Nahibalo Ka Ba?

Unsa ang ganghaan sa siyudad nga kanunayng gihisgotan sa Bibliya?

▪ Sa kapanahonan sa Bibliya, kadaghanan sa mga siyudad gilibotan ug mga paril. Inigsulod sa ganghaan, dunay hawan diin ang mga tawo magtapok-tapok, mamaligya, ug mag-estoryahanay. Dinhi isibya ang mga pahibalo, ug lagmit dinhi usab ipahayag sa mga propeta ang ilang mga mensahe. (Jeremias 17:19, 20) Ang basahong The Land and the Book nag-ingon nga “halos ang tanang transaksiyon himoon diha o duol sa mga ganghaan sa siyudad.”

Pananglitan, si Abraham mipalit ug yuta kang Epron aron himoong lubnganan sa pamilya, “atubangan sa mga mata sa mga anak ni Het taliwala sa tanan niadtong nanulod sa ganghaan sa iyang siyudad.” (Genesis 23:7-18) Si Boaz usab mihangyo sa napulo ka ansiyano sa Betlehem sa paglingkod diha sa ganghaan sa siyudad aron magsilbing saksi sa iyang paghimog kahikayan bahin sa panulondon sa namatayng bana ni Ruth ug sa pagpakigminyo kaniya agig pagtuman sa balaod. (Ruth 4:1, 2) Sa dihang ang mga ansiyano sa siyudad magsilbi ingong mga maghuhukom, sila molingkod diha sa ganghaan sa siyudad aron maminaw sa husay, magpakanaog ug desisyon, ug magpatuman niana.—Deuteronomio 21:19.

Diin nahimutang ang Opir, nga tinubdan sa maayong klase sa bulawan sumala sa Bibliya?

▪ Ang “bulawan sa Opir” unang gihisgotan sa basahon ni Job ug gihubit ingong “lunsayng bulawan.” (Job 28:15, 16) Mga 600 ka tuig human sa panahon ni Job, si Haring David nagtigom ug “bulawan sa Opir” aron gamiton sa pagtukod sa templo ni Jehova sa Jerusalem. Ang iyang anak nga si Solomon nagkuha usab ug bulawan gikan sa Opir.—1 Cronicas 29:3, 4; 1 Hari 9:28.

Sumala sa Bibliya, si Solomon nagpagamag mga barko sa Ezion-geber sa Pulang Dagat, ug kini gikargahag mga bulawan gikan sa Opir. (1 Hari 9:26) Ang mga eskolar nag-ingon nga ang Ezion-geber nahimutang diha sa amihanang tumoy sa Gulf of Aqaba diha sa dapit nga gitawag karon ug Elat ug Aqaba. Gikan didto, ang mga barko makaabot sa lainlaing bahin sa Pulang Dagat o sa mas lagyong mga dapit sa komersiyo diha sa mga baybayon sa Africa o India, nga lagmit maoy nahimutangan sa Opir. Apan ang uban nagtuo nga ang Opir nahimutang sa Arabia, diin nakaplagan ang karaang mga minahan sa bulawan, ug hangtod karon nagpadayon pa ang pagmina didto.

Kon ang mga minahan ni Solomon tumotumo lang sumala sa gituohan sa uban, ang eksperto sa karaang Egypt nga si Kenneth A. Kitchen misulat: “Ang Opir dili tinumotumo nga lugar. Ang usa ka Hebreohanong ostracon [tipak sa yutang kulonon] niadtong mga ikawalong siglo [B.C.E.] gikulitan niini nga mga pulong: ‘Bulawan sa Opir alang sa Beth-Horon—30 ka siklo.’ Kini nagpakita nga ang Opir tinuod nga tinubdan sa bulawan, sama sa ‘Bulawan sa ‛Amau,’ o ‘Bulawan sa Punt’ o ‘Bulawan sa Kush’ nga gihisgotan sa Ehiptohanong mga sinulat—ang maong mga bulawan mahimong nagtumong sa lugar nga gigikanan o kaha sa kalidad sa bulawan.”

[Hulagway sa panid 15]

Si Abraham miadto sa ganghaan sa siyudad aron mopalit ug yuta

[Hulagway sa panid 15]

Hebreohanong ostracon diin makita ang ngalang Opir

[Credit Line]

Collection of Israel Antiquities Authority, Photo © The Israel Museum, Jerusalem