1, 2. Ifa usun Tafit a pwáraatá pwe a tuppwél ngeni Kot? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

 SAUL me néún kewe 3,000 soufiu ra kúkkútta Tafit lón ewe fénúpéén Juta pwe repwe nieló. Nge lón eú pwinin, Tafit me néún kewe soufiu ra silei ia Saul me néún kewe soufiu ra nóm ie. Meinisin iir ra annut, iwe, Tafit me Apisai ra ánnifelong leir me kúna ia Saul a annut ie. Apisai a mwéngúnúngún ngeni Tafit: “Kopwe mwüt ngeniei pwe üpwe apwera Saul ngeni ewe pwül ren ai posu ngeni woki ei siles fän eu chök, nge üsap posu fän ruu.” Nge Tafit ese mut ngeni Apisai an epwe nieló Saul. A ereni Apisai: “Kosap niela ätewe. Pun iö a tongeni angeetä won nöün ewe Samol mi Lapalap mi kepit, nge esap tipis?” Tafit ese fókkun mochen an epwe efeiengawa Saul pokiten a silei meefien Jiowa usun.​—1 Sam. 26:8-12.

² Tafit a weweiti met a lamot epwe féri ren an epwe tuppwél ngeni Jiowa. A silei pwe mi lamot epwe súféliti Saul, me ese mwo nge ekiekin efeiengawa i. Pwata? Pún Kot a filatá Saul an epwe kingen Israel. Lón ei fansoun, Jiowa a pwal mochen meinisin  néún kewe chón angang repwe tuppwél ngeni me súféliti chókkewe a mutatá an epwe wor ar nemenem.​—Álleani Kölfel 18:25, TF.

3. Ifa usun Apisai a pwáraatá an tuppwél ngeni Tafit?

³ Apisai a súféliti Tafit pún a silei pwe Kot a filatá Tafit an epwe king. Nge lupwen Tafit a wiliti emén king, a féri tipis watte. A koon ren pwúlúwen Uria we me ereni Joap an epwe féri pwe Uria epwe ninniiló lón ewe maun. (2 Sam. 11:2-4, 14, 15; 1 Kron. 2:16) Joap i pwiin Apisai, ina popun neman Apisai a rongorong usun met Tafit a féri. Iwe nge i a chúen súféliti Tafit. Pwal och, Apisai emén meilapen soufiu me a tongeni áeá an manaman le átekiatáái pwisin i an epwe king, nge ese féri ena. A chék angang fán iten Tafit me túmúnú i seni chón koputan.​—2 Sam. 10:10; 20:6; 21:15-17.

4. (a) Ifa usun Tafit a isetiw eú leenien áppirú ren an tuppwél ngeni Kot? (b) Ikkefa pwal ekkóch pwóróus sipwe káé usun?

⁴ Tafit a tuppwél ngeni Jiowa lón unusen manawan. Lesáráféén Tafit, i a nieló ewe mwánemmong itan Koliat, ewe mi eitengawa Jiowa me ekkewe chón Israel. (1 Sam. 17:23, 26, 48-51) Lupwen Tafit a king, a lamot néún Jiowa we soufós itan Natan epwe apwúngú i pokiten ekkewe tipis a féri. Mwittir chék, Tafit a pwáraatá pwe i a tipis, me a aier. (2 Sam. 12:1-5, 13) Mwirin, lupwen Tafit a chinnap, a fangóló chómmóng pisekin mi aúchea pwe epwe álisatá kaútáán án Jiowa we imwenfel. (1 Kron. 29:1-5) A ffat pwe inaamwo ika Tafit a féri tipis mi chou lón manawan, nge mi chék akkamwéchú an tuppwél ngeni Kot. (Kölf. 51:4, 10; 86:2) Lón ei lesen, sipwe káé usun pwóróusen Tafit me pwal ekkóch pilóón kewe, me ppii ifa usun sipwe tuppwél ngeni Jiowa lap seni meinisin. Sipwe pwal káé usun ekkóch napanap repwe álisikich ach sipwe tuppwél.

5. Menni lesen sia káé seni án Apisai féffér mi mwáál?

⁵ Lupwen Apisai a mochen nieló Saul, i a mochen pwáraatá pwe a tuppwél ngeni Tafit. Nge pokiten Tafit a silei pwe ese pwúng an epwe efeiengawa “nöün ewe Samol mi Lapalap mi kepit,” iwe ese mut ngeni Apisai an epwe nieló ena king. (1 Sam. 26:8-11) Ena pwóróus a áiti ngenikich ei lesen mi lamot: Lupwen mi lamot sipwe féri kefil ren ié sipwe akkomw tuppwél ngeni, mi lamot sipwe ekieki menni kapasen emmwen lón Paipel mi tongeni álisikich lón ena atun.

