Nahibalo Ka Ba?
Unsay kinabuhi sa mga ulipon sa karaang Roma?
Sa Imperyo sa Roma, daghan ang nahimong ulipon kay gisakop ang ilang lugar o sila gikidnap. Kadtong nabihag gibaligya ug ang kadaghanan wala na gyod makabalik sa ilang lugar o pamilya.
Daghang ulipon ang nangamatay kay grabeng gipatrabaho sa minahan, samtang ang mga trabahante sa uma ug mga sulugoon mas maayog kahimtang. Ang ulipon mahimong pugson sa pagsul-ob ug kuwentas nga puthaw nga may pabitay. Mabasa diha sa pabitay nga dunay ganti kadtong makasakop ug magbalik niini nga ulipon sa iyang agalon enkasog molayas kini. Kadtong kadaghan nang misulayg layas markahan sa agtang ug letrang F, nga nagkahulogang fugitivus (kagiw).
Ang basahon sa Bibliya nga Filemon naghisgot nga gipabalik ni apostol Pablo si Onesimo sa iyang agalon nga si Filemon. Bisag may legal nga katungod si Filemon nga pahamtangan ug bug-at nga silot si Onesimo, mihangyo si Pablo kang Filemon nga ‘dawaton siya nga maluloton’ alang sa gugma ug panaghigalaay.—Filemon 10, 11, 15-18.
Nganong ang karaang Fenicia ilado sa tina nga purpura?
Ang Fenicia, nga tingali mao ang Lebanon karon, ilado kaniadto sa tina nga Tyrian purple (purpura), nga ang ngalan gibase sa siyudad sa Tiro. Sa karaang Israel, si Haring Solomon nagdayandayan sa templo ug purpura nga delana (wool) nga hinimo sa artesano nga taga-Tiro.—2 Cronicas 2:13, 14.
Ang Tyrian purple mao ang kinamahalang tina kaniadto tungod sa hago nga proseso sa paggama niini. Una, ang mga mangingisda manguhag daghan kaayong murex nga kinhason. * Mga 12,000 niini ang gikinahanglan aron matina ang usa ka besti. Sunod, ilain nila ang unod gikan sa kabhang aron makuha ang glandula nga mopatunghag tina. Sagulan kinig asin sa mga tighimog tina unya ibulad sulod sa tulo ka adlaw. Dayon, isulod kini sa tinaklobang tangke nga may tubig-dagat ug pabukalan sa hinayng kalayo sulod sa pipila ka adlaw.
Tungod sa komersiyo ug pagpangsakop, ang Fenicia nanguna sa paggama ug pagbaligyag Tyrian purple sulod sa gatosan ka tuig. Ang mga pamatuod sa ilang paggamag tina makaplagan palibot sa Mediterranean Sea ug hangtod sa halayong kasadpan didto sa Cádiz, Spain.
^ par. 8 Ang ilang kabhang naa sa mga duha o tulo ka pulgada (5-8 cm) ang gitas-on.