Euprates—Unsay Imong Nahibaloan Niining Subaa?

KINING subaa mao ang kinatas-an ug labing hinungdanong suba sa habagatan-kasadpang Asia, nga gitawag ug Firat Nehri sa mga Turko, usa ka ngalan nga amgid kaayo sa Hebreohanong Perathʹ ug sa Karaang Persianhon nga Ufratu. Kini unang gihisgotan sa Genesis 2:14 ingong usa sa upat ka suba nga naggikan kaniadto sa Eden.

Utlanan sa mga Teritoryo sa Israel

Ang Diyos nakigsaad kang Abraham nga iyang ihatag ngadto sa mga kaliwat ni Abraham ang yuta “gikan sa suba sa Ehipto hangtod sa dakong suba, ang suba sa Euprates.” (Genesis 15:18) Kining saara gisulti pag-usab ngadto sa nasod sa Israel. (Exodo 23:31; Deuteronomio 1:7, 8; 11:24; Josue 1:4) Ang 1 Cronicas 5:9 nag-ingon nga sa wala pa maghari si David, ang pipila ka kaliwat ni Ruben nagpalapad sa ilang teritoryo “hangtod sa dapit nga ang usa mosulod sa kamingawan sa may suba sa Euprates.” Apan kay ang Euprates maoy mga 800 kilometros (500 ka milya) nga panaw gikan sa “sidlakan sa Gilead” (1 Cronicas 5:10), kini nagpasabot nga ang mga Rubenhon nagpalapad sa ilang teritoryo sa sidlakan sa Gilead hangtod sa entrada sa Desyerto sa Sirya, ug ang tumoy niini nga desyerto mao ang Euprates. (Ang hubad sa Revised Standard nag-ingon, “hangtod sa pagsulod sa desyerto niini nga kiliran sa Euprates”; ang Jerusalem Bible nag-ingon usab, “sa pagsugod sa desyerto nga mosangko ngadto sa suba sa Euprates.”) Busa mopatim-aw nga ang saad ni Jehova unang natuman sa bug-os sa panahon sa paghari ni David ug Solomon sa dihang ang mga utlanan sa teritoryo sa Israel gipasangkad hangtod sa Aramaeanhong gingharian sa Zoba ug busa nakaabot sa mga tampi sa Euprates, lagmit ubay sa bahin nga naglatas sa amihanang Sirya. (2 Samuel 8:3; 1 Hari 4:21; 1 Cronicas 18:3-8; 2 Cronicas 9:26) Tungod sa pagkailado sa Euprates, sagad tawgon na lang kini nga “Suba.”—Josue 24:2, 15; Salmo 72:8.

Mga Tinubdan ug Agosanan

Ang Euprates may gitas-on nga mga 2,700 kilometros (1,700 ka milya), ug kini adunay duha ka pangunang tinubdan. Ang usa, nailhan ingong Kara Su, nga naggikan sa amihanan-sidlakan sa Turkey nga mga 100 kilometros (60 ka milya) gikan sa habagatan-sidlakang bahin sa Itom nga Dagat. Ang lain pa mao ang Murat Nehri, nga naggikan sa taliwala sa Lanaw sa Van ug Bukid sa Ararat. Gibanabana nga nahimutang sa tungatunga niining duha ka sapa ang walog sa Suba sa Araks, nga gituohan sa pipila nga mao ang Suba sa Gihon sa Genesis 2:13. Ang Kara Su ug Murat Nehri nagaagos sa halos samang direksiyon pakasadpan hangtod nga kini mag-abot duol sa siyudad sa Keban, sa gihabogon nga mga 610 metros (2,000 ka pulgada) ibabaw sa lebel sa dagat.

Gikan niining dapita, ang nag-abot nga mga sapa nahimong suba sa Euprates. Gikan sa tinubdan niini sa Murat Nehri, kini moagos ug mga 640 kilometros (400 ka milya) latas sa bukirong yuta ug dayon moliko pahabagatan sa gilay-on nga mga 480 kilometros (300 ka milya), diin mokusog ang agos niini ug moambak sa mga busay hangtod nga kini makaabot sa patag sa Sirya duol sa nahimutangan sa karaang Carkemis (karon, Jerablus).

