1. Ifa usun sipwe tongeni álleasochisi Kot me mwúún aramas?

 EWE Paipel a áiti ngenikich ach sipwe álleasochisi mwúún aramas, nge a pwal áiti ngenikich ach sipwe álleasochisi Kot fansoun meinisin. (Föf. 5:29; Tit. 3:1) Ifa usun a tufich ena? Jesus a áweweei eú kapasen emmwen mi álisikich le silei ika ié sipwe akkomw álleasochisi. A erá pwe mi lamot sipwe ‘ngeni Sisar mine än Sisar, nge sipwe ngeni Kot mine än Kot.’ ^[1] (Ppii ewe sópwósópwun pwóróus.) (Mat. 22:21) Sia ngeni “Sisar mine än Sisar” lupwen sia álleasochisi allúkún ewe mwú, súféliti ekkewe néúwisin mwú, me ménatiw takises. (Rom 13:7) Nge ika ewe mwú a erenikich ach sipwe féri och mettóch mi ú ngeni letipen Kot, iwe sipwe affata ngeniir fán súfél pwe sisap tongeni féri.

2. Ifa usun sia pwáraatá pwe sise pekini eú pekin lón mwékútúkútún ekkewe mwú?

² Eú alen ach sipwe ngeni “Kot mine än Kot,” ina ach sisap pekini eú pekin lón mwékútúkútún ekkewe mwú. (Ais. 2:4) Pokiten Jiowa a mut ngeni mwúún aramas ar repwe nemenem, sisap ú ngeniir. Sisap pwal angolong lón ar kewe mwékútúkút. (Rom 13:1, 2) Sisap sótun siwili ekkewe mwúún aramas ngeni pwal eú mwú are etipetipa  ekkewe sou nemenem, me sisap pwal úttút are wiliti emén chón politics.

3. Pwata a lamot ach sisap fiti mwékútúkútún ekkewe mwú?

³ A wor chómmóng popun Kot a erenikich ach sisap fiti mwékútúkútún ekkewe mwú. Eú popun, pokiten sia áppirú Jesus, i ese “pop seni ei fanüfan.” Esap fán eú a pekini eú pekin lón politics are lón maun. (Joh. 6:15; 17:16) Pwal eú popun, pokiten sia álisatá án Kot we Mwú. Pokiten sise álisatá mwúún aramas, iwe mwelien letipach a limeliméch lupwen sia afalafal ngeni aramas pwe Mwúún Kot chék epwe pwákini meinisin án aramas osukosuk. Ekkewe lamalam chofona ra angolong lón politics, ei mettóch a etipefeseni aramas. Nge pokiten sise fiti mwékútúkútún fénúfan, pwiich kewe wóón unusen fénúfan ra tipeeúfengen.​—1 Pet. 2:17.

4. (a) Pwata sia silei pwe epwe lapóló sóssótun án emén fiti mwékútúkútún fénúfan? (b) Pwata a lamot sipwe ammólnakichetá iei le apposa letipach pwe sisap fiti mwékútúkútún fénúfan?

⁴ Eli sia nóm lón ewe leeni aramas rese pwal ekieki ach sipwe fiti mwékútúkútún fénúfan. Nge pokiten sópwólóón án Satan ei ótót a arapakkanoto, a pwal weiresiló ach sipwe tipeppós lón ach sisap fiti mwékútúkútún fénúfan. Aramas ikenái a fen tipeférea me péchékkúl ar ekiek, iwe epwe chék watteeló án aramas tipefesen. (2 Tim. 3:3, 4, NW) Ekkóch pwiich kewe ra fen kúna weires ren ekkewe siwil a mwittir fis lón mwékútúkútún ar we mwú. Ina ewe popun mi lamot sipwe pwisin ammólnakichetá iei, ach sipwe apposa letipach pwe sisap fiti mwékútúkútún fénúfan pwal mwo nge fán weires. Sipwe nengeni rúáánú mettóch sipwe tongeni féri le ammólnatá.

