Ang Vatican Codex—Nganong Bililhon Kaayo?

ANG Vatican adunay koleksiyon sa bililhong mga butang. Aduna didtoy mga dibuho, eskultura, ug arkitektura nga gipabilhan pag-ayo tungod sa talagsaong katahom. Apan, ang usa sa labing bililhong butang nga makaplagan didto mao ang manuskrito sa Bibliya, nga natago diha sa Librarya sa Vatican sulod sa ginatos ka katuigan. Ang maong manuskrito naghatag ug katin-awan sa pipila ka bahin sa Pulong sa Diyos nga gisulat linibo ka katuigan kanhi. Kini gitawag ug Vatican Codex. a

Ang Alexandrine ug Sinaitic nga mga codex—duha sa karaang mga manuskrito sa Bibliya nga gipabilhan sa mga eskolar—dunay rekord kon sa unsang paagi kini nadiskobrehan ug giluwas gikan sa pagkadaot. Apan kon bahin sa Vatican Codex, wala mahibaloi kon diin kini gikan.

Natagong Bahandi

Diin gikan ang Vatican Codex? Ang kinaunhang reperensiya niini mao ang rekord sa listahan sa mga basahon sa Librarya sa Vatican niadtong ika-15 nga siglo. Adunay mga eskolar nga nag-ingon nga lagmit kini naggikan sa Ehipto, o sa Cesarea, o sa Roma. Apan, human masusi ang maong mga teoriya bahin sa gigikanan sa codex, si J. Neville Birdsall, nga usa ka propesor sa University of Birmingham sa England, mihinapos: “Dili matino kon kanus-a gisulat ug kon diin gikan ang Codex Vaticanus, ug bisan pa sa mga paningkamot sa mga eskolar, dili masubay ang kasaysayan niini una pa ang ika-15 nga siglo.” Bisan pa niana, ang Vatican Codex mao ang usa sa labing bililhong manuskrito sa Bibliya. Ngano?

Sa paglabay sa ginatos ka katuigan, ang pipila ka tigkopya nakahimog mga sayop sa ilang pagkopya sa mga pulong sa Bibliya. Ang problema nga giatubang sa mga maghuhubad nga gustong mopatunghag tukma nga hubad mao ang pagpangitag kasaligan nga mga manuskrito nga tukma sa orihinal. Busa gusto kaayo sa mga eskolar nga susihon ang Vatican Codex, usa ka Gregong manuskrito nga gisulat sa ikaupat nga siglo C.E., nga wala pay 300 ka tuig human makompleto ang Bibliya. Kini nga codex naundan sa kompletong basahon sa Hebreohanon ug Kristohanon Gregong Kasulatan, gawas lang sa pipila ka bahin nga nawala sa paglabay sa panahon.

Sulod sa taas nga panahon, ang mga opisyal sa Vatican nagpanuko sa pagtugot sa mga maghuhubad sa Bibliya nga matun-an ang maong codex. Ang iladong eskolar nga si Sir Frederic Kenyon miingon: “Niadtong 1843, [ang eskolar sa Bibliya nga si Konstantin von] Tischendorf, nagpaabot ug pipila ka bulan una siya tugoti nga masusi kini sulod sa unom ka oras. . . . Niadtong 1845, ang iladong Ingles nga eskolar nga si Tragelles gitugotan sa pagbasa niini apan siya wala tugoti sa pagkopya sa mga pulong niini.” Si Tischendorf mihangyo nga iyang tan-awon pag-usab ang codex, apan human siya mokopya ug 20 ka panid niini, gikanselar ang permiso nga gihatag kaniya. Bisan pa niana, si Kenyon miingon nga si Tischendorf mihangyo pag-usab ug gitugtan sa pagtuon niini sulod sa  unom pa ka adlaw, nga tanan-tanan maoy katorse ka adlaw nga tagtulo ka oras matag adlaw; gipahimuslan niya pag-ayo ang maong panahon, mao nga sa 1867 siya nakahimo sa pagpatik ug labing tukma nga edisyon sa maong manuskrito niadtong panahona. Sa ulahi, ang Vatican mihimog mas tukmang kopya sa maong codex.

Maayong Pagkakopya

Unsa ka tukma ang mga pulong sa Vatican Codex? Ang The Oxford Illustrated History of the Bible nag-ingon nga “tukma ang espeling ug pagkakopya niini. . . . Busa ikaingon gayod nga kini nga manuskrito maoy produkto sa maampingong pagkopya sa mga eskolar.”