Tabokanang Bahin sa Carkemis

Sa Carkemis, gibantayan pag-ayo ang pangunang tabokanang dapit nga maoy agianan sa mga sundalo o sa nagapanawng mga panon gikan sa amihanan sa Mesopotamia ngadto sa amihanan sa Sirya. Ang Carkemis maoy usa ka pangunang kinutaang siyudad nga sa ulahi nailalom sa pagkontrolar sa mga Asiryanhon. (Isaias 10:5-9) Giilog ni Paraon Neko ang maong siyudad niadtong mga 629 B.C.E. Sa iyang pagpaingon didto, siya nakiggubat sa kasundalohan ni Josias sa Megido ug nagpatay sa maong hari sa Juda. (2 Hari 23:29; 2 Cronicas 35:20-24) Mga tulo ug upat ka tuig sa ulahi (625 B.C.E.) ang kasundalohan ni Nabucodonosor mitabok sa Euprates ug mipildi sa mga Ehiptohanon didto sa Carkemis, nga maoy sinugdanan sa pagkahanaw sa pagmando sa Ehipto sa Sirya-Palestina.—Jeremias 46:2, 6, 10; 2 Hari 24:7.

Gikan sa Carkemis Ngadto sa Gulpo sa Persia

Ang bahin sa Euprates nga anaa sa Carkemis maoy mga 160 kilometros (100 ka milya) lamang gikan sa Dagat Mediteranyo; apan, ang suba moliko ug moagos pahabagatan-sidlakan paingon sa Gulpo sa Persia sa gilay-ong kapin sa 1,100 kilometros (680 ka milya). Ang “tunga” nga bahin sa Euprates maoy gikan sa Carkemis hangtod sa siyudad sa Hit, ang rehiyon nga may mga gahong sa aspalto. Nianang dapita, mokusog ang agos sa tubig tungod kay motapo dinhi ang mga suba sa Balikh ug Khabur. Ubos sa Hit ang suba moagos latas sa tabunok nga patag sa Mesopotamia, ug mga 80 kilometros (50 ka milya) gikan sa Hit, sa kasilinganan sa Baghdad, kini moagos ug mga 40 kilometros (25 ka milya) duol sa Suba sa Tigris. Niining ubos nga bahin sa Eu prates, ang suba mokanap diha sa halapad nga kalamakan ug diha sa naguba nga mga kanal, ug mohinay na ang pag-agos niini.

Ang Euprates ug Tigris mag-abot duol sa Basra, ug gikan niini nga dapit hangtod sa Gulpo sa Persia, ang suba nailhan ingong Shatt-al-Arab. Sumala kang Pliny ug sa ubang karaang mga historyano, ang Euprates sa sinugdan adunay kaugalingong agosanan ngadto sa dagat nga bulag nianang sa Tigris. (Natural History, VI, XXVI, 128-131) Gituohan sa kadaghanan nga ang yuta nga gibanlas sa duha ka suba napondo sa ulohan sa Gulpo sa Persia ug nga ang orihinal nga baybayon midako paamihanan, nga tingali nakaabot ngadto sa karaang Caldeanhong siyudad sa Ur, ang unang pinuy-anan ni Abraham.

Ang katubigan sa Euprates moabot sa kinaubsan nga lebel niini sa bulan sa Septiyembre ug dayon magkadako ang tubig hangtod maabot ang normal nga lebel niini sa bulan sa Mayo. Tungod sa natunawng mga niyebe, dunay mga pagbaha panahon sa tingpamulak. Ang tinuig nga pag-awas sa Euprates ug Tigris sa walay duhaduha maoy gibasehan sa paghubit ni Isaias sa Babilonya ingong ang “kamingawan sa dagat.” (Isaias 21:1, 2) Kini nga pagbaha nakontrolar sa karaang mga panahon pinaagi sa mga diki ug mga agosanan nga nagpatipas sa mga tubig ngadto sa mga kanal sa irigasyon ug sa mga dal-as. Kini nga mga kanal nahimong sistema sa irigasyon taliwala sa Euprates ug Tigris nga tungod niana nahimong abunda ang abot diha sa mga lugar sa ubos nga bahin sa Babilonya. Apan, paglabay sa daghang katuigan, ang kadaghanan sa mga kanal nahimong barado mao nga nagkamenos ang abot sa pagpanguma; ug tungod sa irigasyon midaghan ang asin sa yuta nga maoy laing hinungdan nga naumaw ang kanhi tabunok nga walog.