5. Ifa án Jiowa ekiek usun mwúún aramas?

⁵ Áeúin, sipwe ammólnatá iei le apposa letipach pwe sisap fiti mwékútúkútún fénúfan ren ach eáni án Jiowa ekiek usun mwúún aramas. Lupwen Jiowa a fératá aramas, ese ewisa ngeniir ar repwe nemeni aramas. (Jer. 10:23) Me ren Jiowa, meinisin aramas eú chék famili. Nge ekkewe mwú ra fen etipefeseni aramas pokiten ra apasa pwe ar mwú mi múrinné seni meinisin. Ikaamwo usun itá án ekkóch mwú nemenem mi éch, nge rese tongeni pwákini meinisin ekkewe osukosuk. Pwal och, ra chón oputa án Kot we Mwú, ewe a poputá le nemenem lón 1914. Ekiseló chék, ei Mwú epwe amóeló meinisin mwúún aramas.​—Álleani Kölfel 2:2, 7-9.

6. Epwe ifa féfférúch ngeni sounemenemen ekkewe mwú?

⁶ Kot a mutatá mwúún aramas ar repwe nemenem pún ra túmúnú kinamween me kókkótéchún ekkewe fénú, iwe pokiten ena a álisikich lón ach angangen afalafala ewe kapas allim usun án Kot we Mwú. (Rom 13:3, 4) Kot a pwal mwo nge pesekich ach sipwe iótek fán iten chókkewe mi wor ar nemenem pwe sipwe tongeni fel ngeni fán kinamwe. (1 Tim. 2:1, 2) Lupwen ese pwúng met ra fér ngenikich, sia tongeni tingorei chókkewe mi wor ar nemenem lón ewe mwú ar repwe álisikich. Ina met Paulus a féri. (Föf. 25:11) Inaamwo ika ewe Paipel a erá pwe Satan a nemeni mwúún aramas, nge ese apasa pwe a nemeni emén me emén mi wor an nemenem lón eú mwú. (Luk. 4:5, 6) Ina popun, sisap ereni aramas pwe Satan a nemeni emén sounemenem lón eú mwú. Paipel a áiti ngenikich pwe sisap turunufaseei ekkewe ekkóch.​—Tit. 3:1, 2.

7. Ifa ewe ekiek a lamot sipwe túmúnú seni?

⁷ Sia álleasochisi Kot ren ach sisap penaatá emén chón ssá lón úttút are eú kúmiin politics, inaamwo ika met ra ekiekin féri epwe tongeni álisikich. Fán ekkóch, ese mecheres ach sipwe féri ena. Áwewe chék, anchangei pwe a wor eú kúmiin aramas a ú ngeni eú mwú pokiten ena mwú a fókkun eriáfféwú aramas pwal mwo nge Chón Pwáraatá Jiowa. Pwúngún pwe sap minne kopwe ekiekin fitiir lón ar ú  ngeni ewe mwú, nge met, ka fen tipeeú ngeniir me áneán pwe repwe sópwéch? (Ef. 2:2) Ika sia mochen amwéchú ach tuppwél ngeni Kot, a lamot sipwe túmúnú seni ach sipwe ekieki pwe eú pekin mi pwúng are múrinné lap seni pwal eú pekin. Minne sia ekieki epwe pwáló ren met sia apasa me féri.

8. Ifa usun sipwe “tipachem” o “tipepwetete” lupwen sia kúna sóssótun ach sipwe fiti mwékútúkútún fénúfan?

⁸ Oruuan, sipwe tongeni tipeppós lón ach sisap fiti mwékútúkútún fénúfan ren ach sipwe eáni ‘tipachem usun serepenit o sipwe tipepwetete usun tipepweteten ekewe lisom.’ (Álleani Mateus 10:16, 17.) Sia “tipachem” lupwen sipwe ekieki met epwe tongeni sótunikich me mwen an epwe fis. Me sia “tipepwetete” lupwen sise fiti mwékútúkútún fénúfan lón ekkena atun a torikich ekkena sóssót. Sipwe pwóróus usun ekkena ekkóch sóssót me met sipwe tongeni féri pwe sisap fiti mwékútúkútún fénúfan.

