1, 2. (a) Met Elifas me Piltat ra apasa usun án Kot ekiek usun ach angang ngeni? (b) Met Jiowa a apasa usun ena mettóch?

 FITE ier lóóm lóóm, úlúmén mwán ra ló fós ngeni néún Kot we chón angang mi tuppwél itan Hiop. Emén leir, Elifas ewe re Teman, a eisini Hiop ekkóch kapas eis mi lamot: “Ifa usun, eman aramas a tongeni lomot ngeni Kot? Ellet, ätewe mi tipachem a chök lomot ngeni püsin i. Ifa usun, epwe lomot ngeni Ewe mi Unusen Manaman are ka föri mine a pwüng? Ifa usun, epwe feiöch ren om föför mi unusöch?” (Hiop 22:1-3) A ffat pwe me ren Elifas, pélúwen ekkena kapas eis, aapw. Pwal emén lein ekkena mwán, ina i Piltat ewe re Shu, a pwal apasa pwe ese tufich ngeni aramas ar repwe kúna pwúng me ren Kot.​—Álleani Hiop 25:4.

² Elifas me Piltat ra sótun ámmeef ngeni Hiop pwe ese lamot ngeni Jiowa an achocho le angang ngeni. Ekkena mwán ra mochen Hiop epwe lúkú pwe aúcheach aramas me ren Kot a usun chék aúchean emén pwétúr, moso, are métté. (Hiop 4:19; 25:6) Ra apasa ena pokiten iir mi tipetekison? (Hiop 22:29)  Pwúngún pwe Jiowa i mi fókkun tekia seni meinisin me kich mi chék kisikis mwen mesan. Ika sia nóm asechikin eú chúúk, are netiw seni asamwachóón sepelin, sia kúna úkúkún kúkkúnúch aramas, me kisikisin lamotach. Nge met, a ina usun án Jiowa ekiek usun ach achocho le angang fán itan me fán iten an we Mwú? Aapw! Jiowa a ereni Elifas, Piltat, me ewe pwal emén itan Sofar pwe iir ra kapas chofona. Mwirin Kot a apasa pwe a pwapwa ren Hiop me a néúnéú ei itiitin kapas ren i, “nei chon angang.” (Hiop 42:7, 8) Ina minne, sia tongeni lúkúlúk pwe aramas rese unuséch ra “tongeni lomot ngeni Kot.”

3. Met Elihu a apasa usun ach achocho le angang ngeni Jiowa? Met weween alon na?

³ Emén alúwél itan Elihu a aúseling ngeni ewe pwóróusfengen lefilen Hiop me ekkewe úlúmén mwán. Lupwen a wes ar pwóróusfengen, Elihu a kapas eis ngeni Hiop usun Jiowa, a erá: “Are ka pwüng, met kopwe ngeni, ika met epwe angei seni lepoum?” (Hiop 35:7) Elihu a pwal sótun apasa pwe ach achocho le angang ngeni Kot mi chék lamotongaw? Aapw. Jiowa ese apwúngú Elihu, usun an apwúngú ekkewe úlúmén mwán. Elihu a mochen menlapei pwal och pwóróus. A mochen apasa pwe saminne Jiowa epwe osupwang ika sise fel ngeni i. Jiowa mi fen unus, ese wor mettóch a osupwang ren. Ese wor mettóch kich mi tongeni féri pwe epwe awatteelóói wéún are apéchékkúlaló. Ren enletin, napanapach kewe mi múrinné are tufichich ra feito seni Kot, me i a áfánni ifa usun sia alamoter.