Ang duha ka iladong eskolar nga nakadayeg sa katukma sa Vatican Codex mao si B. F. Westcott ug si F. J. A. Hort. Ilang gipatik ang New Testament in the Original Greek, nga gibase sa Vatican ug Sinaitic nga mga manuskrito, ug kini giluwatan niadtong 1881. Kini nga basahon mao ang pangunang gibasehan sa daghang modernong hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan, nga naglakip sa The Emphasised Bible ni J. B. Rotherham, ug sa Bag-ong Kalibotang Hubad.

Apan ang pipila ka kritiko naghunahuna nga si Westcott ug Hort nasayop sa ilang pagsalig sa Vatican Codex. Tukma ba kini sa orihinal nga mga pulong sa Bibliya? Ang mga eskolar nalipay sa dihang gipatik ang kopya sa Bodmer papyri tali sa katuigang 1956 ug 1961 tungod kay kini naundan sa pipila ka bahin sa basahon ni Lucas ug ni Juan nga gikan pa sa sayong bahin sa ikatulong siglo C.E. Parehas ba ang unod niini sa Vatican Codex?

Sa basahong Novum Testamentum, si Philip B. Payne ug Paul Canart misulat: “Talagsaon ang pagkaparehas sa mga pulong sa Vaticanus ug sa Bodmer papyri.” Sila midugang: “Tungod sa pagkapareho niini, makaingon kita nga ang orihinal nga mga sinulat diha sa Vaticanus gikopya gikan sa manuskrito nga sama nianang sa Bodmer papyri. Lagmit nga ang gitamdan sa tigkopya maoy usa ka karaan kaayo nga manuskrito o kaha ang iyang gikopyahan gibase sa karaan kaayong manuskrito.” Si Propesor Birdsall miingon: “Ang duha ka manuskrito managsama kaayo. . . . [Ang Codex] maayo kaayong pagkakopya: napreserbar gayod kon unsay anaa sa gikopyahan niini.”

Dakong Tabang Alang sa mga Maghuhubad

Siyempre, wala magpasabot nga kon karaan ang usa ka manuskrito tukma na kini sa orihinal. Apan, ang pagtandi sa Vatican Codex sa ubang mga manuskrito nakatabang sa mga eskolar sa pagkahibalo kon unsay nasulat diha sa orihinal nga manuskrito. Pananglitan, diha sa nahibiling bahin sa Sinaitic nga manuskrito nga nasulat niadtong ikaupat nga siglo C.E., dili makaplagan ang kadaghanan sa mga basahon gikan sa Genesis ngadto sa 1 Cronicas. Apan ang maong mga basahon makaplagan diha sa Vatican Codex ug kini nagpamatuod sa hustong nahimutangan sa maong mga basahon diha sa Bibliya.

Sumala sa The Oxford Illustrated History of the Bible, “ang mga teksto nga naghisgot kang Kristo ug sa Trinidad” gilantugian pag-ayo sa mga eskolar. Sa unsang paagi ang Vatican Codex naghatag ug katin-awan bahin niini?

Tagda pananglitan ang Juan 3:13, diin si Jesus miingon: “Walay tawo nga nakasaka sa langit gawas kaniya nga nanaog gikan sa langit, ang Anak sa tawo.” Ang ubang maghuhubad nagdugang niana ug “kinsa anaa sa langit.” Ang gidugang nga mga pulong nagpasabot nga si Jesus atua sa langit ug sa samang higayon ania usab sa yuta—usa ka ideya nga nagsuportar sa pagtulon-an sa Trinidad. Ang maong gidugang nga mga pulong makita diha sa pipila ka manuskrito sa ikalima ug sa ikanapulo nga siglo C.E. Apan, tungod kay kini dili makita diha sa mas karaang mga manuskrito—ang Vatican ug ang Sinaitic nga mga manuskrito—daghang modernong maghuhubad ang nagtangtang niini. Kini nagtin-aw kon kinsa si Jesus, ug ang maong hubad nahiuyon sa ubang bahin sa Bibliya. Inay nga si Jesus anaa sa langit ug sa yuta sa samang  higayon, siya nanaog gikan sa langit ug sa ulahi mibalik sa langit, o ‘misaka’ ngadto sa iyang Amahan.—Juan 20:17.

