Ang maong gubat nagpadayon sa halos tulo ka tuig, ug nagpahinabo nig grabeng pisikal ug emosyonal nga kadaot sa daghang tawo. Naapektohan pod ang akong papa. Diyosnon siya, pero nadismayar siya kay ang Katolikong mga pari nag-apil-apil sa mga gubat. Mao nga nakadesisyon siya nga ako ug ang akong manghod dili pabunyagan sa Katoliko.

 Pagka-1950, dihay duha ka Saksi ni Jehova nga nanuktok sa among pultahan. Naminaw si Papa nila ug misugot nga magpa-Bible study kada semana. Katorse anyos pa lang ko adtong panahona ug ganahan kaayo kong mag-soccer. Giingnan ko ni Papa nga basahon ang mga publikasyon nga gihatag sa mga Saksi, pero di ko ganahan adto. Usa ka adlaw, miuli ko human sa pagdulag soccer ug nangutana ko kang Mama, “Ma, nibalik na pod ba tong mga nagtudlo bahin sa Bibliya?” Siya mitubag, “O Dong, naa sila ron sa kosina uban ni Papa nimo.” Nagdalidali dayon kog gawas sa balay!

 Maayo na lang kay nagpadayon gihapon ug tuon si Papa bisag wala koy interes sa mga kamatuoran sa Bibliya. Gimahal niya pag-ayo ang mga kamatuoran nga iyang nakat-onan maong pagka-1953 nagpabawtismo siya ingong usa sa mga Saksi ni Jehova. Nainteres ko kon nganong nagpabawtismo siya, busa misukna kog daghang pangutana kang Papa. Nangayo pa gani ko niyag kopya sa Bibliya. Iyang gihangyo si Máximo Murcia, usa ka batan-ong Saksi, sa pagdumala ug pagtuon sa Bibliya nako. Duha ka tuig sa ulahi, sa edad nga 19, nabawtismohan ko ingong Saksi ni Jehova sa Jarama River, sa sidlakang bahin sa Madrid.

 Sa katuigan sa 1950, dili sayon ang pagsangyaw ug pagtigom uban sa mga igsoon. Ang diktador nga si Francisco Franco mao ang nagmando sa Spain, ug gusto niya nga Katoliko ra ang relihiyon sa tibuok nasod. Tungod niini, ang mga polis dili maayog pagtratar sa mga Saksi ni Jehova. Nagtigom mi diha sa pribadong mga balay ug nag-amping pag-ayo aron dili mi dudahan sa mga silingan ug ireport sa mga polis. Namalaybalay pod mi, pero wa gyod mi mokompiyansa. Duha o tulo ka balay lang ang among sangyawan unya mobalhin dayon mig laing teritoryo. Daghan ang namati sa among mensahe, pero dili ang tanan.

 Kas-a, nakasangyaw ko sa usa ka Katoliko nga pari. Dihang gisulti nako niya ang among tuyo, siya nangutana: “Kinsay naghatag ninyog awtoridad nga mosangyaw? Wa ba mo mahibalo nga puwede mo nakong ireport sa mga polis?” Giingnan nako siya nga gidahom na namo na. Miingon ko, “Si Jesu-Kristo gani gidakop man sa iyang mga kaaway, maong dili imposible nga masinatian pod na sa iyang mga sumusunod.” Wa gyod malipay ang pari sa akong tubag maong nisulod siya aron motawag sa polis. Siyempre, nagdalidali kog biya.

 Bisan pa sa maong dili maayong mga kasinatian, nakita sa diyutayng mga magmamantala sa Spain nga daghang tawo ang interesado sa ilang mensahe. Pagka-Pebrero 1956, dihang 19 anyos pa lang ko, gitudlo ko ingong espesyal payunir. a Kadaghanan namo nga mga payunir mga batan-on pa ug walay kasinatian. Maayo na lang kay dihay mga misyonaryo nga nagbansay ug nagdasig namo. Giasayn ko sa siyudad sa Alicante, uban sa usa ka batan-ong payunir. Kining lugara wa pa gyod masangyawi sukad. Human lang sa pipila ka bulan, daghan na mig Bible study ug nakapanagtag mig gatosan ka literatura.

