1-2. Ni enki eki mwenetata yayegire aha bikwatirine n’okutanga obuhabuzi?

 OMU myaka eyahwire, abazehe babiri bakatayayira omunyanyazi owabire nayosha enterane. Omwe omuri abo bazehe akamushomera ebyahandikirwe ebiri kugamba aha kuza omu nterane. Akaba namanya ku babikora ge, konka ku bagire kugenda, ogo munyanyazi akabagambira ati: “Benetata, timuri kumanya na kace ebi ndi kurabamu.” Abo benetata bakaha omunyanyazi obuhabuzi batabandize bamubuza ebizibu ebi ari kubugana. Eco kikatuma ogo munyanyazi yareba ku obuhabuzi obu bamuha, hatine eki buramugasire.

² Omuzehe owahire obuhabuzi ku yatekatekire aha byamubireho akagamba ati: “Omu kubanza, nkatekateka ngu ogo munyanyazi yatujoga. Konka ku nakitekatekireho, nkashanga nkoresize ebyahandikirwe birungi, konka tinakoresa ebibuzo birungi nk’ebi ngu, ‘Bikakugendecera bita?’ ‘Mbwenu shi tukuyambe tuta?’” Ebyababireho bikegesa ogo muzehe ishomo ry’omugasho. Erizoba ni omurisa oyine embabazi kandi ori kuyamba abandi.

3. Ni baha omu kibina abari kubasa kuha obuhabuzi?

 ³ Abazehe ni bo abari kuha obuhabuzi ahu kiri kwetengesa, ahakuba ni abarisa. Konka, hine obu n’abandi b’omu kibina bari kubasa kuha obuhabuzi. Ecokureberaho: Mwenetata ninga munyanyazi nabasa kuha ondijo obuhabuzi obwegamire ahari Bibuli. (Zab 141:5; Emi 25:12) Ninga shi omunyanyazi okuzire nabasa “kuhabura abakazi abato” omu bintu ebiri kugambwa omuri Tito 2:3-5. Kandi burijo, abazire nibaba bashemerire kuha abana babo obuhabuzi. Obwe rero,  n’obu eki kicweka kiri kugamba aha bazehe, twena nitubasa kugasirwa twamanya oku turi kubasa kuha abandi obuhabuzi, bukabahiga kandi “bukashemeza omutima gwabo.”—Emi 27:9.

4. Ni enki eki twaza kushwijuma omuri eki kicweka?

⁴ Omuri eki kicweka, twaza kushwijuma ebi bibuzo bina ebiri kukwata aha kuha obuhabuzi: (1) Ni eha ntego y’obuhabuzi? (2) Mbehi obu buhabuzi bwaba buri kwetengwa? (3) Ni oha oshemerire kuha obuhabuzi? (4) Ni bata oku ori kubasa kuha obuhabuzi oburi kugasira abandi?

5. Ni enki ekiri kubasa kukwasa abazehe kuha obuhabuzi omu muringo gwa rukundo? (1 Abakorinto 13:4, 7)

⁵ Abazehe nibakunda benetata na banyanyazi. Obumwe, eyo rukundo nibayereka bari kuha obuhabuzi omuntu owaza kutora omu muhanda ogutahikire. (Gal 6:1) Mbere y’okuha omuntu obuhabuzi, abazehe bashemerire kubanza batekateka aha bintu ebi Pawulo yagambire aha bikwatirine na rukundo. Akagamba ngu: “Okukunda nikugumisiriza kandi kugira embabazi, okukunda kwemera byona, kwikiriza byona, kugira amasiko ahari byona, kugumisiririza byona.” (Shoma omu 1 Abakorinto 13:4, 7.) Okutekateka ahari obwo buhabuzi nibikwasa abazehe kwebuza enshonga ahabw’enki baza kuha omuntu obuhabuzi n’oku bari kubasa kubumuha omu muringo gwa rukundo. Omuntu owahebwa obuhabuzi yareba oku abazehe bamufaho, nikituma yakizaho kubwikiriza.—Rom 12:10.