Ang Vatican Codex motabang usab kanato sa pagsabot bahin sa katuyoan sa Diyos sa yuta. Tagda ang usa ka pananglitan. Sumala sa King James Version, si apostol Pedro nagtagna nga ang “yuta ug ang mga buhat niini maugdaw.” (2 Pedro 3:10) Ingon usab niana ang hubad sa ubang mga Bibliya nga gibase sa Alexandrine Codex sa ikalimang siglo ug sa uban pang mas ulahing mga manuskrito. Busa, daghang sinserong magbabasa sa Bibliya ang nagtuo nga sunogon sa Diyos ang yuta.

Apan, mga usa gatos ka tuig sa wala pa motungha ang Alexandrine Codex, ang Vatican Codex (ug ang Sinaitic nga Manuskrito nga halos kadungan-dungan niini) naghubad sa tagna ni Pedro nga ang “yuta ug ang mga buhat niini mahikyad.” Kini ba nahiuyon sa ubang bahin sa Bibliya? Oo! Ang atong planetang yuta “dili matarog hangtod sa panahong walay tino, o hangtod sa kahangtoran.” (Salmo 104:5) Nan, sa unsang paagi ang yuta “mahikyad”? Ang ubang mga teksto sa Bibliya nagpakita nga ang pulong “yuta” mahimong simbolikog kahulogan. Ang “yuta” makasulti ug makaawit. (Genesis 11:1; Salmo 96:1) Busa ang “yuta” mahimong magtumong sa katawhan. Dili ba makapahupay ang pagkahibalo nga dili sunogon sa Diyos ang atong planeta kondili iyang ihikyad ang pagkadaotan sa mga tawo ug taposon kini?

“Kini Mohangtod sa Panahong Walay Tino”

Ikasubo nga ang Vatican Codex gitagoan sulod sa ginatos ka katuigan, ug busa ang mga magbabasa sa Bibliya sagad nga masayop sa pagsabot sa tinuod nga kahulogan sa pipila ka teksto sa Bibliya. Apan, sukad nga gipatik ang mga kopya sa Vatican Codex ug ang ubang moderno ug kasaligang mga hubad sa Bibliya, ang mga tawo natabangan sa pagkaplag sa kamatuoran nga gitudlo sa Bibliya.

Ang mga tigkopya sa Bibliya sa karaang mga panahon sagad magsulat diha sa ilang mga manuskrito niining mga pulonga: “Ang kamot nga nagsulat [niini] madugta diha sa lubnganan, apan kini nga mga sinulat molungtad sa daghang katuigan.” Sa atong panahon, kita mapasalamaton sa mga paningkamot sa maong mga tigkopya sa Bibliya. Apan labaw sa tanan, ang takos gayong dayegon sa pagtipig sa mga pulong sa Bibliya mao ang Diyos, kinsa nag-inspirar kaniadto sa iyang propeta sa pagsulat: “Ang lunhawng balili nalaya, ang bulak nalawos; apan kon bahin sa pulong sa atong Diyos, kini mohangtod sa panahong walay tino.”—Isaias 40:8.

[Footnote]

[Kahon sa panid 20]

Kon Giunsa Pagkahibalo sa Petsa sa Karaang mga Manuskrito

Ang mga tigkopya nagrekord sa petsa kon kanus-a nila natapos pagkopya ang usa ka manuskrito, apan kadaghanan sa Gregong mga manuskrito wala mabutangig petsa. Nan, giunsa pagkahibalo sa mga eskolar kon kanus-a gisulat ang usa ka manuskrito sa Bibliya? Sama nga ang pinulongan ug arte managlahi sa matag henerasyon, mao man usab ang estilo sa pagsulat. Pananglitan, ang uncial nga mga letra, nga pulos dagkong letra ug tupong ang pagkasulat, gigamit sa ikaupat nga siglo ug sa misunod nga ginatos ka katuigan. Ang mga eskolar nagtandi sa wala mapetsahi nga uncial nga mga manuskrito ngadto sa uncial nga mga manuskrito nga dunay petsa aron mahibaloan kon kanus-a kana gisulat.

Siyempre, adunay limitasyon kining paagiha. Si Bruce Metzger nga Propesor sa Princeton bahin sa teolohiya miingon: “Tungod kay ang estilo sa pagsulat sa usa ka tawo halos dili mausab sa tibuok niyang kinabuhi, ang pagtino sa petsa dili na moubos pa kay sa singkuwenta ka tuig.” Base sa maampingong pag-analisar, ang mga eskolar nagkauyon nga ang Vatican Codex natapos pagsulat niadtong ikaupat nga siglo C.E.