6. Inaamwo ika sia kan mochen tuppwél ngeni chón ach famili me chiechiach kewe, nge pwata a lamot sipwe túmúnúéch?

⁶ Sia kan mochen ach sipwe tuppwél ngeni emén sia tongei, áwewe chék emén chiechiach are emén chón ach famili. Nge pokiten sise unuséch, meefien letipach a tongeni otupukich. (Jer. 17:9) Ina popun, lupwen emén sia tongei a féfféri och mettóch mi ngaw me likitaló ewe enlet, mi lamot sipwe chechchemeni pwe a fókkun lamot ach sipwe tuppwél ngeni Jiowa akkomw.​—Álleani Mateus 22:37.

7. Ifa usun emén pwiich a amwéchú an tuppwél ngeni Kot?

⁷ Ika emén lón óm famili a fen katowu seni ewe mwichefel, ka tongeni pwáraatá ngeni Jiowa pwe ka tuppwél ngeni I. Áwewe chék, eú rán inen Anne we mi katowu a kékkéri Anne wóón phone pwe a mochen etto chuuri i. ^[1] Inen Anne na a erá pwe a fókkun letipechou pokiten chón an we famili rese mochen fós ngeni. Ei mettóch a eletipechowu Anne, me a pwon ngeni inan na pwe epwe pélúweni i lón taropwe. Me mwen án Anne makkeei ena taropwe, i a ekilonei ekkóch kapasen emmwen lón Paipel. (1 Kor. 5:11; 2 Joh. 9-11) Mwirin, a makkeei néún na taropwe me áweweei fán kirekiréch pwe  inan na pwisin a likitaló an famili lupwen a tipis me ese mochen aier. Anne a ereni inan na pwe epwe chék tongeni pwapwasefál ika epwe liwiniti Jiowa.​—Jas. 4:8.

8. Ikkefa ekkewe napanap ra tongeni álisikich ach sipwe tuppwél ngeni Kot?

⁸ Néún Kot kewe chón angang mi tuppwél lón fansoun Tafit we ra pwal tipetekison, kirekiréch, me pwora. Sipwe ppii ifa usun ekkeei napanap ra tongeni álisikich ach sipwe tuppwél ngeni Jiowa.

9. Pwata Apner a sótun nieló Tafit?

⁹ Néún Saul we itan Jonatan, me ewe meilapen ewe mwichen soufiun Israel itan Apner, iir me rúúemén ra kúna án Tafit uweato ren King Saul mékúren Koliat we. Jonatan a wiliti chiechien Tafit me a akkamwéchú an tuppwél ngeni. (1 Sam. 17:57–18:3) Nge Apner ese tuppwél ngeni Tafit. A mwo nge álisi Saul, ewe mi mochen nieló Tafit. (1 Sam. 26:1-5; Kölf. 54:3) Jonatan me Apner ra silei pwe Kot a mochen án Tafit epwe kingen Israel. Nge mwirin án Saul máló, Apner ese penaatá Tafit. Nge a fen sótun féri án néún Saul we itan Isiposet epwe wiliti king. Mwirin, neman Apner a mochen pwisin i epwe emén king, iwe eli ina ewe popun a koon ren emén me lein pwúlúwen King Saul kewe. (2 Sam. 2:8-10; 3:6-11) Pwata mi sókkofesen meefien Jonatan me Apner usun Tafit? Pokiten Jonatan a tuppwél ngeni Jiowa me a tipetekison, nge Apner ese ina usun.

10. Pwata Apsalom ese tuppwél ngeni Kot?

¹⁰ Apsalom, néún King Tafit we, ese tuppwél ngeni Kot pokiten i ese tipetekison. A mochen an epwe emén king, iwe a angei “efoch woken fän itan me oris, pwal lime mwän repwe akakom mwan.” (2 Sam. 15:1) A pwal etipetipa chómmóng chón Israel ar repwe tuppwél ngeni. A mwo nge sótuni le nieló seman na, inaamwo ika a silei pwe Jiowa a fen filatá Tafit pwe epwe kingen Israel.​—2 Sam. 15:13, 14; 17:1-4.