4. Met meefien Jiowa lupwen sia kirekiréch ngeni aramas?

⁴ Lupwen sia pwáraatá tong mi tuppwél ngeni chón fel ngeni Jiowa, me ren Jiowa usun nge sia pwal pwáraatá ngeni pwisin i. Än Salomon Fos 19:17, a apasa: “Eman aramas mi kichiöch ngeni chon wöüngau a fangala ngeni ewe Samol mi Lapalap, nge i epwe liwini ngeni liwinin an föför.” Jiowa a wesewesen áfánni iteiten ach úméúméch ngeni aramas. Inaamwo ika i ewe Chón Fératá mettóch meinisin, nge a meefi pwe a liwinimmang ngeni emén mi pwáraatá úméúméch ngeni chón osupwang, iwe a liwini ngeni chómmóng feiéch mi amwarar. Jesus, Néún Kot we, a pwal affata ei mettóch.​—Álleani Lukas 14:13, 14.

5. Ikkefa ekkewe kapas eis sipwele pwóróus wóón?

⁵ Lón fansoun lóóm, Jiowa a etiwa ewe soufós Aisea an epwe tupuni i me angang ngeni lón eú napanap mi kkóló aúchean. (Ais. 6:8-10) Aisea a tipemecheres le etiwa ena etiwetiw me a apasa: “Ngang üa mochen, kopwe tiniei.” Lón ei fansoun, Jiowa a pwal suuk ngeni ekkewe aramas mi tuppwél ar repwe fiti an we angang. Fitengeréú aramas ra eáni án Aisea ekiek ren ar tipemecheres le etiwa ewe wis le angang ngeni Jiowa fán sókkopaten napanap me lón sókkopaten leeni, me likiitú fán weires. Nge neman emén epwe eáni ei ekiek: ‘Ua aúcheani an suuk ngeniei ai upwe tongeni álillis lón  án Jiowa angang, nge met, mi wesewesen wor lamoten minne ngang pwisin upwe féri lón an angang? Esap pwe Jiowa epwe pwisin túmúnú pwe an angang epwe chék pwénúetá ese lifilifil ika ua awora ai álillis are use?’ Ka fen meefi ena sókkun? Sipwe pwóróus wóón pwóróusen rúúemén néún Jiowa chón angang lóóm, iter Tepora me Parak. A tongeni álisikich le pélúweni ekkena kapas eis.

6. Pwata usun itá epwe mecheres ngeni néún Japin kewe soufiu ar repwe okkufu Israel?

⁶ Parak i emén chón Israel soufiu, nge Tepora emén soufós fefin. Lón úkúkún 20 ier, ewe kingen Kanaan itan Japin “a fokun ariaföüü” ekkewe chón Israel. Néún Japin kewe soufiu ra mmen kirikiringaw pwe ekkewe chón Israel mi nónnóm lón ekkewe sóópw ra pwal mwo nge niw le towu seni imwer kewe. A wor 900 wáán Japin “woken mi för seni mächä,” nge ekkewe chón Israel ese wor ar pisekin maun mi éch are úfer úféúfen maun mi tongeni túmúnúúr.​—Souk. 4:1-3, 13; 5:6-8. *

7, 8. (a) Met Jiowa a akkomw éúréúra ngeni Parak an epwe féri? (b) Ifa usun Israel a okkufu néún Japin we mwichen soufiu? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁷ Ekkewe chón Israel usun ra apwangapwang me mi mecheres ngeni néún Japin kewe soufiu ar repwe okkufuur. Nge iei met Jiowa a allúk ngeni Parak me ren ewe soufós Tepora: “Kopwe feila o amwichafengeni ükükün engol ngeröü mwän seni ekewe ainangen Naftali me Sepulon o emwenirela ngeni ewe chuk Tapor. Üpwe panawu Sisera ewe samolun nöün Japin sounfiu. Epwe churuk me arun ewe chanpupu Kison fiti wan woken me nöün sounfiu. Iwe, üpwe föri met kopwe akufu ren.”​—Souk. 4:4-7.

