1, 2. Pwata án Jonatan ririin chiechi ngeni Tafit a eú leenien áppirú mi amwarar fán iten tuppwél?

 ESE mwáál Jonatan a mwaar ren úkúkún pworaan ewe alúwél Tafit. Tafit a nieló ewe mwánemmong itan Koliat me uwei ngeni King Saul, semen Jonatan we, “möküren Koliat.” (1 Sam. 17:57) Jonatan a fókkun silei pwe Kot a nónnóm ren Tafit, me seni ena atun, Jonatan me Tafit ra fókkun chiechiéch. Ra pwonfengen pwe repwe tuppwélfengen fansoun meinisin. (1 Sam. 18:1-3) Iwe, Jonatan a tuppwél ngeni Tafit lón unusen manawan.

² Jonatan a chék tuppwél ngeni Tafit inaamwo ika Jiowa a filatá Tafit an epwe wisen king lón Israel nge esap fen i. Iwe, lupwen Saul a kúkkútta Tafit pwe epwe nieló, Jonatan a lólilen ren chiechian na. Jonatan a silei pwe Tafit a op lón ewe fénúpéén lón Hores, iwe a ló ren pwe epwe apéchékkúla ngeni an epwe chék lúkúlúk wóón Jiowa. Iei met Jonatan a ereni Tafit: “Kosap niuokus. Pun Saul semei we esap tongeni afeiengauok. En kopwe kingen chon Israel, nge ngang üpwe kis fomw.”​—1 Sam. 23:16, 17.

3. Ifa ewe mettóch a kon lamot me ren Jonatan lap seni an tuppwél ngeni Tafit, me ifa usun sia silei ena? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

 ³ Sia kan ingeiti aramas mi tuppwél. Nge ifa usun ren Jonatan, sia ingeiti pokiten chék a tuppwél ngeni Tafit? Aapw. Me ren Jonatan, an tuppwél ngeni Kot ina ewe mettóch mi lamot seni meinisin. Ren enletin, ina ewe popun Jonatan a tuppwél ngeni Tafit me ese lólówóiti inaamwo ika Tafit epwe wiliti king nge esap fen i. A pwal mwo nge álisi Tafit an epwe lúkúlúk wóón Jiowa. Iir me rúúemén ra akkamwéchú ar tuppwél ngeni Jiowa me ra pwal tuppwélfengen. Ra apwénúetá ar ei pwon lefiler: “Sa eäni ewe pwonen pwipwifengen fän akapel iten ewe Samol mi Lapalap, pwe i epwe chon pwärätä lefilach pwal lefilen mwirimwiri me mwirimwirum tori feilfeilachök.”​—1 Sam. 20:42.

4. (a) Met epwe atoto ngenikich pwapwa mi enlet me menemenéch? (b) Met sipwe káé lón ei lesen?

⁴ Mi lamot sipwe pwal tuppwél ngeni ach famili, chiechiach kewe, me pwiich kewe lón ewe mwichefel. (1 Tes. 2:10, 11) Nge lap seni meinisin, mi lamot sipwe tuppwél ngeni Jiowa. I ewe Chón Awora ngenikich manaw! (Pwär. 4:11) Lupwen sia tuppwél ngeni, sipwe enletin pwapwa me meefi menemenéch. Nge sia silei pwe mi lamot sipwe tuppwél ngeni Kot pwal mwo nge lón fansoun mi áweires. Lón ei lesen, sipwe káé ifa usun án Jonatan leenien áppirú a tongeni álisikich le amwéchú ach tuppwél ngeni Jiowa lón ekkeei rúáánú fansoun mi áweires: (1) lupwen sia meefi pwe ese fichiiti emén mi wor an nemenem ach sipwe súféliti, (2) lupwen mi lamot sipwe filatá ika ié sipwe itá tuppwél ngeni, (3) lupwen emén Chón Kraist mwán mi wisen emmwenikich a wewengaweitikich are ese pwúng an féffér ngenikich, me (4) lupwen a weires ngenikich ach sipwe apwénúetá ach pwon.

