ni Grego.”—Galacia 3:28.

Pagsangyaw Ngadto sa mga Grego

Tungod sa relihiyoso ug moral nga mga sukdanan sa mga tawo sa kanasoran, ang pipila ka Hudiyong Kristohanon sa sinugdan nagpanuko sa pagdawat sa mga Hentil ngadto sa Kristohanong kongregasyon. Busa, sa dihang nadayag na nga ang Diyos andam modawat sa mga Hentil, giklaro sa mga apostoles ug sa mga ansiyano sa Jerusalem nga ang maong mga kinabig kinahanglang mag-ayad sa dugo, pakighilawas, ug sa idolatriya. (Buhat 15:29) Kinahanglang sundon kini ni bisan kinsa nga nagkinabuhi ingong Grego tungod kay ang Grego-Romanong katilingban natugob sa “makauulawng seksuwal nga mga gana” ug homoseksuwalidad. Ang maong mga buhat walay luna taliwala sa mga Kristohanon.—Roma 1:26, 27; 1 Corinto 6:9, 10.

Sa unang-siglong mga misyonaryo nga nagsangyaw sa mga Grego, si apostol Pablo mao ang labing ilado. Hangtod karon, ang mga biyahedor nga moadto sa Atenas, Gresya, makakita diha sa tiilan sa Areopago ug usa ka bronse nga plake nga nagtimaan sa gibantog nga pakigpulong ni Pablo sa maong siyudad. Ang maong asoy nasulat diha sa kapitulo 17 sa basahon sa Bibliya sa Buhat. Ang mga pulong nga “Mga taga-Atenas,” maoy naandang pangbukas sa usa ka Gregong mamumulong ug nakadani kini sa pagtagad sa iyang mga mamiminaw nga naglakip sa mga pilosopong Epicureo ug Estoiko. Imbes ipakita nga napikal siya o sawayon ang pagtuo sa iyang mga mamiminaw, gipaningkamotan ni Pablo nga makuha ang ilang atensiyon pinaagi sa pag-ingon nga sila mga relihiyoso kaayo. Naghisgot siya bahin sa ilang halaran “Alang sa Usa ka Diyos nga Wala Mailhi,” ug nagpatungha siyag punto nga mahimong uyonan nila pinaagi sa pag-ingon nga mao kini ang Diyos nga gusto niyang ipadayag kanila.—Buhat 17:16-23.

Nadani ni Pablo ang iyang mga mamiminaw pinaagi sa paggamit ug mga ideya nga mahimo nilang dawaton. Ang mga Estoiko mahimong mouyon nga ang Diyos mao ang Tuboran sa kinabuhi sa tawo, nga ang tanang tawo naggikan sa usa ra ka rasa, nga ang Diyos dili halayo kanato, ug ang kinabuhi sa tawo nagdepende sa Diyos. Gipaluyohan ni Pablo kanang ulahi nga punto pinaagi sa paghisgot sa mga sinulat sa Estoikong mga magbabalak nga si Aratus (Phaenomena) ug Cleanthes (Hymn to Zeus). May mga punto usab nga mauyonan ang mga Epicureo sa giingon ni Pablo—nga ang Diyos buhi ug mahimong mailhan. Siya wala magsalig  sa uban, wala magkinahanglan ni bisan kinsa, ug wala magpuyo sa mga templo nga hinimo sa kamot.

Ang mga mamiminaw ni Pablo sinati sa mga pulong nga iyang gigamit. Sa pagkatinuod, sumala sa usa ka basahon, ang “kalibotan (kosmos),” “kaliwat,” ug Usa nga Balaan maoy mga ekspresyon nga sagad gigamit sa Gregong mga pilosopo. (Buhat 17:24-29) Wala kana magpasabot nga ikompromiso ni Pablo ang kamatuoran aron lang sila makabig. Sa kasukwahi, ang iyang pangataposang mga pulong bahin sa pagkabanhaw ug paghukom kasumpaki sa ilang mga pagtulon-an. Bisan pa niana, iyang gipasibo ang iyang mensahe ug ang paagi sa pagpresentar niana, aron kini makadani sa pagtagad sa edukadong mga mamiminaw.