⁸ A katowu ewe esilesil ren ié kewe repwe mochen álillis, iwe 10,000 mwán ra mwichfengen wóón ewe chuukun Tapor. Mwirin Parak me néún kewe soufiu ra ló maun ngeni chón oputer kewe lón ewe leeni itan Tanak. (Álleani Soukapwüng 4:14-16.) Jiowa a álisi ekkewe chón Israel? Ewer. Mwittir chék a poputá púngúmmong rán, iwe ewe leenien maun mi pwásápwás a wiliti pwakak. Ei mettóch a fókkun álisi ekkewe chón Israel. Parak me néún kewe soufiu ra chei néún Sisera kewe soufiu lón úkúkún 15 mwail tori lón ewe leeni itan Haroset. Atun án Sisera a sássá, waan we woken a mwéchúló lón ewe pwakak. Iwe, a tétiw me ssá ngeni Sananim, arapakkan Ketes. Me ikena ie, Sisera a opolong lón eú tento, imwen emén fefin itan Jael. Sisera a fókkun pekkus me annutochou. Atun a annut, Jael a pwora le nieló i. (Souk. 4:17-21) Jiowa a ewinna ekkewe chón Israel lón ar maun ngeni chón koputer kewe! *

9. Met sia tongeni káé seni Soukapwüng 5:20, 21 usun án Israel maun ngeni Sisera?

⁹ Sipwe pwal silei och pwóróus usun minne a fis lón Soukapwüng sópwun 4 lupwen sia pwal álleani sópwun 5. Soukapwüng 5:20, 21 a apasa: “Ekewe fün läng ra maun,  ekewe fü mi mwökütfeil ra maun ngeni Sisera. Pupun ewe chanpupu Kison a opurela.” Weween pwe ekkewe chónláng ra álisi ekkewe chón Israel atun ewe maun, are féún faú a púngútiw me láng? Ewe Paipel ese affata. Nge sia tongeni ekieki pwe Jiowa a amanawa néún kewe aramas ren an efisi púngúmmongun rán lón chék ena leeni me lón ena chék atun pwe epwe weires ngeni ekkewe 900 woken ar repwe ssá, wáán chón koputer kewe. Soukapwüng 4:14, 15 a apasa fán úlúngát pwe Jiowa i ewe a ewinner. Ese wor emén me lein ekkewe 10,000 chón Israel mi awora álillis a tongeni apasa pwe ra win pokiten tufichin.

10, 11. Pwata Meros a anúmamaú?

¹⁰ Iei sipwele etittina eú mettóch mi lamot. Mwirin án Israel win lón ewe maun, Tepora me Parak ra eáni eché kélún mwareiti Jiowa. Ra kélú: “‘Oupwe anümamaua chon ewe telinimw Meros,’ nöün ewe Samol mi Lapalap chon läng a apasa. ‘Oupwe fokun anümamaueer, pun resap feito pwe repwe alisi ewe Samol mi Lapalap le maun ngeni ekewe chon pwora.’”​—Souk. 5:23.

¹¹ Ewe anúmamaú wóón Meros a fókkun pwénúetá pwe ese chúen wor mwirimwirin. Neman Meros ina eú telinimw aramasen lón rese awora álillis le fiti Parak lón ewe maun. Pokiten ekkewe 10,000 aramas ra álillis lón ewe maun ngeni chón Kanaan, ese mwáál, chón Meros ra rongorong usun ewe esilesil fán iten ié kewe mi mochen awora álillis. Are neman Meros ina eú telinimw ikewe ie Sisera a súlóng ie lupwen a sótun sú seni Parak. Neman mi suuk ngeni chón Meros ar repwe liapeni Sisera nge rese féri. Anchangei ar akkattola án ena soufiu mi kirikiringaw ssá wóón aler kewe! Iir ra tongeni féri och mettóch epwe álisatá minne Jiowa a tipeni. Ika ra féri ena, ese mwáál Jiowa epwe efeiéchúúr. Nge lupwen a suuk ngeniir ar repwe féri och mettóch fán iten Jiowa, rese féri. Ekkena chón Meros ra fókkun sókkóló seni Jael, ewe a pwora le álisatá minne Jiowa a tipeni.​—Souk. 5:24-27.

