Kinsay Nagmugna sa mga Balaod nga Naggahom sa Atong Uniberso?

“NASABTAN mo ba ang mga balaod sa kalangitan?” (Job 38:33, The Jerusalem Bible) Sa pagsukna kang Job sa maong pangutana, gitabangan sa Diyos ang Iyang alagad sa pagsabot kon unsa ra ka gamay ang nahibaloan sa tawo kon itandi sa walay kinutobang kaalam sa Maglalalang. Unsay imong masabtan niini nga pagtandi?

Daghan na ang nakat-onan sa tawo bahin sa mga balaod nga naggahom sa pisikal nga kalangitan, apan miadmitir gayod ang kadaghanang siyentipiko nga daghan pa ang angay nilang kat-onan. Tungod sa bag-ong mga diskobre, kadaghan susiha pag-usab sa mga siyentipiko ang ilang mga teoriya bahin sa paglihok sa langitnong mga butang diha sa uniberso. Pinasukad niining bag-ong mga diskobre, dili na ba aplikado ang pangutana sa Diyos kang Job? O ang mao bang pag-uswag nakahatag hinuon ug pamatuod nga si Jehova mao ang Tigmugna sa mga balaod sa kalangitan?

Ang Bibliya naundan ug makaiikag nga mga pahayag nga makatabang sa pagtubag sa maong mga pangutana. Tinuod, ang Bibliya dili basahon sa siyensiya. Apan ang gihisgotan niini bahin sa kabituonan sa langit tukma gayod ug mas nauna pa sa nadiskobrehan sa siyensiya karon.

Ang Gituohan Kanhi Bahin sa Uniberso

Aron kita matabangan, mobalik ta niadtong ikaupat nga siglo B.C.E., mga usa ka siglo human makompleto pagsulat ang Daang Tugon—ang Hebreohanong bahin sa Bibliya. Nianang panahona, gitudloan sa Gregong pilosopo nga si Aristotle ang iladong mga eskolar sa iyang adlaw bahin sa pisikal nga kalangitan. Siya giila gihapon karon ingong usa sa labing bantogan nga mga siyentipiko nga nabuhi sukad. (Tan-awa ang  kahon sa panid 25.) Sumala sa Encyclopædia Britannica, si “Aristotle mao ang unang tinuod nga siyentipiko sa kasaysayan. . . . Ang tanang siyentipiko mapasalamaton kaniya.”

Si Aristotle naghimog usa ka modelo sa uniberso. Sa iyang paghan-ay niini, iyang gibutang ang yuta ingong sentro sa uniberso nga gilangkoban ug kapin sa 50 ka sapaw sa lignging kristal nga atmospera. Ang mga bituon gibutang sa labing gawas nga atmospera, ug ang mga planeta gibutang sa mga atmospera nga duol sa yuta. Ang tanan nga saylo sa yuta maoy walay kataposan ug dili mausab. Kini nga mga ideya daw dili katuohan karon, apan kini nakaimpluwensiya sa mga siyentipiko sulod sa mga 2,000 ka katuigan.

Ang mga pagtulon-an ba ni Aristotle nahiuyon sa Bibliya? Hain sa duha ang napamatud-ang tinuod? Tagdon nato ang tulo ka pangutana bahin sa balaod nga naggahom sa atong uniberso. Ang tubag niini makapalig-on sa atong pagtuo sa Awtor sa Bibliya, ang Tigmugna sa “mga lagda sa kalangitan.”—Job 38:33.

1. Ang Uniberso ba Solido?

Si Aristotle nag-ingon nga ang kalangitan solido. Ang atmospera nga gibutangan sa  mga bituon, sama sa uban, dili mogamay ni modako.

Mao ba usab kini ang giingon sa Bibliya? Wala kiniy dogmatikong gisulti bahin niini. Apan, matikdi ang makaiikag nga paglarawan niini: “Adunay Usa nga nagpuyo ibabaw sa kalingin sa yuta, nga ang mga pumopuyo niana samag mga apan-apan, ang Usa nga nagbuklad sa mga langit sama sa usa ka pinong gasa, nga nagladlad niini sama sa usa ka tolda nga pagapuy-an.”—Isaias 40:22. *

Asa may mas tukma—ang modelo nga gihimo ni Aristotle o ang gihubit sa Bibliya bahin niini? Unsay gibutyag sa modernong pagtuon sa kosmolohiya bahin sa uniberso? Sa ika-20ng siglo, ang mga astronomo nahingangha sa pagkasayod nga ang uniberso nagkadako. Gani, mopatim-awng ang mga galaksiya tuling nagpahilayo sa usag usa. Maihap ra ang mga siyentista nga naghunahuna bahin niini kaniadto. Karon, ang kadaghanang kosmologo nagtuo nga sa sinugdan ang uniberso solido, apan sa ulahi kini midako ug padayong nagkadako. Busa, subay sa siyensiya, dili na tukma ang modelong gihimo ni Aristotle.

