1-3. (a) Met sókkun weires meinisin ekkewe kúkkún me sáráfé ra kúna, me ifa ewe kapas áwewe mi wewe ngeni nónnómur? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) (b) Met epwe álisi ekkewe Chón Kraist kúkkún me sáráfé lón ena esin weires?

ANCHANGEI pwe ka akkóta le sái ngeni eú leeni mi towau pwe kopwe fiti eú mwich mi kkóló aúchean. A lamot kopwe fiti efóch bus. Lupwen ka wareiti ewe leenien sousou bus ka ekis rukoruk pún a mmen tarangarang aramas me chómmóng bus ikena ie. Nge ka kilisou, pokiten ka fókkun silei ia we kopwe ló ie me menni bus kopwe fiti. Ka silei pwe kosap fiti pwal efóch bus pwe saminne ena bus epwe uweukoló ikewe ka mochen ló ie.

² Manawach aramas a usun chék seresin eú sái. Iwe ámi kana kúkkún me sáráfé, oua usun ekkewe aramas lón ena leenien sousou bus. Fán ekkóch a nóm mwom chómmóng kefil mi tongeni orukorukok. Nge ika ka fókkun silei ia we ka mochen ló ie, iwe epwe mecheres óm kopwe féri ekkewe kefil mi múrinné. Itá menni ewe al kopwele filatá?

³ Ei lesen epwe pélúweni ena kapas eis me epwe peseok le afóta manawom wóón óm kopwe apwapwaai Jiowa. A wewe ngeni  óm kopwe fiti án Jiowa kewe kapasen éúréúr lón meinisin ekkewe kefil kopwe féri lón manawom, áwewe chék, ren óm kefilin sukul, angang, pwúpwúlú me néúnéú. A pwal wewe ngeni óm kopwe achocho le tikeri ekkewe mettóch ka mochen féri lón pekin lúkú epwe apéchékkúla óm ririéch ngeni Jiowa. Ika ka nefotofot wóón óm angang ngeni Jiowa, iwe kopwe lúkúlúk pwe I epwe efeiéchuk me asópwéchuk.​—Álleani Än Salomon Fos 16:3.

4. Met sipwe káé lón ei lesen?

⁴ A múrinné ach sipwe isetiw met sia mochen achocho ngeni lón pekin lúkú. Pwata? Sipwe nengeni ekkeei úlúngát popun. Ewe áeúin me ewe oruuen popun epwe álisuk le mirititi pwe óm achocho le tikeri met ka mochen féri lón pekin lúkú epwe apéchékkúlaló óm chiechi ngeni Jiowa. Ewe aúlúngátin popun epwe áiti ngonuk échún óm akkóta ekkena mettóch me lekúkkúnum.

5. Ifa ewe ákkáeúin popun sia isetiw met sipwe achocho ngeni lón pekin lúkú?

⁵ Ewe ákkáeúin popun óm isetiw met kopwe achocho ngeni lón pekin lúkú, pokiten ka mochen kilisou ngeni Jiowa ren an tong me met a fen féri fán ásengesich. Emén soumakken Kölfel a erá: “A mürina äm aipwe kilisou ngonuk, äm Samol mi Lapalap . . . Pun en, ai Samol mi Lapalap, ka apwapwaei ren om föför. Üa köl fän pwapwa ren mine en ka föri.” (Kölf. 92:1, 4) Ekieki usun mettóch meinisin Jiowa a fen awora ngonuk. Áwewe chék ren manawom, óm lúkú, ewe Paipel, ewe mwichefel, me ewe ápilúkúlúkún manaw esemuch lón Paratis. Óm isetiw met ka mochen achocho ngeni, a pwári pwe ka kilisou ngeni Kot ren ekkena mettóch. Iwe, epwe péchékkúleló óm riri ngeni.

6. (a) Ifa usun ekkewe mettóch ka achocho ngeniir lón pekin lúkú ra tongeni kkúú óm riri ngeni Jiowa? (b) Ikkefa ekkóch mettóch ka tongeni achocho ngeni me lekúkkúnum?