5. Pwata a weires ngeni ekkewe chón Israel ar repwe tuppwél ngeni Kot fán án King Saul nemenem?

⁵ Mi áweires nónnómun Jonatan me aramasen Israel. King Saul, semen Jonatan we, a wiliti emén mi álleasolap ngeni Jiowa, iwe Jiowa a likitaló i. (1 Sam. 15:17-23) Nge Kot a chúen mut ngeni Saul an epwe sópweló le nemenem lón fite fite ier. Ina popun, a weires ngeni aramas ar repwe tuppwél ngeni Kot lupwen ewe king mi filitá an epwe mómmóót wóón “án Jiowa leenien motun king” a féri ekkewe mettóch mi fókkun ngaw.​—1 Kron. 29:23, NW.

6. Met a pwáraatá pwe Jonatan a akkamwéchú an tuppwél ngeni Jiowa?

⁶ Jonatan a akkamwéchú an tuppwél ngeni Jiowa. Ekieki met Jonatan a féri ekiseló chék mwirin án Saul poputá le álleasolapa Kot. (1 Sam. 13:13, 14) Lón ena atun, eú watteen mwichen soufiun Filistia fán waar kewe 30,000 wokenin maun ra maunei Israel. Chóchóón néún Saul kewe soufiu a chék 600, nge Saul me Jonatan chék a wor ar pisekin maun. Nge Jonatan ese niwokkus. A chechchemeni alon ewe soufós Samuel ei: “Ewe Samol mi Lapalap esap pöütikemiila pokiten itan mi tekia.” (1 Sam. 12:22) Jonatan a ereni pwal emén soufiu: “Esap wor och a tongeni pinei än ewe Samol mi Lapalap alilis ren chomong ika chokükün.” Iwe, i me ewe soufiu ra maunei eú kúmiin soufiun Filistia me nieló 20 som me leir. Jonatan a lúkúlúk wóón Jiowa, iwe Jiowa a efeiéchú i. A efisi eú chechchechin fénú, iwe ekkewe chón Filistia ra niwokkus. Ra pwisin nifengeniir, iwe ekkewe chón Israel ra win lón ewe maun.​—1 Sam. 13:5, 15, 22; 14:1, 2, 6, 14, 15, 20.

7. Ifa féfférún Jonatan ngeni seman we?

⁷ Inaamwo ika Saul a sópweló le álleasolapa Jiowa, nge Jonatan a chúen álleasochis ngeni seman na iteiten fansoun ika mi fich  me ren Jiowa. Áwewe chék, iir ra mwin le fiti maun pwe repwe túmúnú néún Jiowa kewe aramas.​—1 Sam. 31:1, 2.

8, 9. Ifa usun ach súféliti chókkewe mi wor ar nemenem a pwáraatá pwe sia tuppwél ngeni Kot?

⁸ Kich sia pwal tongeni usun Jonatan le tuppwél ngeni Jiowa ren ach álleasochisi ewe mwú mi nemeni fénúach iteiten fansoun ika mi fich me ren Jiowa. Jiowa a mut ngeni ekkewe ‘nöüwisen mwü’ ar repwe nemenem wóóch, me i a mochen ach sipwe súfélitiir. (Álleani Rom 13:1, 2.) Ina popun sipwe pwáraatá súfél ngeni emén néúwisin mwú inaamwo ika ese wenechar me sia meefi pwe ese fichiiti ach sipwe súféliti. Mi pwal lamot sipwe súféliti meinisin chókkewe a wor ar nemenem me ren Jiowa.​—1 Kor. 11:3; Ipru 13:17.