 Pero siyempre, namatikdan gyod sa mga tawo ang among buluhaton. Human lang sa pipila ka bulan sa Alicante, gidakop mi sa mga polis ug gipanguha ang among mga Bibliya. Ila ming gipriso sulod sa 33 ka adlaw, ug human niana gidala mi sa Madrid, ug didto mi gibuhian. Pero sinugdanan pa lang diay to sa paglutos nga akong maeksperyensiyahan.

 Dihang 21 anyos ko, gipatawag ko aron magsundalo. Gipaadto ko sa kampo sa mga sundalo sa Nador—usa ka siyudad sa amihanang Morocco, nga niadtong panahona kontrolado sa Spain. Didto, gipaatubang ko sa chief lieutenant, ug matinahoron nakong gipatin-aw niya kon unsay akong baroganan. Giingnan nako siya nga di ko magsundalo ug di ko magsul-ob sa ilang uniporme. Gidala ko sa mga sundalo sa prisohan sa Rostrogordo, sa Melilla, ug didto nagpaabot ko sa akong husay.

 Sa wala pa ang akong husay, ang Espanyol nga komander sa mga sundalo sa Morocco nagsugo nga kulatahon ko aron mausab ang akong hunahuna. Mao nga giinsulto ko sa mga sundalo, gilatigo ug 20 minutos, ug gipatidpatiran hangtod nga natumba ko ug halos nawad-ag panimuot. Wa pa makontento niana ang komander. Iya kong giyatakyatakan sa iyang botas ug miundang lang siya dihang nagkadugo na ko. Gidala ko ngadto sa iyang opisina ug iya kong gisinggitan: “Wa pa ko mahuman nimo. Pag-andam-andam na lang sa mosunod nga mga adlaw!” Gisugo niya ang mga guwardiya nga prisohon ko sa usa ka selda sa underground. Ang selda basabasa ug ngitngit, ug morag mas lisod pa ini ang nagpaabot nako.

 Tin-aw pa sa akong hunahuna nga niadtong adlawa samtang naghigda ko sa salog sa prisohan, nagkadugo pa gihapon ang akong ulo. Naa ra koy nipis nga habol ug mga ilaga ra gyoy akong kauban didto. Ang akong mahimo mao ra gyod ang pag-ampo kang Jehova nga hatagan kog kusog aron makalahutay. Nianang maong ngitngit ug tugnaw nga prisohan balikbalik ko nga nag-ampo. b

 Pagkaugma, gikulata na pod ko sa lahi nga opisyal. Ang komander nagtan-aw aron maseguro nga makulata gyod kog taman. Sa tinuod lang, nakahunahuna ko adtong panahona kon makalahutay pa ba kaha ko kon magpadayon ni. Sa ikaduhang gabii nako sa selda, nagpakiluoy ko kang Jehova nga tabangan ko.

 Sa ikatulong adlaw, gipatawag na pod ko sa opisina sa komander. Nahadlok ko kay basig kulatahon na pod ko. Samtang nagpadulong sa opisina, nag-ampo ko kang Jehova. Si Don Esteban, c ang sekretaryo sa military tribunal, naghulat nako didto. Miadto siya aron sa paghusay kanako.

 Dihang nakita ni Don Esteban ang mga bendahe sa akong ulo, nangutana siyag unsay nahitabo. Sa sinugdan, nahadlok kong motug-an kay basin kulatahon pa kog samot, pero akong gisulti niya ang tanan. Dihang nahibaloan kini ni Don Esteban, siya miingon: “Wa koy mahimo aron dili madayon ang paghusay nimo. Pero pasaligan ti ka nga sukad karon, wala nay mangulata nimo.”

 Mao gyod nay nahitabo, kay wala na gyoy nagpasakit nako sa nahibilin nakong mga adlaw sa prisohan. Naglibog ko kon nganong giestorya ko sa huwes nga si Don Esteban anang adlawa, pero nahibalo ko nga gitubag gyod ni Jehova ang akong pag-ampo sa paagi nga wa nako damha. Nakita nako kon giunsa ko pagluwas ni Jehova sa pinakalisod nga yugto sa akong kinabuhi, ug wa niya tugoti nga lutoson ko nga labaw sa akong makaya. (1 Corinto 10:13) Ug panahon sa husay, bug-os kong misalig kang Jehova.

