MOPATIM-AW nga sukad pa sa karaang panahon, ang mga babaye ganahan kaayong mangarte. Ang mga drowing sa lubnganan, dibuho sa bungbong, ug mga mosaiko nagpakita nga kaylap na ang paggamit ug pangpaanyag sa karaang Mesopotamia ug Ehipto. Daghan ang nakadayeg sa bagag mek-ap, pormag almendras nga mga mata nga makita diha sa larawan sa mga babaye sa Ehipto.

Komosta ang mga Israelitas? Ang kababayen-an ba sa karaang Israel naggamit ug pangpaanyag? Kon mao, unsang matanga? Siyempre, wala kitay makitang mga drowing sa lubnganan o dibuho sa mga bungbong sa karaang Israel. Apan ang pipila ka asoy sa Bibliya lakip na ang karaang mga butang nga nakalotan sa mga arkeologo sa kayutaan sa Bibliya maghatag natog ideya bahin sa paggamit ug pangpaanyag sa kapanahonan sa Bibliya.

Daghang butang nga gilangkit sa paggamit ug pangpaanyag ug pahumot ang nakalotan sa Israel. Lakip sa mga nakaplagan mao ang gama-sa-batong mga panaksan ug plato nga gigamit sa pagdugmok ug pagsagol sa mga pangpaanyag, pormag-karot nga mga botelya sa pahumot, alabastrong mga tibod sa pahumot, ug madaladalang mga espehong gama sa gipasinawng bronse. Ang usa ka garing nga kutsara may kinulit nga mga dahon sa palma sa usa ka kilid sa kuptanan niini ug sa pikas kilid, may ulo sa babayeng gilibotag mga salampati.

Ang giadornohang mga kinhason daw maoy sagad nga gigamit sa mga adunahan ingong sudlanag pangpaanyag. Nakaplagan usab sa Ehipto ug Canaan ang gagmayng kutsara nga gama sa garing o kahoy, nga ang pipila gikulitag mga babayeng nanglangoy ug uban pang makuting disenyo. Kining tanan nagpamatuod nga kaylap nga gigamit ang mga pangpaanyag niadtong panahona.

Sa Bibliya, ang usa sa mga anak nga babaye ni Job ginganlag “Keren-hapuk.” Sa Hebreohanon, kining ngalana mahimong magkahulogag “Sungay sa Itom nga Pintal (sa Mata),” sa ato pa, sudlanan o kahon alang sa mek-ap, tingali kohl, o mek-ap sa mata. (Job 42:14) Ang ngalan mahimong nagtumong sa iyang katahom sa katibuk-an, apan daw nagpaila usab nga ang paggamit ug pangpaanyag komon na niadtong panahona.

 Makaiikag nga ang paghisgot sa Bibliya ug mga pintal sa mata kanunayng nalangkit sa daotag-dungog nga mga babaye sama sa malinglahong Rayna Jezebel ug sa dili-matinumanong Jerusalem, nga gihulagway ni propetang Jeremias ug Ezequiel ingong pampam. (2 Hari 9:30; Jeremias 4:30; Ezequiel 23:40) Base sa daghan kaayong nakalotan nga sudlanang bildo o bato uban sa gagmayng gamit sa pag-aplay ug kohl, dayag nga daghang babaye sa apostatang Israel—ilabina niadtong sakop sa harianong panimalay ug mga adunahan—ang naimpluwensiyahan sa paggamit ug bagang mek-ap sa mata ug uban pang pangpaanyag.

Sa karaang Israel, naandan na ang paggama ug paggamit ug mga pahumot nga gikan sa lana sa olibo. Ang basahon sa Bibliya sa Exodo dunay resipe sa paghimog sagradong humot nga lana nga gigamit sa mga saserdote sa ilang pag-alagad sa templo. Kini maoy sinagol nga kaningag, mira, ug ubang humot nga mga tanom. (Exodo 30:22-25) Sa Jerusalem, ang mga arkeologo nakakaplag ug buhatan sa pahumot  ug insenso alang sa templo, nga ilang gituohang masubay pa sa unang-siglo C.E. Sa makadaghan, ang Bibliya naghisgot bahin sa humot nga lana, nga gigamit sa sagradong pag-alagad ug sa adlaw-adlawng pagkinabuhi.—2 Cronicas 16:14; Lucas 7:37-46; 23:56.