9. Met a lamot sipwe túmúnúkich seni atun ach pwóppwóróusfengen me aramas?

⁹ Pwóróusfengen. Mi lamot sipwe túmúnú lupwen aramas ra poputá le pwóróus usun politics. Áwewe chék, lupwen sia fós ngeni emén usun án Kot we Mwú, sisap apasa pwe sia tipeeú are sise tipeeú ngeni ekiekin are meefien eú kúmiin politics are sounemenem. Sipwe áiti ngeniir seni Paipel ifa usun Mwúún Kot epwe unusen pwákini án aramas osukosuk lap seni ach sipwe pwóróus ngeniir usun met aramas ra ekiekin féri pwe epwe pwákiniir. Ika aramas ra mochen ánini usun eú pwóróus, áwewe chék usun án mwán me mwán are fefin me fefin pwúpwúlúfengen are ninniilóón ménúkol lón luken iner we, iwe kopwe ereniir met án Kot we Kapas a apasa me ifa usun ka achocho le apwénúetá lón manawom. Ika emén a apasa pwe itá úrúrún mi lamot och allúk epwe téttélúló are siwil, sisap angolong lón me sisap pwal eriáni eménna an epwe siwili meefian.

10. Ifa usun sipwe tongeni túmúnú ach tipeppós lupwen sia katol me álleani met a katowu lón TV, simpúng, radio me metakkan?

¹⁰ Radio, TV me simpung. Fán ekkóch pwóróusen fénúfan are news a katowu, nge usun nge a fen pekini eú pekin. A fis ena ákkáeúin lón ekkewe fénú ikewe ie ewe mwú a nemeni met a kan katowu lón news. Ika ekkewe chón atoura news ra fen pekini eú pekin, mi lamot sipwe túmúnú pwe site poputá le eáni ar ekiek. Áwewe chék, pwisin eisinuk, ‘Ua pwapwaiti le aúseling ngeni emén chón repot pokiten ua tipeeú ngeni met a kan apasa usun politics?’ Ren an epwe álisuk le tipeppós pwe kosap fiti mwékútúkútún fénúfan, kopwe túmúnú seni óm kakkatol are álleani chómmóng repot mi pekini eú pekin politics. Nge kopwe fen achocho le kútta ekkewe news resap pekini eú pekin. Pwal och, kopwe alélléfengeni iteitan minne ka rongorong me “ekewe kapas mi let” a mak lón Paipel.​—2 Tim. 1:13.

11. Ifa usun ach kon tongei pisek a tongeni áweiresikich le amwéchú ach tuppwél pwe sisap fiti mwékútúkútún fénúfan?

¹¹ Tongen pisek. Ach fókkun tongei moni me pisek epwe tongeni áweiresikich le amwéchú ach tuppwél pwe sisap fiti mwékútúkútún fénúfan. Mwirin ewe ier 1970, chómmóng Chón Pwáraatá Jiowa lón Malawi ra likitaló pisekiir kewe meinisin pokiten rese mochen fiti eú kúmiin politics. Mi elichippúng pwe ekkóch leir rese tongeni likitaló manawer mi kinamwe. Iei met emén pwiich fefin itan Ruth a chechchemeni me a erá, “Ekkóch pwiich kewe ra pwal fitikem me aua eoló lón pwal eú leeni, nge mwirin ra fiti ewe kúmiin politics me liwiniti imwer pokiten rese tongeni likiitú fán weiresin manawer lón ena leeni ra eoló ie.” Nge lap ngeni néún Kot aramas rese ina usun. Pwiich kewe ra chúen tipeppós me rese  fiti mwékútúkútún fénúfan, inaamwo ika a wewe ngeni kisikisilóón néúr moni are péútúlóón mettóch meinisin mi nóm rer.​—Ipru 10:34.

12, 13. (a) Ifa án Jiowa ekiek usun aramas? (b) Ifa usun sia tongeni esilla pwe sia poputá le kon tongei wesetáán fénúach?