 Gisentensiyahan ko sa korte ug 19 ka tuig nga pagkapriso, ug sa ulahi gidugangan pa gyod na ug tulo ka tuig tungod sa kasong “pagkamasinupakon.” Human mabilanggo ug mga 15 ka bulan sa Morocco, gibalhin ko sa prisohan sa Ocaña, nga dili layo sa Madrid, aron didto taposon ang akong sentensiya. Ang maong pagbalhin sa Ocaña panalangin gyod gikan kang Jehova kay mas nindot didto kon ikompara sa Rostrogordo. Ang akong selda naay katre, kutson, ug uban pang gamit sa higdaanan. Wa madugay, giasayn ko ingong tigdumala sa pondo sa prisohan. Pero tungod sa kataas sa akong sentensiya mibati kog kaguol. Lisod kaayo kay gimingaw ko sa pagpakig-uban sa mga igsoon.

 Usahay duawon ko sa akong mga ginikanan, pero nagkinahanglan kog dugang pagdasig. Giingnan ko sa akong mga ginikanan nga naa poy mga igsoon nga nagpabiling neyutral. Maong miampo ko kang Jehova ug ako siyang gihangyo nga naa untay bisan usa lang ka brader nga maasayn sa akong prisohan. Ug gitubag na pod ni Jehova ang akong kinasingkasing nga mga pag-ampo. Iyang gihatag ang labaw pa sa akong gidahom. Wala madugay, tulo ka matinumanong brader—si Alberto Contijoch, Francisco Díaz, ug Antonio Sánchez—ang gibutang pod sa prisohan sa Ocaña. Human sa upat ka tuig nga pag-inusara, sa kataposan naa na gyod koy kauban nga mga igsoon. Kaming upat dungan nga makatuon ug makasangyaw sa among kaubang mga piniriso.

 Pagka-1964, gibuhian ko kay gihatagan kog parole. Ang akong 22 ka tuig nga sentensiya nahimo na lag 6 1/2 ka tuig. Sa adlaw nga gibuhian ko sa prisohan, mitambong gyod dayon ko sa tigom. Akong gigamit ang akong diyutayng kuwarta aron iplete sa taxi paingon sa Madrid, ug nakaabot ko sa tigom una pa kini magsugod. Panalangin gyod nga makita pag-usab ang mga igsoon! Pero gawas nga gusto nakong makauban ang mga igsoon, gusto pod nakong mobalik dayon sa pagpayunir. Bisag dili maayo ang pagtratar sa mga polis sa mga igsoon, ang mga tawo maayo gihapog sanong sa maayong balita, ug dako pa gyod ang buluhaton nga angayng himoon.

 Niadtong panahona, nakaila nako si Mercedes—usa ka dasig nga batan-ong sister nga nag-alagad ingong espesyal payunir. Si Mercedes mapainubsanon nga sister ug ganahan kaayo siyang mosangyaw. Buotan pa gyod siya ug mahinatagon, mao nga ganahan kaayo ko niya. Nagkahigugmaay mi, ug naminyo mi paglabay sa usa ka tuig. Panalangin gyod si Mercedes para nako.

 Pila ka bulan human sa among kasal, gidapit mi nga mag-alagad sa nagapanawng buluhaton. Kada semana, moduaw mig lainlaing kongregasyon ug ubanan namo ang mga igsoon sa ilang mga tigom ug pagsangyaw. Paspas nga midaghan ang mga kongregasyon sa tibuok Spain, ug ang mga igsoon nagkinahanglag tabang ug pagdasig. Sa mubong panahon, nakapribilehiyo pod ko nga motabang sa buluhaton sa sekretong opisina sa mga Saksi ni Jehova sa Barcelona.