Dagkong mga Siyudad

Ubay sa mga tampi sa Euprates nahimutang ang daghang karaang mga siyudad sama sa Ur, Erek, Kis, ug Babilonya. Ang agianan sa suba lagmit nga nabalhin dapit sa kasadpan mao nga ang kadaghanan sa karaang mga siyudad nahimutang karon mga pipila ka kilometros sa sidlakan niana.

Ang dakong siyudad sa Babilonya gitukod diha sa masigkatampi sa Euprates nga maoy nagsuplay ug tubig sa lalom nga mga trinseras nga naglibot sa siyudad ug sa mga kanal sulod sa mga paril sa siyudad. Sa panahong napukan ang Babilonya niadtong 539 B.C.E., gipasimang ni Ciro ang katubigan sa Euprates aron ang iyang kasundalohan makaagi sa suba ug hilom nga makasulod sa siyudad. Busa, ‘mihubas’ ang katubigan sa Euprates. (Isaias 44:27, 28; 45:1) Sa mahulagwayong paagi, ang samang butang gitagna nga mahitabo ingong resulta sa pagbubo sa “panaksan” sa ikaunom nga anghel diha sa “dakong suba sa Euprates,” ingon sa gihubit sa Pinadayag 16:12. Ang nagsunod nga kapitulo naghubit sa kalaglagan sa simbolikong “Dakong Babilonya,” nga gikaingon nga “naglingkod ibabaw sa daghang katubigan,” nga naglarawan sa “mga katawhan ug mga panon sa katawhan ug kanasoran ug mga pinulongan.”—Pinadayag 17:1, 5, 15-18.

Usa ka Utlanan; Giduaw ni Jeremias

Ang Suba sa Euprates maoy utlanan sa amihanang bahin sa Palestina ug Sirya, ang kayutaan nga giilogan sa Ehipto ug Babilonya. Dayon, sa panahon sa Imperyo sa Persia, kining subaa maoy nag-ulang sa Sidlakan ug Kasadpan, ingon sa gipakita sa ekspresyon nga “sa unahan sa Suba.” (Esdras 4:10, 11; 5:3; 6:6; Nehemias 2:7) Sa ulahi ang Euprates nahimo usab nga sidlakang utlanan sa Imperyo sa Roma.

Ang panaw ni Jeremias gikan sa Jerusalem ngadto sa suba sa Euprates nga narekord sa Jeremias 13:1-7 gidebatehan tungod kay bisan gani ang kinadul-ang ruta paingon sa Euprates nga mao ang habagatan sa Carkemis mokabat nag 500 kilometros (300 kilometros) sa usa lang ka panaw, ug ang teksto nagpakita nga lagmit kaduha siya mipanaw didto (bisan tuod wala isulti ang panahon tali sa maong panaw). Ang usa ka hubad sa Jewish Publication Society migamit lamang dinhi ug katumbas sa Hebreohanong pulong nga “Perath,” ug ang pipila nagsugyot nga kana nga dapit wala magtumong sa Euprates apan ngadto sa lungsod sa Para (Josue 18:23), duol sa Anatot, nga pipila ka kilometros gikan sa Jerusalem. Apan, ang pagsubli sa ngalang Perathʹ (Euprates) sa upat ka beses diha sa asoy lagmit nagpakita nga ang dapit nga ginganlan may hinungdanong kalangkitan sa umaabot nga katumanan sa gihimo ni Jeremias, samtang ang hilit nga balangay sa Para daw wala gayoy bisan unsang kalangkitan sa maong hitabo. Ang pipila usab nag-ingon nga niining tekstoha ang Hebreohanong pulong nga na·harʹ (suba) wala gamita maylabot sa Perathʹ, apan angayng matikdan nga wala usab kini gamita diha sa Jeremias 51:63, diin dayag nga gihisgotan ang Suba sa Euprates. Busa, mopatim-aw nga walay lig-ong pamatuod nga naghisgot ug laing dapit ang Jeremias 13:1-7 gawas sa Suba sa Euprates.

Lagmit nga gitagoan ni Jeremias ang bakos diha sa Euprates duol sa dapit nga gitabokan sa misulong nga Babilonyanhong kasundalohan ubos kang Nabucodonosor, nga sa ulahi milaglag sa Juda ug Jerusalem. Bisan pa niana, ang panaw, o lagmit ang duha ka panaw ni Jeremias paingon sa Euprates dayag nga naghatag ug dugang gibug-aton sa pasidaang mensahe ngadto sa daotang katawhan sa gingharian sa Juda.—Itandi ang Jeremias 2:18, 19.