¹² Watteen tongen fénú. Aramas ra kan pwapwa me sikásini einanger, eérenier, lewoor, telinimwer are fénúer. Nge me ren Jiowa, oukich meinisin léllé chék. Ese ekieki pwe emén aramas are eú kúmiin aramas mi múrinné lap seni ekkewe ekkóch. Pwúngún pwe Jiowa a férikich pwe emén me emén leich epwe sókkofesen me sia tongeni pwapwaiti me ingeiti sókkópaten napanapach. Ese mochen ach sipwe likitaló eérenien fénúach. Iwe nge, ese pwal mochen ach sipwe ekieki pwe kich mi múrinné seni ekkewe ekkóch.​—Rom 10:12.

¹³ Ika sia fókkun tongei me ekieki pwe fénúach mi múrinné lap seni ekkewe ekkóch, iwe epwe fókkun weires ach sipwe tipeppós pwe sisap fiti mwékútúkútún fénúfan. A fis ena lón fansoun ekkewe aposel. Ekkóch Chón Kraist chón Ipru ese pwúng ar féffér ngeni pwiir kewe chón Krik fefin mi má seniir pwúlúwer. (Föf. 6:1) Ifa usun sipwe silei pwe sia poputá le eáni ena ekiek? Ika emén pwiich seni pwal eú leeni a awora ngonuk och pesepes, ka mwittir ekieki ‘Mi fen éch ám ei,’ iwe péénaaló an we pesepes? Ika ina, chechchemeni ei kapasen emmwen mi lamot: “Oupwe tipetekisonfengen lefilemi, ousap ekieki pwe oua mürina seni ekewe ekoch.”​—Fil. 2:3.

14. Ifa usun iótek a tongeni álisikich, me menni pwóróus lón Paipel a pwáraatá pwúngún ena?

¹⁴ Ewe aúlúngátin mettóch epwe álisikich ach sisap fiti mwékútúkútún fénúfan ina ach sipwe lúkúlúk wóón Jiowa. Ren óm kopwe iótek ngeni Kot fán iten an we manaman mi fel a tongeni atufichuk óm kopwe mosonottam me pwisin nemeniéchúk. Ekkeei napanap repwe álisuk ika ewe mwú a féri och mettóch ese wenechar are ese pwúng. Tingorei Jiowa fán iten tipachem pwe kopwe esilla ekkewe atun a tongeni áweiresuk óm kopwe tipeppós pwe kosap fiti mwékútúkútún fénúfan. Tingorei an álillis pwe kopwe féri minne mi pwúng lón ena atun. (Jas. 1:5) Kopwe tongeni kóturulong lón kalapus are kúna pwal och kapwúng pokiten óm amwéchú óm tuppwél ngeni Jiowa. Ika ina, tingorei Kot fán iten pwora pwe kopwe tongeni áweweéchú ngeni ekkewe ekkóch popun kese fiti mwékútúkútún ei fénúfan. Kopwe tongeni lúkúlúk pwe Jiowa epwe álisuk le likiitú.​—Álleani Föför 4:27-31.

15. Ifa usun ewe Paipel a tongeni álisikich ach sipwe tipeppós me sisap fiti mwékútúkútún fénúfan? (Pwal ppii ewe pwóór itelapan “Kapasen Kot A Apposa Letiper”)

¹⁵ Jiowa a fen awora ngenikich ewe Paipel pwe epwe apéchékkúlakich. Ekilonei ekkewe wokisin mi tongeni álisuk óm kosap fiti mwékútúkútún fénúfan. Achocho le káé ekkeei wokisin me chechchemeniir pún repwe tongeni álisuk ika a fis pwe ese chúen nóm reom ewe Paipel. Ewe Paipel a pwal tongeni apéchékkúla óm ápilúkúlúk ren met Kot a apasa usun mwachkkan. Mi lamot ngenikich ei ápilúkúlúk pwe sipwe tongeni likiitú fán riáfféúmwáál. (Rom 8:25) Filatá ekkewe wokisin mi áweweei ekkewe mettóch ka fókkun mochen féri me pwapwaiti lón Paratis, me anchangei pwe ka fen nónnóm ikena ie.

