“Sa mga Adlaw ni Herodes nga Hari”

SA TINGUHA nga mapatay ang masuso nga si Jesus, si Herodes nga Bantogan nga hari sa Judea nagpadalag mga tawo sa pagpatay sa tanang masusong lalaki sa Betlehem. Narekord diha sa kasaysayan ang daghang panghitabo “sa mga adlaw ni Herodes nga hari” nga naghatag ug katin-awan sa mga kahimtang ug panghitabo sa wala pa matawo si Jesus ug una pa sa iyang ministeryo.—Mateo 2:1-16.

Nganong gustong patyon ni Herodes si Jesus? Ug ngano man nga sa dihang natawo si Jesus, ang mga Hudiyo adunay hari, apan sa dihang namatay si Jesus, usa na ka Romanong gobernador ang nagmando, si Poncio Pilato? Aron masabtan ang papel ni Herodes sa kasaysayan ug kon nganong hinungdanon siya alang sa mga magbabasa sa Bibliya, atong susihon ang mga panghitabo pipila ka dekada una pa sa pagkahimugso ni Jesus.

Pag-ilogay sa Gahom Diha sa Judea

Sa unang katunga sa ikaduhang siglo B.C.E., ang Judea gimandoan sa mga Seleucid sa Sirya, usa sa upat ka dinastiya nga mitungha human mabungkag ang imperyo ni Alejandrong Bantogan. Apan sa mga 168 B.C.E., sa dihang gisulayan sa Seleucid nga hari nga pulihan ang pagsimba kang Jehova sa pagsimba kang Zeus diha sa templo sa Jerusalem, ang mga Hudiyo mirebelde ubos sa pagpanguna sa mga Macabeo. Ang mga Macabeo, o mga Hasmoneano, nagmando sa Judea sukad sa 142-63 B.C.E.

Sa 66 B.C.E., ang duha ka Hasmoneanong prinsipe, si Hyrcanus II ug ang iyang igsoon nga si Aristobulus, nag-ilogay kon kinsay mopuli sa trono. Misangpot kana sa sibil nga gubat, ug silang duha nangayog tabang kang Pompey, usa ka Romanong heneral nga niadtong panahona didto sa Sirya. Gipahimuslan dayon ni Pompey ang higayon aron mangilabot.

Ang mga Romano nagpalapad sa ilang teritoryo pasidlakan, ug nianang higayona, nasakop na nila ang dakong bahin sa Asia Minor. Apan kay huyang man ang nahimong mga magmamando sa Sirya, ang mga tawo sa maong dapit wala na moila ug balaod, nga tungod niini nameligro ang gitinguhang kalinaw sa mga Romano alang sa Sidlakan. Busa si Pompey nangilabot sa pagkontrolar sa Sirya.

Iyang gisulbad ang panagbangi sa duha ka Hasmoneanong prinsipe pinaagi sa pagpaluyo kang Hyrcanus, ug niadtong 63 B.C.E., ang mga Romano miatake sa Jerusalem aron sa pag-entrono kang Hyrcanus. Apan si Hyrcanus wala magmando nga independente.  Ang Roma nalangkit na ug determinado sila nga magpabilin ang ilang impluwensiya sa maong dapit. Si Hyrcanus nahimong usa ka Romanong etnarka, usa ka magmamando nga ubos sa pagkontrolar sa Roma. Aron siya makapabilin sa trono, gikinahanglan niya ang ilang pag-uyon ug pagpaluyo. Makahimo siya sa pagpatuman ug mga balaod sulod sa iyang teritoryo, apan kon bahin sa pagpakiglabot sa laing mga nasod, siya kinahanglang mosunod sa mga balaod sa Roma.

Ang Pagsaka ni Herodes sa Gahom

Si Hyrcanus maoy huyang nga magmamando. Apan siya gipaluyohan ni Antipater, usa ka Idumeanhon ug mao ang amahan ni Herodes nga Bantogan. Si Antipater mao ang nagpalig-on kaniya sa trono. Iyang napugngan ang mga Hudiyong mirebelde ug wala magdugay siya na ang nagkontrolar sa Judea. Iyang gitabangan si Julio Cesar sa pagpakiggubat sa iyang mga kaaway sa Ehipto, ug gigantihan sa mga Romano si Antipater pinaagi sa paghimo kaniyang prokurador, nga direktang manubag ngadto lamang sa Roma. Si Antipater, sa iyang bahin, nagtudlo sa iyang anak nga si Phasael ingong gobernador sa Jerusalem ug sa iyang laing anak nga si Herodes ingong gobernador sa Galilea.

