Tukma ba ang Paghulagway sa Bibliya sa Pagkabihag sa mga Hudiyo sa Babilonya?
Mga 2,600 ka tuig kanhi, ang mga Hudiyo gipugos pagdala ngadto sa Babilonya, diin sila nabihag sulod sa mga 70 ka tuig. Sumala sa Bibliya, gitagna sa Diyos ang pipila ka kahimtang nga maeksperyensiyahan sa mga Hudiyo didto sa Babilonya: “Pagtukod mog mga balay ug puy-i kini. Pananom mo ug kaona ang bunga niini. Pangasawa mo ug pagbaton ug mga anak nga lalaki ug babaye. . . . Ug tinguhaa ang kalinaw sa siyudad diin gidestiyero mo nako.” (Jeremias 29:1, 4-7) Naeksperyensiyahan ba gyod kana sa mga Hudiyo?
Ang mga researcher nag-analisar sa kapig 100 ka papan nga kulonon nga gituohang naggikan sa karaang Babilonya o sa mga dapit duol niana. Gipakita sa mga papan nga daghang Hudiyo ang padayong nagsunod sa ilang kostumbre ug relihiyon samtang malinawong nagpasakop sa pagmando sa Babilonya. Ang mga papan, nga gibanabanang gikan pa niadtong 572 ngadto sa 477 B.C.E., nag-apil sa mga kasabotan sa pag-abang ug kabtangan, mga proyekto sa negosyo, mga promissory note o sinulat nga panaad nga bayran ang utang, ug uban pang pinansiyal nga rekord. Ang usa ka reperensiya nag-ingon: “Kini nga mga dokumento naghatag ug ideya bahin sa kinabuhi sa ordinaryong mga tawo nga nagpuyo sa baryo: sila nagtikad sa yuta ug nagtukod ug mga balay, nagbayad ug buhis, ug naghatag ug serbisyo sa hari.”
Ang importanteng koleksiyon sa mga dokumento nagpakita sab nga dihay daghang Hudiyo nga nagpuyo sa dapit nga ginganlag Al-Yahudu, o Judahtown. Upat ka henerasyon sa Hudiyong mga ngalan ang gikulit diha sa mga papan, nga ang pipila may karaang Hebreohanong mga letra. Sa wala pa madiskobrehi ang mga papan, diyutay rag nahibaloan ang mga eksperto bahin sa mga Hudiyo nga nabihag sa Babilonya. Si Dr. Filip Vukosavović, usa ka membro sa board of directors sa Israel Antiquities Authority, nag-ingon nga pinaagi niini nga mga papan, daghan na silag mahibaloan bahin niining mga tawhana—ilang ngalan, kon asa sila nagpuyo, kon kanus-a sila nabuhi, ug kon unsay ilang gihimo.
Ang nabihag nga mga Hudiyo may kagawasan sab sa pagpuyo bisag asa ug sa pagbuhat ug bisan unsa. Sila nagpuyo “dili lang sa Al-Yahudu, kondili sa uban pang mga siyudad,” miingon si Vukosavović. Ang pipila kanila nahimong hanas sa lainlaing trabaho, nga sa ulahi napuslan nila sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem. (Nehemias 3:8, 31, 32) Ang mga papan sa Al-Yahudu nagpamatuod sab nga daghang Hudiyo ang mipili nga magpabilin sa Babilonya bisan pag natapos na ang ilang pagkabihag. Nagpakita ni nga malinawon ra ang ilang pagkinabuhi sa Babilonya, sama sa giingon sa Pulong sa Diyos.