Nahibalo Ka Ba?

Unsa kadtong halaran alang “sa Usa ka Diyos nga Wala Mailhi” nga nakita ni apostol Pablo sa Atenas?—Buhat 17:23.

▪ Daghang karaan nga Gregong magsusulat ang naghisgot sa maong mga halaran. Pananglitan, ang historyano ug geograpong si Pausanias sa ika-2ng siglo C.E., nag-ingon nga sa Olympia, dihay “halaran alang sa mga diyos nga Wala Mailhi.” Ug ang orador ug pilosopong si Philostratus miingong sa Atenas, “ang mga halaran gitukod sa pagpasidungog bisan sa mga diyos nga wala mailhi.”

Ang magsusulat sa ika-3ng siglo C.E. nga si Diogenes Laertius nag-asoy sa tradisyon maylabot sa sinugdanan sa “walay ngalang mga halaran.” Ang sugilanon, nga gikan pa sa ika-6 o ika-7ng siglo B.C.E., nag-asoy kon giunsa ni Epimenides pagwagtang ang kamatay sa Atenas. Si Diogenes misulat: “Siya [Epimenides] nagkuhag mga karnero . . . ug gidala kini sa Areopago; ug kini sila gipalakaw bisan asa, ug gisugo kadtong mga nagsunod niini sa pagmarka sa lugar diin kini milubog ug maghalad didto alang sa ilang diyos. Ug niana konong paagiha, nawala ang kamatay. Busa bisan karon, duna gihapoy mga halaran sa lainlaing dapit sa Attica nga walay ngalan.”

Ang laing posibleng rason kon nganong gitukod ang mga halaran alang sa mga diyos nga wala mailhi, matod sa The Anchor Bible Dictionary, mao “ang kahadlok nga dili makapasidungog sa pipila ka wala mailhing diyos o diyosa busa dili madawat ang panalangin gikan sa maong diyos o kaha masuko kini.”

Nganong ang mga maniningil ug buhis gitamay sa unang-siglong mga Hudiyo?

▪ Sukad kaniadto ang mga maniningil ug buhis wala gyod maangayi. Apan, didto sa Israel sa unang siglo, mas labaw pa niana ang pagbati sa mga tawo, kay sila giisip nga talamayon ug limbongan kaayo.

Ang Romanhong kagamhanan nangayog dagkong buhis. Sila nangayog buhis sa yuta ug buhis por ulo, apan ang kinatas-ang mopuhal maoy ilang pakolektahog buhis sa mga butang nga giimportar, gieksportar, ug sa mga manggad nga moagi sa ilang nasod aron ibaligya sa ubang dapit. Busa gipalit sa mga negosyante ang katungod nga mangolektag buhis sa pipila ka dapit. Kay andam silang moserbisyo sa gidumtang mga Romano, sila gikayugtan sa ilang isigka-Hudiyo, kinsa nag-isip kanila ingong “mga traydor ug apostata, nga nahugawan tungod sa ilang kanunayng pagpakig-uban sa mga pagano,” matod sa M’Clintock and Strong’s Cyclopædia.

Ang mga maniningil ug buhis gibantog sa pagkatikasan, ug sila nangadato tungod sa salapi sa ilang isigka-Hudiyo. Gipatas-an sa uban ang bili sa mga manggad nga patongag buhis ug gibulsa ang ginansiya, samtang bakak nga giakusahan sa uban ang mga kabos aron makapangilkil sila niini. (Lucas 3:13; 19:8) Busa, ang mga maniningil ug buhis gipakasama sa mga makasasala ug, matod sa The Jewish Encyclopedia, “dili kuwalipikado nga mahimong maghuhukom o saksi.”—Mateo 9:10, 11.

[Hulagway sa panid 18]

Halaran alang sa diyos nga wala mailhi, kagun-oban sa Pergamo, Turkey

[Hulagway sa panid 18]

Romanhong kinulit sa usa ka maniningil ug buhis, ika-2 o ika-3ng siglo, C.E.

[Credit Line]

Erich Lessing/Art Resource, NY