Gitudloan ni Antipater ang iyang mga anak nga sila walay mahimo kon wala ang pag-uyon sa Roma. Wala gayod kini kalimti ni Herodes. Sa iyang pagmando sa mga Hudiyo, iya kanunayng gikonsiderar ang mga polisiya sa Roma, nga maoy nagbutang kaniya sa gahom. Dakog natabang ang iyang mga katakos ingong tig-organisar ug ingong usa ka heneral. Sa dihang siya gitudlo nga gobernador sa edad nga 25, si Herodes dali ra kaayong nakaangkon sa pag-uyon sa mga Hudiyo ug mga Romano pinaagi sa pagwagtang sa mga bandido sa iyang teritoryo.

Human hiloi sa mga kaaway si Antipater niadtong 43 B.C.E., si Herodes mao na ang kinatas-ag awtoridad sa Judea. Bisan pa niana, siya may mga kaaway. Ang impluwensiyadong mga tawo sa Jerusalem nag-isip kaniya nga mangingilog ug posisyon ug sila nagsulsol sa Roma sa pagtangtang kaniya. Wala molampos ang ilang plano. Gitamod sa Roma si Antipater ug misalig usab sa katakos sa iyang anak.

Gihimong Hari sa Judea

Ang pagpalingkod ni Pompey kang Hyrcanus diha sa trono mga 20 ka tuig nang milabay gikayugtan sa daghan. Ang mirebeldeng grupo makadaghang misulay sa pag-ilog sa gahom, ug niadtong 40 B.C.E., sila milampos uban sa tabang sa mga Partianhon, nga kaaway sa Roma. Kay gipahimuslan ang kaguliyang tungod sa sibil nga gubat didto sa Roma, ilang gisulong ang Sirya, gipalagpot si Hyrcanus, ug gipalingkod ang usa ka membro sa banay sa mga Hasmoneano nga batok sa Roma.

Si Herodes mikalagiw sa Roma, diin siya giabiabi pag-ayo. Gusto sa Roma nga mapapahawa ang mga Partianhon gikan sa Judea ug mahibalik kanila ang teritoryo ug mabutangan kanag magmamando nga ilang pinili. Si Herodes ang ilang napili. Busa gientrono sa Romanhong Senado si Herodes ingong hari sa Judea. Ingong timailhan nga andam mokompromiso si Herodes aron padayong mahuptan ang gahom, siya nanguna sa usa ka prosesyon gikan sa Senado ngadto sa templo ni Jupiter, diin siya mihalad sa paganong mga diyos.

Sa tabang sa Romanhong kasundalohan, gipildi ni Herodes ang iyang mga kaaway sa Judea ug naangkon ang trono. Mapintas kaayo ang iyang pagpanimalos niadtong misupak kaniya. Iyang gipamatay ang mga Hasmoneano ug ang impluwensiyadong mga Hudiyo nga misuportar kanila, maingon man ang mga tawo nga supak sa usa ka magmamando nga kaalyado sa mga Romano.

Nabug-os ang Paggahom ni Herodes

Sa 31 B.C.E., sa dihang si Octavio (sa ulahi nailhang si Cesar Agusto) ang nahimong bugtong magmamando sa Roma pinaagi sa pagpildi kang Mark Antony didto sa Actium, si Herodes nakaamgo nga mahimong dudahan ang iyang dugay nang pagpakighigala kang Mark Antony. Busa gipasaligan dayon ni Herodes si Octavio sa iyang pag-unong kaniya. Tungod niana ang bag-ong magmamando sa Roma mikompirmar kang Herodes ingong hari sa Judea ug iyang gipasangkad ang teritoryo ni Herodes.

