Nahibalo Ka Ba?

Unsay ipasabot ni Jesus sa dihang siya miingon kang Saulo: “Ang padayong pagpatid batok sa mga igtutugsok nagpalisod kanimo”?—Buhat 26:14.

▪ Kaniadto, ang mga mag-uuma migamit ug mga igtutugsok sa paggiya sa ilang mga hayop samtang nagdaro. Kini maoy talinis nga pudlos, tingali mga 2.5 metros ang kataas. Ang usa ka tumoy niini dunay talinis nga metal. Masamad ang hayop kon iya kining patiran. Ang pikas tumoy niini sagad dunay samag-silsil nga ohas nga gamiton sa pagkuha sa hugaw, lapok, o mga sagbot nga mitapot sa punta sa daro.

Usahay ang mga igtutugsok magsilbing hinagiban. Ang Israelinhong maghuhukom nga si Samgar nagpatay ug 600 ka Filistehanon “pinaagi sa usa ka igtutugsok sa baka.”—Maghuhukom 3:31.

Kini nga instrumento gihisgotan usab sa Kasulatan sa mahulagwayong paagi. Pananglitan, si Haring Solomon misulat nga ang mga pulong sa maalamong tawo “sama sa mga igtutugsok,” nga magtukmod sa usa ka higala sa paghimog hustong desisyon.—Ecclesiastes 12:11.

Ang nabanhawng si Jesus migamit usab ug simbolikong paglarawan bahin niini. Iyang gitambagan si Saulo, usa ka maglulutos sa mga Kristohanon, sa paghunong sa “pagpatid batok sa mga igtutugsok.” Gihulagway niini ang pagsuki sa usa ka hayop sa paggiya sa tag-iya niini. Sa kamaalamon, naminaw si Saulo sa tambag ni Jesus ug nagbag-o sa iyang kinabuhi, ug nahimong apostol nga si Pablo.

Giunsa pagkahibalo sa mga Hudiyo sa unang siglo ang oras panahon sa kagabhion?

▪ Ang mga Hudiyo sa unang siglo C.E. makagamit ug sundial aron mahibaloan ang oras basta sanag ang adlaw. Apan kon matabonan sa panganod ang adlaw o mogabii na, gamiton nila ang clepsydra, o water clock. Gawas sa mga Hudiyo, gigamit usab kini sa mga Ehiptohanon, Persianhon, Grego, ug mga Romano.

Matod sa The Jewish Encyclopedia, ang Mishnah ug Talmud parehong naghisgot sa clepsydra “ginamit ang lainlaing ngalan, tingali aron ipalahi kini sa nagkadaiyang porma ug disenyo niini, apan ang tanan usa ray gitumong; ang inanayng pagtulo—sa literal pag-ipsot—sa tubig, nga maoy kahulogan sa ‘clepsydra’ sa Grego.”

Sa unsang paagi nag-obra ang clepsydra? Ang tubig motulo gikan sa usa ka sudlanan paingon sa laing sudlanan agi sa usa ka gamayng lungag sa lubot niini. Mahibaloan sa usa kon pila na ka oras ang milabay pinaagi sa pagtan-aw sa lebel sa tubig sa ibabawng sudlanan o sa ubos nga sudlanan, diin ang matag usa dunay mga marka sa sukod.

Ang mga kampo sa kasundalohang Romano migamit sa maong orasan aron mahibaloan ang oras sa pagbantay sa kagabhion. Ang pagbudyong sa trompeta maoy ilhanan sa lain na pod nga hugna sa pagbantay. Ang makadungog niini makahibalo kon unsang orasa magsugod o matapos ang matag usa sa upat ka pagbantay sa kagabhion.—Marcos 13:35.