6. Ni kiha cokureberaho kirungi eki entumwa Pawulo yatuterireho?

⁶ Entumwa Pawulo ni ecokurebereho kirungi aha bazehe. Ecokureberaho: Obu benetata b’omuri Tesalonika babire bari kwetenga obuhabuzi, Pawulo akahika ari kububaha. Konka omu baruha y’okubanza eyi Pawulo yabahandikire, akatandika ari kugamba aha mirimo yabo mirungi, ahari rukundo eyi bamwerekire n’aha kwehangana kwabo. Akatekateka aha mbera ezi babire barium, yamanya ku zabire zitaborobire kandi ku babire bari kuhiganisibwa. (1 Tes 1:3; 2 Tes 1:4) Nambwenu akagambira abo benetata ku babire bari ecokureberaho kirungi aha bandi Bakristo. (1 Tes 1:8, 9) Mazima kishemerire kuba cabashemize kureba oku Pawulo yabasimire munonga! Hatariho okubanganisa Pawulo akaba nakunda benishe munonga. Ni yo nshonga yahire obuhabuzi burungi ab’omuri Tesalonika omu mabaruha geye gombi.—1 Tes 4:1, 3-5, 11; 2 Tes 3:11, 12.

7. Ahabw’enki abamwe bari kubasa kwakira kubi obuhabuzi?

⁷ Ni enki ekiri kubasa kubaho, twaba tutahire obuhabuzi omu buryo burungi? Hariho omuzehe omanyirire owagambire ngu: “Abamwe tibari kwanga obuhabuzi ahabw’okuba butahikire, ahobwe nibabwanga ahabw’okuba batabuhebwa omu muringo gwa rukundo.” Ni enki eki biri kutwegesa? Nicorobera abandi kwikiriza obuhabuzi, twabubaha aha bwa rukundo hatari ahabw’okubatwariza kubi.

8. Ni enki eki omuzehe ashemerire kwebuza atakahire omuntu obuhabuzi?

⁸ Abazehe, tibashemerire kurahukiriza kuha omuntu obuhabuzi. Mbere y’okuha omuntu obuhabuzi, omuzehe ashemerire kubanza yayebuza ngu: ‘Mbehi mazima nshemerire kumuha obuhabuzi? Mbehi eki ogu muntu akozire ni kibi? Mbehi hariho ekiragiro c’omuri Bibuli eki yashisha? Ninga ni inye ori kubireba omu buryo obutahikire?’ Omuzehe w’omunyabwenge nayerinda  “kurahuka aha rurimi rweye.” (Emi 29:20) Omuzehe yaba atari kumanya ge yaba ashemerire kuha omuntu obuhabuzi, nabasa kubuza ondijo muzehe kugira ngu baganire yaba ogo muntu ashishire ekirigiro ca Bibuli ekiri kwetengesa kumuha obuhabuzi.—2 Tim 3:16, 17.

9. Ecokureberaho ca Pawulo nikitwegesa ki aha bikwatirine n’okuha omuntu obuhabuzi aha by’okujwara n’okweboneza? (1 Timoteyo 2:9, 10)

⁹ Tekateka ahari eki cokureberaho. Reka tugire ngu omuzehe yaza kuha Omukristo mugenzi weye obuhabuzi aha bikwatirine n’okujwara n’okweboneza. Omuzehe ashemerire kubanza yayebuza ngu: ‘Mbehi hariho ecahandikirwe ekiri kubigambaho?’ Ahakuba omuzehe atari kuba nayenda kuha ebitekateko byeye nabasa kubuza ondijo muzehe ninga shi Omukristo okuzire omu by’omwika, amugambira eki ari kukitekatekaho. Nibabasa kushwijumira hamwe obuhabuzi bwa Pawulo oburi kugamba aha kujwara n’okweboneza. (Shoma omuri 1 Timoteyo 2:9, 10.) Pawulo akagamba ku Abakristo bashemerire kujwara ebijwaro ebibashemerire, bine obucurezi n’okwerinda. Konka, Pawulo taratireho ebiragiro ebikwatirine n’ebi Omukristo ashemerire kujwara n’ebi atashemerire kujwara. Akaba namanya ku Abakristo bine obugabe bw’okujwara ebi bari kwenda byaba bitari kushisha emisinge ya Bibuli. Obwe rero, omuzehe yaba ari kwenda kumanya yaba ashemerire kuha omuntu obuhabuzi, ashemerire kureba yaba ebijwaro by’ogo muntu bishemire, biri kwereka obucurezi n’okwerinda.