Nianang dapita nihit ang tubig, busa gigamit usab nila ang humot nga mga lana sa pagpanghinlo sa lawas. Ang lana gigamit dili lang ingong proteksiyon sa panit panahon sa ting-init kondili ingong pangpaanyag usab. (Ruth 3:3; 2 Samuel 12:20) Ang Hudiyong dalaga nga si Ester, sa wala pa ipresentar kang Haring Ahasuero, gipailalom sa 6 ka bulang pagmasahe gamit ang lana sa mira ug laing 6 ka bulan gamit ang lana sa balsamo.—Ester 2:12.

Ang mga pahumot o humot nga mga lana giisip nga bililhon kaayo, sama sa plata ug bulawan. Sa dihang ang rayna sa Sheba mihimo sa iyang gibantog nga panaw aron sa pagduaw kang Haring Solomon, ang bililhong mga gasa nga iyang gidala naglakip sa bulawan, bililhong mga bato, ug lana sa balsamo. (1 Hari 10:2, 10) Sa dihang gipakita ni Haring Ezequias ang mga bahandi sa iyang balay ngadto sa mga sinugo sa Babilonya, “ang lana sa balsamo ug ang maayong lana” mapasigarbohong gidispley uban sa plata, bulawan, ug sa tanan niyang hinagiban.—Isaias 39:1, 2.

Diyutay lang ang makuhang pahumot o lana gikan sa mga bulak, prutas, dahon, salong, o panit sa kahoy. Ang Bibliya naghisgot ug daghan niining humot nga mga tanom, sama sa aloe, balsamo, tagok sa bedelio, calamo, casia, kaningag, kamangyan, mira, safron, ug nardo. Ang pipila niana makita diha sa Walog sa Jordan. Ang uban naggikan pa sa India, South Arabia, ug sa ubang dapit pinaagi sa gibantog nga ruta sa pagnegosyog insenso.

Ang lana sa balsamo gihisgotan sa Bibliya diha sa mga asoy bahin sa rayna sa Sheba, kang Rayna Ester, ug kang Haring Ezequias, sumala sa nahisgotan na. Niadtong 1988, usa ka gamayng tibod sa lana ang nakaplagan diha sa usa ka langob duol sa Qumran, sa kasadpang baybayon sa Patayng Dagat. Tungod niana, mitungha ang daghang pangagpas. Kini kaha ang kataposang sampol sa gibantog nga lana sa balsamo? Dili makaseguro niana ang mga tigdukiduki. Hangtod karon, ang mga tigtanom naningkamot sa pagpasig-uli sa inila-kaniadtong tamnanag balsamo.

Daw gipakita sa ebidensiya nga ang balsamo nga gihisgotan sa Bibliya gipananom sa dapit palibot sa En-gedi. Didto nakalotan ang mga hurno, tibod, ug mga gamit nga gama sa metal ug bukog, nga masubay pa sa ikaunom nga siglo B.C.E., ug susama niadtong gigamit sa ubang dapit alang sa paghimog pahumot. Kadaghanang eskolar nagtuo nga ang tanom nga balsamo naggikan sa Arabia o Africa. Ang pahumot maoy gikan sa duga. Ang lana sa balsamo mahal kaayo mao nga ang mga pamaagi sa pagpananom ug pagproseso niini wala ibutyag.

Ang balsamo gigamit pa gani ingong bugti sa politikal nga katuyoan. Pananglitan, sumala sa historyanong si Josephus, giregalo ni Mark Antony kang Rayna Cleopatra sa Ehipto ang usa ka luna niining bililhong mga tanom. Ang Romanong historyano nga si Pliny naghisgot nga sa Gubat sa mga Hudiyo sa unang siglo C.E., gipuo sa Hudiyong mga manggugubat ang tanang tanom nga balsamo aron dili kini mailog sa nanakop nga mga Romano.

Pinaagi sa Bibliya ug sa nakaplagan sa mga arkeologo, nakabaton kitag ideya bahin sa pangpaanyag nga gigamit sa mga tawo sa kapanahonan sa Bibliya. Inay sawayon ang naggamit ug mga pangpaanyag ug ubang pangarte, ang Bibliya nagpasiugda nga gamiton kini nga makasaranganon ug uban ang maayong panghunahuna. (1 Timoteo 2:9) Gipunting ni apostol Pedro nga ang “dakog bili sa mga mata sa Diyos” mao ang “malinawon ug malumong espiritu.” Tungod sa nag-usab-usab nga mga estilo ug uso, kini maoy maayo gayong tambag alang sa Kristohanong mga babaye, bata ug tigulang.—1 Pedro 3:3, 4.