Komosta ang giingon sa Bibliya? Walay duhaduhang ang manalagnang si Isaias nakamatikod sa iyang paghangad sa kabituonan sa langit nga kini susama kaayo sa maanindot nga pagkabuklad nga tolda. * Gani iya tingaling nakita nga ang Milky Way nga galaksiya kaamgid sa usa ka “pinong gasa.”

Dugang pa, ang mga pulong ni Isaias nag-aghat kanato sa paghanduraw. Mahanduraw  nato ang usa ka tolda kaniadto—nga tingali usa ka bantal nga gama sa lig-ong panapton nga buklaron sa dili pa kini patindogon pinaagig mga tukon aron puy-an. Tingali mahanduraw pod nato ang usa ka negosyanteng nagkuhag gamayng bantal sa pino nga gasa ug gihikyad kini atubangan sa pumapalit. Busa ang usa ka gamayng bantal kon mabuklad na, kini modako sa atong panan-aw.

Siyempre, kini wala magpasabot nga ang balaknong pagkahubit sa Bibliya bahin niining tolda ug pinong gasa nagtumong gayod sa pagdako sa uniberso. Apan, dili ba makaiikag nga ang kahubitan sa Bibliya bahin sa uniberso tukma kaayo sa modernong siyensiya? Si Isaias nabuhi ug kapin sa tulo ka siglo sa wala pa si Aristotle ug linibo ka katuigan sa wala pa madiskobrehi sa siyensiya kini nga ebidensiya. Apan ang kahubitan nga gisulat niining ordinaryo nga Hebreohanong manalagna dili na kinahanglang bag-ohon sama sa talagsaong modelo nga gihimo ni Aristotle.

2. Unsay Naghawid sa mga Bituon ug Planeta?

Alang kang Aristotle, ang uniberso dasok kaayo. Matod niya, ang planetang yuta ug ang atmospera niini gilangkoban sa upat ka elemento—yuta, tubig, hangin, ug kalayo. Ang uniberso napuno sa lignging kristal nga atmospera, nga ang tanan gilangkoban ug walay kataposang substansiya nga iyang gitawag ug ether. Ang mga bituon ug planeta gibutang diha niining dili makitang lignging kristal nga atmospera. Sa dugayng panahon, ang kadaghanang siyentipiko mituo sa ideya ni Aristotle, kay daw mohaom kini sa kamatuoran nga ang usa ka butang kinahanglang dunay kapatongan o kasab-itan aron dili kini mahulog.

Unsay giingon sa Bibliya? Mabasa niini ang mga pulong sa matinumanong tawo nga ginganlag Job, kinsa miingon bahin kang Jehova: “Siya . . . nagbitay sa yuta sa wala.” (Job 26:7) Alang kang Aristotle daw tinonto gayod kini.

Sa ika-17ng siglo C.E., mga 3,000 ka tuig human kang Job, gituohan sa siyensiya nga ang uniberso napuno, dili sa kristal nga mga atmospera, apan sa usa ka matang sa pluwido. Apan, sa ulahi nianang sigloha, ang pisiko nga si Sir Isaac Newton naghatag ug lahi ra kaayo nga teoriya. Matod niya, tungod sa grabidad adunay atraksiyon ang mga bituon ug planeta sa kawanangan. Halos tukma na ang iyang pagsabot nga ang yuta ug ang ubang mga bituon ug planeta nagbitay diha sa wanang, nga kon tan-awon sa tawo kini ‘walay’ gibitayan.

Daghan ang misupak sa teoriya ni Newton bahin sa grabidad. Lisod handurawon sa mga siyentipiko nga ang mga bituon ug ubang mga planeta wala ipahimutang diha sa solidong butang. Sa unsang paagi ang atong bug-at kaayo nga yuta o ubang mga planeta maglutaw lang diha sa kawanangan? Kini dili katuohan alang sa pipila. Sukad sa adlaw ni Aristotle, ang mga siyentipiko nagtuo nga ang kawanangan napuno ug solidong butang.

 Siyempre, wala masayod si Job bahin sa dili makitang puwersa nga nagpugong sa yuta aron kini dili molagpot sa pagtuyok niini palibot sa adlaw. Nan, nganong nakaingon man siya nga ang atong planeta nagbitay “sa wala”?