10. Ni enki eki tushemerire kwijuka aha bikwatirine n’ensharamu z’abandi?

¹⁰ Ni ec’omugasho kwijuka ku benetata babiri bari kubasa kukora ensharamu eziri kutana, konka zombi ziri kwikirizibwa. Obwe rero, titushemerire kugema Abakristo bagenzi bitu ngu bakore ebi turi kureba ku ni byo ebihikire.—Rom 14:10.

11-12. Obuhabuzi bwaba buri kwetengwa, ni biha bibuzo ebi omuzehe ashemerire kwebuza, kandi ahabw’enki?

¹¹ Wamara kumanya ku obuhabuzi buri kwetengwa, ekiri kuba kisigire ni okumanya orabuhe? Mbere y’okuha obuhabuzi omunyanyazi oyine omushija ninga shi omwana, omuzehe ashemerire kubanza kubuza omwebembezi w’eka, ahakuba noshanga ari kuba ari kwenda kuba ari we owabumuha. * Omwebembezi w’eka nabasa n’okukushaba ngu abe ariho waba ori kuha obuhabuzi. Nk’oku tukigambireho omuri  paragurafu ya 3, hine obu kiri kuba kiri kirungi munyanyazi okuzire yaba ni we owaha obuhabuzi munyanyazi ocari muto.

¹² Hariho ekindi kintu eki omuzehe ari kuba ashemerire kutekatekaho. Omuzehe naba ashemerire kwebuza ngu, ‘Mbehi  ni inye oshemerire kuha obu buhabuzi, ninga kikabonera ondijo yabuha?’ Ecokureberaho: Omuntu ori kukira kuhurira atine mugasho nahurikiza obuhabuzi bw’omuzehe owarabire omu mbera nk’ezeye, okukira otarazirabiremu. Ogo muzehe owarabire omu mbera nk’ezeye naba ari kumanya oburyo burungi bw’okubumugambiramu kandi yabumugambira nabasa kuhika ari kubwikiriza. Konka, abazehe bona nibaba bine obujunanizibwa bw’okukwasa benetata na banyanyazi kugira bakore empinduka babuganise n’ebyahandikirwe. Obwe rero, obuhabuzi bwaba buri kwetengwa ekikuru munonga ni okubuha.

13-14. Ahabw’enki omuzehe ari kuba ashemerire kuhurikiza?

¹³ Guma obe oyetegwire kuhurikiza. Omuzehe yaba ari kutebekanisa oku arahe obuhabuzi naba ashemerire kwebuza ngu: ‘Ni enki eki ndi kumanya aha mbera ezi ogu mwenetata arimu? Ni enki ecamubireho? Mbehi nabugana ebizibu ebi ntari kumanya ge? Ni enki eki ari kwetenga hati?’

¹⁴ Omusinge oguri omuri Yakobo 1:19 nigubasa kukwasa abari kuha obuhabuzi. Yakobo akahandika ati: “Omuntu wena arahuke kuhurikiza, konka atarahukiriza kugamba n’okugira ekiniga.” Omuzehe nabasa kutekateka ku ari kumanya embera zona, konka shi mazima naba ari kuzimanya? Omu Migani 18:13 nihatwijusya ku “ori kugarukamu atabandize kuhurira, kiri kwereka obushema bweye n’okuhemuka”. Nikiba kiri kirungi warondera amakuru ahari nyinago. Eco nikimanyisa ku oshemerire kuhurikiza mbere y’okugamba. Yijuka ishomo eri omuzehe owu tugambireho omu ntandiko y’eki kicweka yayegire. Akamanya ku omu mwanya g’okuhika nagamba ebi atebekanisize, ashemerire kubanza yamubuza ngu: “Bikakugendecera bita? Mbwenu shi tukuyambe tuta?” Abazehe bakwata obwire bakamanya embera ezi benetata na banyanyazi barimu, nikiborobera kugaruramu amani benetata na banyanyazi.