11. Ifa usun ekkewe pwóróus lón Paipel fán iten Apner, Apsalom, me Paruk, ra tongeni álisikich?

¹¹ Lupwen emén ese tipetekison me a mochen an epwe watte an nemenem, a weires ngeni ena emén an epwe akkamwéchú an tuppwél ngeni Kot. Pwúngún pwe sia tongei Jiowa me sise mochen áppirú Apner me Apsalom, iir mi ngaw me ra chék ekieki pwisin iir. Nge mi lamot sipwe túmúnú pwe site poputá le mocheniaiti watteen moni are mochen eáni eú sókkun angang mi ámmeef ngenikich pwe kich mi tekia. Ei mettóch epwe efeiengawa ach riri ngeni Jiowa. Áwewe chék ren Paruk, néún Jeremaia we seketeri, a mochen och mettóch ese nóm ren me  ese chúen pwapwa lón an angang ngeni Jiowa ren och fansoun. Iwe iei met Jiowa a ereni Paruk: “Üpwe ataetiu mine üa aüetä o üttätä mine üa fotukätiu. Iei usun mine üpwe föri ngeni unusen ewe fanü. Ifa usun, ka kütta mettoch mi watte fän itom? Kosap kütteer.” (Jer. 45:4, 5) Paruk a aúseling ngeni Jiowa. Mi lamot sipwe pwal aúseling ngeni Jiowa, pún ekiseló chék epwele ataieló ei ótót mi ngaw.

12. Áweweei pwata sisap tongeni tuppwél ngeni Kot ika sia ekieki chék pwisin kich.

¹² A lamot ngeni Daniel, emén pwiich lón Mexico an epwe filatá ika ié epwe tuppwél ngeni. A mochen repwe pwúpwúlú me emén nengngin nge esap i chón fel ngeni Jiowa. Daniel a erá: “Ua chúen mammak ngeni pwal mwo nge mwirin ai poputá le fiti ewe angangen pioneer.” Nge mwirin a mirititi pwe a ekieki chék pwisin i. Ese tuppwél ngeni Jiowa me a lamot epwe tipetekison. Iwe, a ereni emén mwán mi ásimaw usun ewe nengngin. Daniel a apasa: “A álisiei le kúna pwe ika upwe tuppwél ngeni Kot, a lamot usap chúen mak ngeni. Ina met ua féri mwirin ai iótek ngeni Kot fán chómmóng me kechiw. Ekiseló mwirin, a lapóló ai pwapwa lón ewe angangen afalafal.” Iei, Daniel a pwúlúweni emén mi tongei Jiowa, me i a emén chónemmwen mi wisen sáifetál.

13. Ifa usun Natan a akkamwéchú an tuppwél ngeni Kot me pwal ngeni Tafit lupwen Tafit a tipis?

¹³ Lupwen sia tuppwél ngeni Jiowa, sia pwal tongeni tuppwél ngeni ekkewe ekkóch me enletin álisiir. Ewe soufós Natan a akkamwéchú an tuppwél ngeni Jiowa me a pwal tuppwél ngeni Tafit. Mwirin án Tafit angei pwúlúwen emén mwán, me mwirin an nieló ena mwán, Jiowa a tinaló Natan an epwe fénéú Tafit. Natan emén mi pwora me álleasochisi Jiowa. Nge a pwal tipachem me fós ngeni Tafit fán kirekiréch. A mochen álisi Tafit an epwe weweiti úkúkún choun an tipis. Ina popun a apwóróusa ngeni pwóróusen emén mwán mi pisekisek mi soláái seni emén mwán mi wéúngaw néún we áláeménún siip. Lupwen Tafit a rongorong ena a fókkun song ren met ewe mwán mi pisekisek a féri. Mwirin Natan a ereni: “En ewe mwän.” Tafit a mirititi pwe a fen tipis ngeni Jiowa.​—2 Sam. 12:1-7, 13.