Sa misunod nga katuigan, gipalig-on ug gipalambo ni Herodes ang iyang gingharian, ug iyang gihimo ang Jerusalem ingong sentro sa karaang Gregong kultura. Siya mihimog dagkong proyekto  sa pagpanukod—mga palasyo, ang dunggoanang siyudad sa Cesarea, ug ang dugang mga tinukod alang sa templo sa Jerusalem. Panahon sa iyang pagmando, ang iyang mga polisiya ug ang kalig-on sa iyang awtoridad nagdepende sa iyang pagpakighigala sa Roma.

Bug-os gayod ang pagmando ni Herodes sa Judea. Kontrolado usab niya ang posisyon sa hataas nga saserdote, diin siya makatudlo kang bisan kinsa nga iyang maangayan.

Pangabugho nga Miresulta sa Pagpatay

Gubot ang pribadong kinabuhi ni Herodes. Daghan sa iyang napulo ka asawa gusto nga ang usa sa ilang mga anak nga lalaki maoy manunod sa iyang trono. Tungod sa mga hulungihong diha sa palasyo, si Herodes nahimong madudahon ug mapintas. Tungod sa sobrang pangabugho, iyang gipapatay ang iyang paboritong asawa nga si Mariamne, ug sa ulahi iyang gipapatay usab ang iyang duha ka anak nga lalaki pinaagig pagtuok tungod kay nagduda siya nga sila nagplanog daotan batok kaniya. Busa ang asoy ni Mateo bahin sa pagpatay sa mga masuso sa Betlehem kaharmonya sa rekord maylabot sa batasan ni Herodes ug sa iyang tinguha sa pagwagtang sa iyang gidudahang mga karibal.

Ang ubang reperensiya nag-ingon nga tungod kay nahibalo si Herodes nga daghan ang wala makauyon kaniya, gusto niya nga sa dihang siya mamatay, ang tibuok nasod magbangotan inay nga malipay. Sa paglaraw aron mahitabo kana, iyang gipadakop ang iladong mga tawo sa Judea ug nagmando nga silang tanan pamatyon sa dihang ipahibalo nga siya patay na. Ang maong sugo wala gayod ikapatuman.

Ang Kabilin ni Herodes nga Bantogan

Sa pagkamatay ni Herodes, ang Roma nagpakanaog ug mando nga si Arquelao maoy mopuli sa iyang amahan ingong magmamando sa Judea ug ang laing duha ka anak ni Herodes mahimong independenteng mga prinsipe, o tetrarka—si Antipas magmando sa Galilea ug Perea, ug si Felipe sa Iturea ug Trakonite. Apan sa ulahi si Arquelao wala na maangayi sa iyang mga ginsakpan ug sa Roma. Human sa napulo ka tuig nga pagmando, gipulihan siya sa Roma ug usa ka gobernador nga maoy gisundan ni Poncio Pilato. Sa kasamtangan, si Antipas—nga gitawag lang ni Lucas nga Herodes—ug si Felipe padayong nagmando sa ilang kaugalingong mga teritoryo. Mao kini ang kahimtang sa politika sa pagsugod sa ministeryo ni Jesus.—Lucas 3:1.

Si Herodes nga Bantogan maoy utokan nga politiko ug mapintas nga mamumuno, ug lagmit ang labing daotan nga iyang nahimo mao ang pagtinguha nga patyon ang masusong si Jesus. Ang pagsusi sa kasaysayan ni Herodes mapuslanon alang sa mga magbabasa sa Bibliya—kini makapatin-aw sa pangunang mga panghitabo sa maong yugto, makasaysay kon sa unsang paagi ang mga Romano nahimong magmamando sa mga Hudiyo, ug makahatag ug katin-awan kon unsay kahimtang panahon sa pagkinabuhi ni Jesus dinhi sa yuta ug sa iyang ministeryo.

[Mapa sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Palestina ug palibot niini panahon ni Herodes

SIRYA

ITUREA

GALILEA

TRAKONITE

Dagat sa Galilea

Suba sa Jordan

Cesarea

SAMARIA

PEREA

Jerusalem

Betlehem

JUDEA

Dagat sa Asin

IDUMEA

[Mga hulagway sa panid 13]

Si Herodes maoy usa lamang sa mga magmamando sa Judea sulod sa mga duha ka siglo sa wala pa ang ministeryo ni Jesus