⁹ Olga seni Bolivia a pwáraatá tuppwél ngeni Jiowa ren an súféliti pwúlúwan we inaamwo ika ese kon éch féfférún átena ngeni. ^[1] Fán ekkóch ese mochen fós ngeni are a fen kapasechou ngeni pokiten i emén Chón Pwáraatá Jiowa. Átena a mwo nge ereni pwe i epwe sú fán néúr kewe me péútaaló. Nge Olga ese “liwini ngeni lon föför mi ngau.” A achocho an epwe emén fin pwúpwúlú mi múrinné. A kuk enen pwúlúwan na, soppuni úfan, me túmúnú ekkóch chón án pwúlúwan na famili. (Rom 12:17) Ika mi tufich ngeni, a fiti pwúlúwan le chuuri an famili me chiechian kewe. Áwewe chék, lupwen pwúlúwan na a mochen ló ngeni pwal eú telinimw fán iten felin málóón seman we, Olga a ammólnatá mettóch meinisin mi lamot ngeniir fán iten ar sái. Mwirin, atun ewe felin wóón mi má, a witiwiti pwúlúwan we lúkún ewe imwenfel. Iwe, ló, ló, ló, pwúlúwen Olga na a poputá le féfféréch ngeni pokiten Olga a mosonottam me pwáraatá súfél iteitan. Iei, pwúlúwan na a kan fen pesei ngeni Olga an epwe ló fiti mwich me a uwei ngeni mwich. Fán ekkóch a pwal mwo nge fiti Olga le ló mwich.​—1 Pet. 3:1.

10. Ifa usun Jonatan a silei ika ié epwe itá tuppwél ngeni?

¹⁰ Lupwen Saul a apasa pwe epwe nieló Tafit, a lamot ngeni Jonatan an epwe féri eú  kefil mi weires. A mochen tuppwél ngeni seman we, nge a pwal mochen tuppwél ngeni Tafit. Jonatan mi silei pwe Kot a nóm ren Tafit nge esap ren Saul. Ina popun a filatá an epwe tuppwél ngeni Tafit. A ereni Tafit an epwe op seni Saul, mwirin a ereni Saul pwata a lamot an epwe mut ngeni Tafit an epwe manaw.​—Álleani 1 Samuel 19:1-6.

11, 12. Ifa usun ach tong ngeni Kot a álisikich ach sipwe filatá le tuppwél ngeni i?

¹¹ A lamot ngeni Alice seni Australia an epwe filatá ika ié epwe tuppwél ngeni. Atun a kákkáé Paipel, a apwóróusa ngeni an famili met a kákkáé. A pwal ereniir pwe esap chúen fitiir le féri apwapwaan Krismas me áwewe ngeniir ewe popun. Lepoputáán chón an we famili ra lichippúng, nge mwirin ra fókkun song ngeni. Ra meefi pwe Alice ese chúen tongeer. Mwirin, inen Alice we a ereni pwe ese fókkun chúen mochen kúnasefáli. Alice a apasa: “Ua rúké me fókkun letipengaw pokiten ua wesewesen tongei ai famili. Nge, ua apposa letipei ai upwe akkomwa Jiowa me Néún we, iwe ua papatais lón ewe mwichelap mwirin.”​—Mat. 10:37.

¹² Mi lamot sisap mut ngeni ewe mettóch tuppwél ngeni pwal och mettóch, ren choweán kúmiin urumwot, sukul, are fénú, an epwe akkomw seni ach tuppwél ngeni Jiowa. Áwewe chék, Henry a pwapwaiti le play chess lón sukul me a mochen tupuni an na sukul pwe repwe winneni ewe championship. Nge pokiten a kan play chess iteiten weekend, ese chúen naf an fansoun an epwe fiti ewe angangen afalafal are fiti mwich. Henry a erá pwe ló, ló, ló, an tuppwél ngeni an we sukul a lap seni an tuppwél ngeni Kot. Iwe a filatá an esap chúen play chess fán iten an we sukul.​—Mat. 6:33.