14. Ifa usun ka tongeni tuppwél ngeni Jiowa me pwal tuppwél ngeni chiechiom are chón óm famili?

¹⁴ Ka pwal tongeni tuppwél ngeni Jiowa akkomw me pwal tuppwél ngeni ekkewe ekkóch ren óm pwáraatá kirekiréch. Áwewe chék, eli ka fókkun silei pwe emén pwiich a féri eú tipis mi chou. Neman ka mochen  kopwe tuppwél ngeni, ákkáeúin ika eménna i chiechiom are chón óm famili. Nge ka pwal silei pwe a lamot óm kopwe tuppwél ngeni Jiowa akkomw. Iwe, kopwe áppirú Natan, álleasochisi Jiowa nge kopwe kirekiréch ngeni pwiim na. Ereni pwe mi lamot epwe tingorei ekkewe mwán mi ásimaw ar álillis, me mi lamot epwe mwittir fós ngeniir. Ika ese féri, iwe mi lamot kopwe pwisin fós ngeni ekkewe mwán mi ásimaw. Ren óm féri ena, ka amwéchú óm tuppwél ngeni Jiowa. Me ka pwal pwáraatá kirekiréch ngeni pwiim na pokiten ekkewe mwán mi ásimaw ra tongeni álisi an epwe ririéchsefál ngeni Jiowa. Repwe apwúngú i fán tipepwetete.​—Álleani Lifitikos 5:1; Kalatia 6:1.

15, 16. Pwata a lamot ngeni Husai pwora ren an epwe tuppwél ngeni Kot?

¹⁵ Husai, i emén me lein chiechien King Tafit kewe mi tuppwél. Lupwen aramas ra mochen án Apsalom epwe king, a lamot ngeni Husai pwora ren an epwe chúen tuppwél ngeni Tafit me Kot. A silei pwe Apsalom a fen tolong lón Jerusalem fán néún kewe soufiu me Tafit a fen sú seni. (2 Sam. 15:13; 16:15) Nge met Husai epwe féri? Epwe likitaló Tafit me penaatá Apsalom? Aapw. Inaamwo ika Tafit mi fen chinnap me chómmóng aramas ra mochen nieló i, nge Husai a amwéchú an tuppwél ngeni Tafit pokiten a fen kefilitá me ren Jiowa pwe i king. Iwe, Husai a ló ngeni ewe Chukun Olif pwe epwe chuuri Tafit.​—2 Sam. 15:30, 32.

¹⁶ Tafit a tingorei Husai an epwe liwiniti Jerusalem me epwe tipin féri pwe i chiechien Apsalom pwe epwe tongeni etipetipa an epwe aúseling ngeni an fén nge esap án Ahitofel. Husai a pwora me inaamwo ika epwe tongeni ninniiló nge a álleasochisi Tafit me akkamwéchú an tuppwél ngeni Jiowa. Tafit a iótek ngeni Jiowa pwe epwe álisi Husai, me ina met a fis. Apsalom a aúseling ngeni Husai nge esap Ahitofel.​—2 Sam. 15:31; 17:14.

17. Pwata a lamot ngenikich pwora ren ach sipwe tuppwél?

¹⁷ Mi lamot ngenikich pwora pwe sipwe tuppwél ngeni Jiowa me álleasochisi i lap seni ach sipwe féri met chón ach famili, chienach chón angang, are néúwisin mwú ra mochen sipwe féri. Áwewe chék, seni lekúkkúnún Taro lón Japan, i a achocho úkúkún an tufich ren an epwe apwapwaai seman kewe me inan. A álleasochisiir me a tuppwél ngeniir esap chék pokiten ina wisan nge pokiten a tongeer. Nge lupwen a poputá le káé ren Chón Pwáraatá Jiowa, seman kewe me inan ra mochen epwe úkútiw le káé. Ei mettóch a eletipechowu Taro, me a fókkun weires ngeni an epwe ereni seman kewe me inan pwe a fen filatá an epwe fiti ekkewe mwich. Taro a erá: “Ra fókkun song ren fite ier me rese mut ngeniei ai upwe ló chuuriir lón imwer. Ua iótek ngeni Kot pwe upwe pwora ai upwe úppós le féri minne ua fen filatá. Iei, ra tipepweteteló, me ua tongeni ló chuuriir iteitan.”​—Álleani Än Salomon Fos 29:25.

18. Ifa usun ei lesen a álisuk?

¹⁸ Sia pwal tongeni meefi ewe pwapwa mi feito seni ach sipwe tuppwél ngeni Jiowa, usun chék Tafit, Jonatan, Natan, me Husai. Sise fókkun mochen sipwe usun Apner me Apsalom, iir rese tuppwél. Pwúngún pwe kich sise unuséch me sia kan mwáálliló. Nge sipwe pwáraatá ngeni Jiowa pwe ach tuppwél ngeni, ina ewe mettóch mi lamot seni meinisin lón manawach.