 Ang among tinagotago nga buluhaton natapos niadtong 1967 dihang giaprobahan sa gobyerno ang balaod nga naghatag ug kagawasan sa relihiyon sa tanang molupyo sa Spain. Pagka-1970, ang mga Saksi ni Jehova legal nang giila ingong relihiyon. Naa na gyod mi kagawasan nga magtigom, makabaton ug mga Kingdom Hall, ug magbukas ug sangang buhatan.

 Niadtong 1971, kami ni Mercedes gidapit nga moalagad ingong permanenteng membro sa bag-ong sangang buhatan sa Barcelona. Pero paglabay sa usa ka tuig, si Mercedes namabdos ug nanganak kang Abigail. Tungod ini kinahanglan ming mobiya sa Bethel aron atimanon ang among anak.

 Dihang si Abigail tin-edyer na, ang sangang buhatan nangutana kon puwede ba ming moalagad pag-usab sa nagapanawng buluhaton. Siyempre, giampo namo ni ug mikonsulta mi sa hamtong nga mga igsoon. Ang usa ka ansiyano miingon: “Jesús, kon gikinahanglan ka nila nga mobalik sa nagapanawng buluhaton, angay nimo nang dawaton.” Mao nga nagsugod na pod ang laing malipayong yugto sa among kinabuhi. Sa sinugdan, ang mga kongregasyon nga duol ra sa among balay ang among giduaw aron maatiman gihapon namo si Abigail. Paglabay sa panahon, mihamtong si Abigail ug naglain na siyag puyo mao nga mas nakapalapad pa mi sa among buluhaton diha sa espesyal nga bug-os panahong pag-alagad.

 Nag-alagad mi ni Mercedes sa nagapanawng buluhaton sulod sa 23 ka tuig. Nag-enjoy kaayo ko ini nga pribilehiyo kay naghatag ni nakog kahigayonan sa paggamit sa akong kasinatian aron madasig ang mga batan-on. Dihay mga higayon nga samtang nag-alagad ko ingong instruktor sa tunghaan sa mga ansiyano ug bug-os panahong mga ministro, gipapuyo mi sa Bethel sa Madrid. Mga tulo ka kilometro (2 ka milya) gikan sa Bethel anaa ang Jarama River—ang suba diin ko nabawtismohan niadtong 1955. Wa gyod nako damha nga human sa daghang tuig makabalik ko niining lugara aron bansayon ang batan-ong mga igsoon alang sa dugang responsabilidad sa pag-alagad kang Jehova.

 Sukad niadtong 2013, giasayn mi pag-usab ingong espesyal payunir. Sa tinuod lang nalisdan mi sa pag-adjust kay naanad na mi sa nagapanawng buluhaton, pero nahibalo mi nga mao to ang pinakamaayo para namo. Di pa dugay, naa koy mga problema sa panglawas ug naoperahan ko sa kasingkasing. Niini nga mga kahimtang, kinahanglang mosalig ko sa tabang ni Jehova, ug wala gyod ko niya pasagdi sama sa kanunay na niyang ginahimo. Sulod sa 56 ka tuig, ang akong asawa nga si Mercedes maunongong nagsuportar nako ug sa tanan nakong mga asaynment sa pag-alagad.

 Sagad, mahinumdom ko sa panahon nga nag-alagad ko ingong instruktor. Tin-aw pa sa akong hunahuna ang batan-ong mga estudyante nga gusto gyong makakat-on. Ang ilang kahinam nagpahinumdom nako sa akong kalipay niadtong batan-on pa ko sa dihang nagsugod ko sa bug-os panahong pag-alagad kang Jehova. Tinuod, nakaagi kog daghang kalisdanan, pero daghan pod kog maayo kaayo nga mga kasinatian. Bisan ang kinalisdang mga pagsulay nagtudlo kanakog mga leksiyon, ug ang pinakaimportante niana mao nga dili gyod ko mosalig sa akong kaugalingong kusog. Ang akong mga pagsulay naghatag nakog kahigayonan nga makita ang gamhanang kamot ni Jehova—ang kamot nga kanunayng nagpalig-on nako—bisan sa pinakalisod nga yugto sa akong kinabuhi.—Filipos 4:13.