13. Ifa usun ach tuppwél ngeni Kot a tongeni álisikich le silei met epwe pwákini ach osukosuk lón famili?

¹³ Fán ekkóch a tongeni weires ach sipwe tuppwél ngeni emén me emén chón ach famili lón eú chék atun. Áwewe chék, iei met Ken a apasa: “Ua mochen upwe kan chuchchuuri inei we mi chinnap me an epwe nónnóm rem fán ekkóch. Nge inei na me pwúlúwei we rese kan kinamwefengen.” Ken a pwal erá pwe ika a féri och mettóch epwe apwapwaai ewe emén, iwe epwe chék eletipechowu ewe pwal emén. Ken a ekieki met ewe Paipel a apasa me mirititi pwe a lamot an epwe apwapwaai pwúlúwan we me tuppwél ngeni. Iwe a silei ifa usun epwe pwákini ewe osukosuk nge pwúlúwan we epwe pwapwa ren. Mwirin, a áweweei ngeni pwúlúwan na popun a lamot epwe kirekiréch ngeni inan we. A pwal áweweei ngeni inan we popun a lamot an epwe súféliti pwúlúwan na.​—Álleani Keneses 2:24; 1 Korint 13:4, 5.

14. Met sókkun féffér ese pwúng Saul a eáni ngeni Jonatan?

¹⁴ Sia pwal tongeni tuppwél ngeni Jiowa inaamwo ika ese pwúng féfférún emén pwiich ngenikich, emén mi wisen emmwenikich. King Saul emén mi kepit me ren Kot, nge an féffér ngeni pwisin néún we a ngaw. I ese weweiti pwata Jonatan a tongei Tafit. Iwe, lupwen Jonatan a sótun álisi Tafit, Saul a fókkun song ngeni me ásáwa i mwen mesen chómmóng aramas. Nge Jonatan a chúen pwáraatá súfél ngeni seman na. Me a pwal chék tuppwél ngeni Jiowa me Tafit, ewe mi kefilitá me ren Kot an epwe kingen Israel.​—1 Sam. 20:30-41.

15. Met sipwe féri ika ese pwúng án emén pwiich Chón Kraist mwán féffér ngenikich?

¹⁵ Lón ach mwichefel ikenái, pwiich kewe mi wisen emmwenikich ra achocho an epwe pwúng féfférúr ngeni emén me emén chón mwichefel. Nge pwiich kana rese unuséch.  Iwe pokiten ena, ra tongeni wewengaweiti popun ach féri och mettóch. (1 Sam. 1:13-17) Ina minne, ika emén a wewengaweitikich, sipwe amwéchú ach tuppwél ngeni Jiowa.

16. Ineet atun mi lamot sipwe tuppwél ngeni Kot me sisap ekieki chék pwisin kich?

¹⁶ Saul a mochen Jonatan epwe king mwirin, nge esap Tafit. (1 Sam. 20:31) Nge Jonatan a tongei Jiowa me a tuppwél ngeni. Iwe, Jonatan ese ekieki chék pwisin i, nge a wiliti chiechien Tafit me apwénúetá an pwon ngeni. Pún emén mi tongei Jiowa me tuppwél ngeni epwe “apwönüetä an pwon a eäni fän akapel, inamwo are a weires ren.” (Kölf. 15:4) Pokiten sia tuppwél ngeni Kot, sipwe apwénúetá ach kewe pwon. Áwewe chék, ika sia féri och etipeeú lón ach business, nge mwirin sia kúna pwe a weires, sipwe chék apwénúetá met sia fen etipeeúfengen wóón. Pwal och, ika mi wor osukosuk lón ach pwúpwúlú, sipwe pwáraatá ach tong ngeni Jiowa ren ach akkamwéchú ach tuppwél ngeni pwúlúwach.​—Álleani Malakai 2:13-16.

17. Ifa usun ei lesen a álisuk?

¹⁷ Sia mochen tuppwél ngeni Kot pwal mwo nge lón ekkewe atun mi áweires, usun chék Jonatan. Iwe, sipwe akkamwéchú ach tuppwél ngeni pwiich kewe lupwen ra elichippúngúkich. Ika sia féri ena, sipwe apwapwaai letipen Jiowa me ina met epwe atoto ngenikich pwapwa wachemwuk. (SalF. 27:11) Sia tongeni lúkúlúk pwe Jiowa epwe féri met epwe fókkun échitikich fansoun meinisin me epwe túmúnúkich. Lón en lesen mwirin ei, sipwe ppii met sia tongeni káé seni pwóróusen ekkóch aramas lón fansoun Tafit we, iir kewe mi tuppwél me pwal iir kewe rese tuppwél.