12. Met Soukapwüng 5:9, 10, a áiti ngenikich usun sókkofesenin ekiekin ekkewe aramas? Ifa usun ei mettóch a kkúúkich?

¹² Lón Soukapwüng 5:9, 10, sia kúna pwe ekiekin ekkewe 10,000 chón awora álillis a fókkun sókkóló seni ekiekin ekkewe rese awora álillis. Tepora me Parak ra mwareiti “ekewe meilapen Israel,” chókkewe “mi fangala inisir ren mochenin letiper.” Ra fókkun sókko seni chókkewe “mi wawa aas mi pwechepwech,” iir kewe mi meefi pwe iir aramas mi kon aúchea ese fich ar repwe álillis. Chókkana ra usun aramas “mi mot lon planket mi fokun mürina” me “fetal won al,” iir mi pwapwaiti kinamween manawer. Ra sókkóló seni ekkewe chón álillis mi tipemecheres le fiti Parak le ló maun lón Tapor, ewe leeni mi panapanetá me kitiféúféú, me ewe lemóól lón Kison mi pwakakak. A lamot ngeni chókkewe mi chék sani kinamween manawer ar repwe ekkekieki usun ar etiwaaló ewe feiéch mi suuk ngeniir ar repwe awora álillis lón án Jiowa angang. Lón ei fansoun, mi pwal lamot sipwe etittina  pwisin ach ekiek usun ach angang ngeni Kot.

13. Ifa usun ekiekin chón ekkewe einangen Rupen, Tan, me Aser ra sókkóló seni ekiekin chón ekkewe einangen Sepulon me Naftali?

¹³ Ekkewe 10,000 chón awora álillis ra pwisin kúna féfférún Jiowa usun emén Sounemenem mi tekia seni meinisin. Ra tongeni apwóróusa ngeni ekkewe ekkóch lupwen ra pwóróus usun “än ewe Samol mi Lapalap föför mi pwüng.” (Souk. 5:11) Iir mi sókko seni chón ekkewe einangen Rupen, Tan, me Aser, iir kewe ra ekieki chék pwisin wéúúr, áwewe chék ren néúr kewe pwiin man, waar kewe siip, me ekkewe oroor, lap seni án Jiowa angang. (Souk. 5:15-17) Iwe nge, esap meinisin ekkewe einang ra ina usun. Ekkewe einangen Sepulon me Naftali “ra fangala manauer lon feiengauen mäla” ren ar repwe álisi Tepora me Parak. (Souk. 5:18) Sia tongeni káé eú lesen mi lamot seni ekkeei ekiek mi sókkofesen usun ar awora álillis.

14. Lón ei fansoun, ifa usun sia pwáraatá pwe sia álisatá án Jiowa nemenem?

¹⁴ Ikenái, sise penaatá án Jiowa nemenem ren ach fiu lón maun. Nge sia pwáraatá ach álisatá ren ach fiti ewe angangen afalafal fán pwora me tinikken. Lap seni lóóm, iei ewe fansoun mi fókkun lamot chón álillis ngeni án Jiowa angang. Chómmóng pwiich kewe ra awora álillis lón sókkopaten angang full-time. Áwewe chék, chómmóng ra fiti angangen pioneer, angang lón Bethel, me aúetá ekkewe Leenien Mwich. Me chómmóng ekkewe kúkkún me watte ra álillis lón ekkewe mwichelap. Ekkóch mwán mi ásimaw ra angang weires lón ewe Kúmiin Chón Álisi mi Semmwen me akkóta ekkewe mwichelap. Sia tongeni lúkúlúk pwe Jiowa a aúcheani ach tipemecheres le angang lón menni chék angang mi lamot, me i esap ménúki ach achocho.​—Ipru 6:10.