15. Ni bata oku abazehe bari kubasa kuta omu nkora obuhabuzi oburi omu Migani 27:23?

¹⁵ Manya ge entama. Nk’oku twakireba omu kutandika, okuha omuntu obuhabuzi burungi nikitwariramu ekirengire okumushomera ecahandikirwe ninga shi kumugambira ekintu kimwe ninga shi bibiri by’okukora. Benetata na banyanyazi nibaba bari kwetenga ngu tubafeho, tubahurikize kandi tubakwase. (Shoma omu Migani 27:23.) Abazehe bashemerire kukora cona eki bari kubasa kugira ngu bakizeho kugira obunywani na benetata na banyanyazi.

16. Ni enki ekirije kukwasa abazehe kuha obuhabuzi burungi?

¹⁶ Abazehe tibari kwenda ngu benetata na banyanyazi bahurire ku bari kugamba na bo kusha, baba bari kubaha obuhabuzi. Omu mwanya gw’eco nibaganira na benetata na banyanyazi burijo, kandi babereka  ku nibabafaho babugana ebizibu. Omuzehe omwe omanyirire, akagamba ati: “Ku orakikore noyija kugira obunywani burungi na benetata na banyanyazi, kandi bwanyima wayenda kubaha obuhabuzi nikija kukorobera.” Nambwenu owahebwa obuhabuzi na we, nikija kumworobera kubwikiriza.

17. Ni ryari obu omuzehe ari kuba ashemerire kwehangana kandi akatwaza ge?

¹⁷ Guma oyehangane kandi oyereke embabazi. Nituba tushemerire kwehangana kandi tutwaze ge, na munonga hagira owayanga obuhabuzi obwegamire ahari Bibuli obu twamuha. Omuzehe tashemerire kugubwa kubi owu yaha obuhabuzi yayanga kubwikiriza ninga shi kubuta omu nkora. Obuhanuzi bukaba bwagambire ahari Yesu buti: “Orubingo rushatukire tariruhenda, kandi n’orumuri oruri kwaka kubi tariruraza.” (Mat 12:20) Obwe rero, omuzehe yaba ari kushaba, nabasa kushaba Yehova ngu ahe omugisha omuntu ori kwetenga obuhabuzi kugira ngu abase kushoborocerwa omugasho g’obwo buhabuzi n’oku ari kubasa kubuta omu nkora. Mwenetata owahebwa obuhabuzi naba ari kwetenga obwire bw’okutekateka aha bi bamugambira. Omuzehe yaba ari kwehangana kandi akatwaza ge, mwenetata owahebwa obuhabuzi tarije kuta omutima aha ku yabuhebwa, ahobwe nayija kuguta ahari obwo buhabuzi. Konka obwo buhabuzi bushemerire kuba bwegamire aha Kigambo ca Ruhanga.

18. (a) Twaba turi kuha omuntu obuhabuzi, ni enki eki tushemerire kwijuka? (b) Nk’oku wakireba aha kishushani ekiri aha kashanduku, ni enki eki abazire bari kuganiraho?

¹⁸ Yegera aha nshobi zawe. Ahakuba tutahikirire titurije kuta omu nkora obuhabuzi bw’omuri eki kicweka omu buryo obuhikirire. (Yak 3:2) Nitwija kukora enshobi, konka twazikora, tugume tugezeho kuzegeraho. Benetata na banyanyazi bamanya ku turi kubakunda, nikija kuborobera kutusaasira twagira ebi twagamba ninga tukakora bikabashasha.—Nambwenu reba akashanduka akari kugira ngu: “ Eby’abazire.”

19. Ni bata oku turi kubasa kushemeza emitima ya benetata na banyanyazi?

¹⁹ Nk’oku twakireba, kuha obuhabuzi burungi ticorobi. Itwe n’abu turi kuha obuhabuzi tituhikirire. Guma oyijuke emisinge eyi twashwijuma omuri eki kicweka. Waza kuha obuhabuzi orebe yaba obuhire oyine entego ndungi. Nambwenu, orebe yaba obuhabuzi buri kwetengwa ninga shi yaba ari we muntu oshemerire kubuha. Mbere y’okuha obuhabuzi banza obuze ebibuzo, kandi ohurikize oyetonzire kugira ngu omanye embera ezi ogo muntu ari kurabamu. Gezaho kweta omu mwanya g’ogo muntu. Guma otwaze ge kandi okizeho kugira obunywani burungi na benetata na banyanyazi. Yijuka ku entego yitu ari okuha obuhabuzi burungi kandi “bukashemeza omutima” g’owu twabuha.—Emi 27:9.