Dugang pa, tungod kay wala may naghawid sa yuta, motungha ang laing pangutana: Unsay nagpugong niini ug sa ubang mga planeta aron kini mosubay sa agianan niini? Matikdi ang makaiikag nga mga pulong sa Diyos kang Job: “Makahigot ka ba nga hugot sa mga bugkos sa konstelasyong Kima, o makabadbad ka ba sa mga tagkos sa konstelasyong Kesil?” (Job 38:31) Matag gabii sa iyang kinabuhi, nakita ni Job kining pamilyar nga mga porma sa mga bituon. * Apan nganong wala mausab ang ilang mga porma bisan sa daghang katuigan? Unsay nagbugkos sa mga bituon, ug sa uban pang mga planeta aron magpabilin ang ilang posisyon tali sa usag usa? Tatawng nahingangha gayod si Job sa iyang pagpamalandong niini.

Kon ang mga bituon dunay gitaptan, dili na unta kinahanglan pa ang maong mga bugkos. Mga linibo ka tuig pa sa ulahi nga dugang nasayran sa mga siyentipiko ang bahin sa dili makitang “bugkos” o “tagkos” nga maoy naghawid sa mga bituon ug planeta sa ilang dugay nang pagpanaw diha sa dakong kawanangan. Nailado si Isaac Newton ug sa ulahi si Albert Einstein tungod sa ilang mga diskobre niini nga natad. Siyempre, wala mahibalo si Job bahin sa mga puwersa nga gigamit sa Diyos sa pagbugkos niini nga mga bituon ug planeta. Apan, latas sa kasiglohan, ang inspiradong mga pulong sa basahon sa Job namapatud-ang mas labawng maalamon kay sa panglantaw sa utokang si Aristotle. Dili ba wala nay laing tinubdan niini nga kaalam kondili ang Diyos, ang Tigmugna sa mga balaod?

3. Wala bay Kataposan o Madaot?

Gituohan ni Aristotle nga dunay dakong kalainan ang langit ug ang yuta. Matod niya, ang yuta moagig kausaban o madaot, samtang ang ether nga naglangkob sa kabituonan sa langit dili gayod moagig kausaban ug walay kataposan, ug nga ang kristal nga atmospera niini ug ang mga bituon ug planeta nga gipatapot diha niini dili gayod mausab, madunot, o madugta.

Mao ba kini ang gitudlo sa Bibliya? Ang Salmo 102:25-27 nag-ingon: “Sa kanhi pa imong gipahimutang ang mga patukoranan sa yuta, ug ang mga langit maoy buhat sa imong mga kamot. Sila mangahanaw, apan ikaw magapabilin; ug sama gayod sa usa ka besti silang tanan madunot. Sama gayod sa besti sila imong ilisdan, ug wala na silay silbi. Apan ikaw mao sa gihapon, ug ang imong katuigan walay kataposan.”

Matikdi nga kini nga salmista, nga misulat tingali mga duha ka siglo sa wala pa si Aristotle, wala magpalahi sa yuta ug sa kabituonan sa langit, nga daw ang yuta madaot samtang ang mga bituon walay kataposan. Hinunoa, iyang gitandi ang langit ug yuta ngadto sa Diyos, ang gamhanang Espiritu nga maoy naglalang niini. * Gipunting niini nga salmo nga pareho rang madaot ang kabituonan ug ang mga butang sa ibabaw sa yuta. Unsay nadiskobrehan sa modernong siyensiya?

Gipaluyohan sa geolohiya ang giingon sa Bibliya ug ni Aristotle nga ang yuta madaot. Gani, ang mga bato sa atong yuta kanunayng mangadaot tungod sa pagkakankan sa yuta ug mapulihan ra tungod sa paglihok sa bolkan ug sa yuta latas sa katuigan.

Komosta ang mga bituon? Kini ba usab mangadaot, ingon sa gipunting sa Bibliya, o kini ba gayod walay kataposan, ingon sa gitudlo ni Aristotle? Ang ideya ni Aristotle niadtong ika-16 nga siglo C.E. nga ang kabituonan walay kataposan giduhaduhaan sa Uropanhong mga astronomo sa dihang una nilang nakita ang usa ka  supernova, ang talagsaong pagbuto sa usa ka bituon. Dugay nang naobserbahan sa mga siyentipiko nga ang mga bituon mobuto o inanayng maut-ot o moawop. Apan, nakita usab sa mga astronomo nga may bag-ong mga bituon nga naporma ingong mga panganod o gas tungod sa pagbuto sa kanhing mga bituon. Busa tukma gayod ang pagkahubit sa magsusulat sa Bibliya bahin sa besti nga nadunot ug giilisdan. * Talagsaon gayod nga kini nga salmista sa karaang panahon misulat ug mga pulong nga kaharmonya kaayo sa modernong mga diskobre!