15. Ifa usun sia tongeni túmúnú pwe ach mwasangasang lón ach angang ngeni Jiowa esap patapateló?

 ¹⁵ Mi lamot sipwe etittina pwisin ach ekiek usun ach awora álillis. Sia tongeni pwisin eisinikich: ‘Ngang ua chék likiti ngeni ekkewe ekkóch ar repwe féri lap ngeni ewe angang? Ua kon ekieki ai upwe pisekisekiló lap seni ai angang ngeni Jiowa? Are, ua kan áppirú Parak, Tepora, Jael, me ekkewe 10,000 chón awora álillis, ren ai pwáraatá ai lúkú me pwora le áeá met chék a nóm rei le angang ngeni Jiowa? Ua kan ekieki ai upwe mwékút ngeni pwal eú leeni are eú fénúen ekis pwe epwe watteeló nei moni me múrinnéló nónnómun manawei? Ika ina, ua kan iótek ngeni Jiowa ren ifa usun ai mwékút epwe kkúú manawen ai famili me ewe mwichefel?’ *

16. Inaamwo ika a nóm ren Jiowa mettóch meinisin, nge met sia tongeni fang ngeni?

¹⁶ Jiowa a ewisa ngenikich eú wis mi aúchea ren an mut ngenikich ach sipwe álisatá an nemenem. Seni lón fansoun Atam me Efa, ewe Tefil a mochen aramas repwe fiti i lón an ú ngeni Jiowa. Nge lupwen sia álisatá án Jiowa nemenem, sia fókkun pwár ngeni Satan pwe sia peni Jiowa. Ach lúkú me ach tuppwél a amwékútúkich ach sipwe awora álillis lón án Jiowa angang, me ei mettóch a fókkun apwapwaai i. (SalF. 23:15, 16) Kot a tongeni pélúweni án Satan kapasen turunufas ngeni ren an áiti ngeni ach álleasochisi i me ach tuppwél le penaatá i. (SalF. 27:11) Ach álleasochisi Jiowa, ina och mettóch sia tongeni fang ngeni, me i a fókkun aúcheani me pwapwaiti.

17. Met Soukapwüng 5:31 a áiti ngenikich usun minne epwe fis lón mwachkkan?

¹⁷ Ekiseló chék, fénúfan epwe masou ren chókkewe chék mi filatá án Jiowa nemenem lap seni pwal eú nemenem. Sia fókkun mwétéresiti ena fansoun! Sia meefieni meefien Tepora me Parak, iir kewe ra kélú: “Ai Samol mi Lapalap, iei usun repwe rosola chon oputom meinisin. Nge chokewe mi echenuk repwe usun chök akkar, lupwen a tötä fän lingan.” (Souk. 5:31) Ena mettóch epwe fis lupwen Jiowa epwe amóeló án Satan ei ótót mi ngaw. Lupwen epwe poputá ewe maunen Armaketon, ese lamot ngeni Jiowa án aramas repwe awora álillis ren an epwe nieló chón koputan kewe. Nge sipwe “ükütä chök” me ‘nengeni usun än ewe Samol mi Lapalap awinnakich.’ (2 Kron. 20:17) Nge ren mwo iei, a suuk ngenikich ach sipwe álisatá án Jiowa nemenem fán pwora me tinikken.

18. Ifa usun óm awora álillis a tongeni álisi ekkewe ekkóch?

¹⁸ Tepora me Parak ra poputááni ar we kélún win ren ar mwareiti Jiowa nge esap aramas. Ra kélú: “Sipwe mwareiti ewe Samol mi Lapalap . . . fän iten ekewe aramas mi fangala inisir ren mochenin letiper.” (Souk. 5:1, 2) Pwal ina chék usun ikenái, lupwen sia tipemecheres le angang ngeni Jiowa lón ese lifilifil angang, sia pwal tongeni amwékútú ekkewe ekkóch ar repwe “mwareiti ewe Samol mi Lapalap”!