16, 17. Met sia tongeni káé seni pwóróusen néún Kot aramas mi tuppwél, ekkewe rese fiti mwékútúkútún fénúfan? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

¹⁶ Ewe arúáánún mettóch epwe tongeni álisikich ach sisap fiti mwékútúkútún fénúfan, ina ach sipwe ekieki usun pwóróusen néún Jiowa kewe chón angang mi tuppwél. Chómmóng aramas lón fansoun lóóm ra pwora  me ra féri kefil mi múrinné mi álisiir ar resap fiti mwékútúkútún ei fénúfan. Ekieki usun Satrak, Mesak me Apetneko, rese fel ngeni ewe ululun mi liosuetá mwúún Papilon. (Álleani Taniel 3:16-18.) Ei pwóróus lón Paipel a álisi chómmóng Chón Pwáraatá Jiowa ikenái pwe repwe pwora me resap fel ngeni filáik lón fénúer. Jesus ese angolong lón politics are pwal ekkóch osukosuk mi etipefeseni aramas. A silei pwe an we leenien áppirú mi múrinné epwe álisi néún kewe chón káé. A erá: “Oupwe apilükülük, pun ngang üa akufu fanüfan.”​—Joh. 16:33.

¹⁷ Chómmóng Chón Pwáraatá Jiowa lón ach ei fansoun ra fen tipeppós me rese fiti mwékútúkútún ei fénúfan. Ekkóch leir ra fen kúna watteen kawet, kóturulong lón kalapus, me ra pwal mwo nge ninniiló pokiten ra amwéchú ar tuppwél ngeni Jiowa. Ar leenien áppirú a tongeni apworaikich. Emén pwiich mwán seni Turkey a erá: “Emén pwiich itan Franz Reiter mi chék alúwél, nge a ninniiló pokiten ese mochen fiti án Hitler mwichen soufiu. Minne a mak ngeni inan we lón ewe pwinin me mwen an epwe ninniiló a pwáraatá watteen an lúkú me lúkúlúk wóón Jiowa. Ngang ua mochen áppirú an leenien áppirú ika ua kúna ena esin sóssót.” ^[2]

18, 19. (a) Ifa usun chón óm mwichefel a tongeni álisuk óm kopwe tipeppos me kosap fiti mwékútúkútún fénúfan? (b) Met a lamot ach sipwe féri?

¹⁸ Pwiium kewe lón óm mwichefel ra tongeni álisuk óm kosap fiti mwékútúkútún fénúfan. Esile ngeni ekkewe mwán mi ásimaw ika ka nóm fán weires. Ra tongeni awora ngonuk kapasen emmwen mi múrinné seni Paipel. Pwal och, ika chón ewe mwichefel ra silei met a fiffis ngonuk, iwe ra tongeni apéchékúlók. Tingorer ar repwe apachaakolong lón ar iótek. Nge mi lamot sipwe pwal álisi pwiich kewe me apachaarelong lón ach iótek. (Mat. 7:12) Ka tongeni kúna iten pwiich kewe mi fen kalapus wóón jw.org, ttiki NEWSROOM, ttiki LEGAL DEVELOPMENTS, ppii me ttiki ewe pwóróus itelapan “Jehovah’s Witnesses Imprisoned for Their Faith​—By Location.” Filatá ekkóch it me leir, kopwe iótekiir me tingorei Jiowa an epwe álisi pwiich keei pwe repwe pwora me amwéchú ar tuppwél ngeni.—Ef. 6:19, 20.

¹⁹ Pokiten sópwólóón ei ótót a arapoto, a tongeni fis pwe epwe péchékkúleló an ekkewe mwú mochen sipwe fiti mwékútúkútún fénúfan. Ina ewe popun mi lamot ngenikich ach sipwe ammólnatá iei pwe sipwe tipeppós me sisap fiti mwékútúkútún fénúfan mi tipefesen!