Apan, tingali ikaw mangutana: ‘Giingon ba sa Bibliya nga moabot ra ang panahon nga ang yuta o ang kabituonan sa langit sa katibuk-an matapos o ilisdan?’ Wala, ang Bibliya nagsaad nga kini molungtad sa walay kataposan. (Salmo 104:5; 119:90) Apan dili tungod kay kini nga mga linalang sa kinaiyanhon walay kataposan; hinunoa ang Diyos nga naglalang niini nagsaad nga kini molungtad. (Salmo 148:4-6) Wala siya moingon kon unsaon, apan dili ba makataronganon nga ang Usa nga naglalang sa uniberso may gahom sa pagpalungtad niini? Sa susama, ang usa ka batid nga magtutukod magmentinar gayod sa balay nga iyang gitukod alang kaniya ug sa iyang pamilya.

Kinsay Takos Himayaon ug Pasidunggan?

Ang pagpamalandong sa pipila ka balaod sa kalangitan makatabang kanato sa pagtubag niini. Kon atong tagdon kon kinsay nagbuklad sa dili maihap nga kabituonan diha sa kawanangan, kon kinsay nagpugong kanila pinaagi sa puwersa sa grabidad, ug kon kinsay nagpalungtad kanila pinaagi sa padayong siklo niini, dili ba kita mahingangha?

Tingali ang atong kahingangha susama sa gihubit sa Isaias 40:26: “Iyahat ang inyong mga mata sa itaas ug tan-awa. Kinsay naglalang niining mga butanga? Mao ang Usa nga nagpatungha sa ilang panon nga hilabihan ka daghan, siya nagtawag kanilang tanan pinaagi sa ngalan.” Ang kabituonan gipakasama sa usa ka panon, nga tingali gilangkoban ug daghan kaayong sundalo. Kon walay mangulo kanila, sila magkaguliyang gayod. Kon walay balaod gikan ni Jehova, ang mga planeta, bituon, ug galaksiya, dili mosubay sa hapsay nga agianan, ug ang tanan magkaguliyang. Hinunoa, handurawa ang usa ka panon nga may binilyon ka sundalo nga dunay Komander nga dili lamang momandar sa iyang tropa, kondili nakaila usab sa ngalan sa matag sundalo ug nasayod gayod sa ilang nahimutangan ug kahimtang!

Ang mga balaod nga naggahom sa kalangitan naghatag kanatog tipik sa pagsabot bahin sa dili matukib nga kaalam niini nga Komander. Duna pa bay laing nakamugna niini nga mga balaod ug nakagiya sa mga tawo sa pagsulat bahin niini sa tukmang paagi linibo ka katuigan sa wala pa kini masabti sa mga siyentipiko? Walay duhaduhang si Jehova ang takos hatagan nato “sa himaya ug sa dungog.”—Pinadayag 4:11.

[Mga footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 24, 25]

 Usa ka Dakong Impluwensiya

“Si Aristotle mao ang labing bantogang pilosopo ug siyentipiko sa karaang kalibotan,” nag-ingon ang librong The 100—A Ranking of the Most Influential Persons in History. Dili ikahibulong kon nganong mao kini ang gikomento bahin niining talagsaong tawo. Si Aristotle (384-322 B.C.E.) usa ka estudyante sa inilang pilosopo nga si Plato ug sa ulahi nagtudlo sa prinsipe nga nahimong si Alejandrong Bantogan. Sumala sa karaang mga talaan, lakip sa daghang sinulat ni Aristotle mao ang mga 170 ka libro, nga 47 niini ang naglungtad pa. Daghan siyag gisulat bahin sa astronomiya, biolohiya, kemistriya, zoolohiya, pisika, geolohiya, ug sikolohiya. Ang pipila ka makaiikag nga mga impormasyon nga iyang gisulat bahin sa buhing mga butang wala matun-i ug masusi pag-usab sulod sa kasiglohan. “Dako gayod ang impluwensiya ni Aristotle sa tanang kahibalo sa mga Kasadpanhon sa ulahi,” matod sa The 100. Apan kini midugang: “Hilabihan gayod ang pagdayeg kang Aristotle nga gani . . . siya giidolo.”

[Credit Lines]

Royal Astronomical Society / Photo Researchers, Inc.

From the book A General History for Colleges and High Schools, 1900

[Hulagway sa panid 26, 27]

Ang grabidad maoy naghawid sa mga bituon ug planeta

[Credit Line]

NASA and The Hubble Heritage Team (AURA/STScl)

[Hulagway sa panid 26, 27]

Pundok sa mga bituon nga Pleiades

[Hulagway sa panid 28]

Ang pipila ka bituon mobuto (supernova)

[Credit Line]

ESA/Hubble

[Hulagway sa panid 28]

Ang bag-ong mga bituon naporma ingong panganod ug gas

[Credit Line]

J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA

[Picture Credit Line sa panid 24]

© Peter Arnold, Inc./Alamy