Daghan sa mga sulat ni Pablo ang gisulat alang sa mga kongregasyon sa Gregong mga siyudad o sa mga kolonya sa Roma nga bug-os naimpluwensiyahan sa mga Grego. Kini nga mga sinulat, sa klaro ug buhi nga Grego, naggamit ug mga ideya ug pananglitan nga komon diha sa Gregong kultura. Naghisgot si Pablo sa mga dula sa atleta, ganti sa mananaog, mag-aagak nga mouban sa usa ka bata ngadto sa eskuylahan, ug daghan pang mga situwasyon sa kinabuhi sa mga Grego. (1 Corinto 9:24-27; Galacia 3:24, 25) Bisan tuod migamit si Pablo ug mga termino gikan sa Gregong pinulongan, gisalikway gayod niya ang moral ug relihiyosong mga sukdanan sa mga Grego.

Pagkahimong Tanang Butang Ngadto sa Tanang Matang sa Katawhan

Giila ni apostol Pablo nga aron mapaambit ang maayong balita ngadto sa uban, siya kinahanglang ‘mahimong tanang butang ngadto sa tanang matang sa katawhan.’ “Ngadto sa mga Hudiyo ako nahimong ingon sa usa ka Hudiyo, aron makabig ko ang mga Hudiyo,” siya misulat, ug sa mga Grego siya nahimong ingon sa usa ka Grego, aron matabangan sila sa pagsabot sa katuyoan sa Diyos. Siyempre, si Pablo kuwalipikado gayod nga mobuhat niana, kay siya usa ka Hudiyong lungsoranon sa usa ka Gregong siyudad. Ang tanang Kristohanon karon kinahanglang mobuhat usab ug sama niana.—1 Corinto 9:20-23.

Karon milyonmilyong tawo ang namalhin sa laing nasod nga lahig kultura. Dako kaayo kining responsibilidad alang sa mga Kristohanon, kinsa naningkamot sa pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos ug sa pagtuman sa sugo ni Jesus sa “paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran.” (Mateo 24:14; 28:19) Kasagaran, ilang naeksperyensiyahan nga sa dihang madungog sa mga tawo ang maayong balita diha sa ilang kaugalingong pinulongan, matandog ang ilang kasingkasing ug ilang dawaton ang mensahe.

Tungod niana, kining magasin nga Ang Bantayanang Torre Nagapahayag sa Gingharian ni Jehova, gipatik kada bulan diha sa 169 ka pinulongan, ug ang kauban niining magasin nga Pagmata!, diha sa 81 ka pinulongan. Dugang pa, aron ilang ikapaambit ang maayong balita ngadto sa mga tawo nga namalhin sa ilang dapit, daghang Saksi ni Jehova ang naningkamot sa pagtuon ug bag-ong pinulongan—lakip na sa lisod nga mga pinulongan sama sa Arabiko, Ininsek, ug Ruso. Ang ilang tumong susama nianang sa unang siglo. Maayo kanang pagkapahayag ni apostol Pablo sa dihang siya miingon: “Ako nahimong tanang butang ngadto sa tanang matang sa katawhan, aron maluwas ko sa bisan unsa mang paagi ang pipila.”—1 Corinto 9:22.

[Footnote]

[Mapa sa panid 18]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Roma

GRESYA

Atenas

ASIA

Antioquia (sa Pisidia)

CILICIA

SIRYA

JUDEA

Jerusalem

EHIPTO

Alejandria

Cirene

DAGAT MEDITERANYO

[Hulagway sa panid 19]

Ang “Septuagint” nakatabang sa pagpasa sa kahibalo bahin kang Jehova sa unang siglo

[Credit Line]

Israel Antiquities Authority

[Hulagway sa panid 20]

Ang plake sa Areopago nga nagtimaan sa pakigpulong ni Pablo