⁶ Ewe oruuen popun ka isetiw met kopwe achocho ngeni lón pekin lúkú pwe lupwen ka achocho le tikeri, ka féri met mi múrinné fán iten Jiowa. Iwe, ena mettóch epwe apéchékkúla óm riri ngeni. Aposel Paulus a pwonei: “Kot esap eäni föför esepwüng, esap manlükala ewe angang oua föri me ewe chen oua pwäri ngeni.” (Ipru 6:10) Pwal mwo nge ekkewe kúkkún ra tongeni isetiw met repwe achocho ngeni. Áwewe chék, a 10 ierin Christine lupwen a filatá an epwe kan ákkállea pwóróusen manawen ekkewe Chón Pwáraatá mi tuppwél. Toby a 12 ierin lupwen a akkóta an epwe achocho le álleani unusen ewe Paipel me mwen an epwe papatais. A 11 ierin Maxim, me a 10 ierin fefinan we Noemi lupwen ra papatais. Ra achocho ngeni ar repwe angang lón Bethel. Ren ar repwe nefotofot wóón ena, ra pacheetá wóón etippen imwer we eché application fán iten Bethel. Nge ifa usun ren en? Ka tongeni ekieki ekkóch mettóch ka tongeni akkóta me poputá le achocho le tikeri?—Álleani Filipi 1:10, 11.

7, 8. (a) Ifa usun óm isetiw met kopwe achocho ngeni epwe ámecheresaaló óm féri ekkewe kefil? (b) Pwata emén teenage a filatá an esap fiti sukul tekia?

⁷ Ifa ewe aúlúngátin popun a éch óm kopwe isetiw met kopwe achocho ngeni seni chék lekúkkúnum? Lekúkkúnum are lesáráféóm, mi wor chómmóng kefil mi lamot kopwe féri. Áwewe chék, mi lamot kopwe filatá menni pekin sukul are angang kopwe eáni me pwal ekkóch mettóch. Ekkóch kefil lón manawom ra usun ekkewe al mi keangfesen ka sereni lón  óm sái. Ika ka silei ia we kopwe ló ie, iwe epwe mecheres óm kopwe filatá menni al kopwe pwer wóón. Pwal ina chék usun, ika ka silei met kopwe achocho ngeni lón manawom, iwe epwe mecheres óm kopwe féri ekkewe kefil mi múrinné. Än Salomon Fos 21:5 a erá: “Aramas mi akota ar angang o achocho le föri repwe pisekisek” are sópwéch. Ika ka mwittir poputá le akkóta lón manawom met kopwe achocho ngeni, iwe kopwe mwittir sópwéch. Ina met a fis ngeni Damaris lupwen a féri eú kefil mi lamot lesáráféén.

⁸ A fókkun éch néún Damaris repot atun a sochungio seni high school. Iwe, itá epwe tongeni fiti sukul tekia ese kamé ren an epwe káé pekin allúk. Nge Damaris a filatá le angang lón eú bank. Pwata? Pún me lekúkkúnún, a fen filatá an epwe achocho ngeni le pioneer. A erá: “Ren ai upwe pioneer, a lamot upwe angang part-time. Epwe watte peioffui ika ua emén souallúk, nge epwe weires ai upwe kúnékún ai angang part-time.” Damaris a fen pioneer úkúkún 20 ier. Iwe itá a meefi pwe a kefiléch ren minne a filatá le achocho ngeni me féri lupwen a teenage? Ewer. Lón an we leenien angang lón bank, a chuuri chómmóng souallúk, ewe angang itá epwe fen eáni ika a filatá le fiti sukul tekia. A erá pwe chómmóng me leir rese pwapwa lón ar angang. Damaris a meefi pwe an pioneer ren fite ier a atoto ngeni watteen pwapwa me túmúnú i seni ewe lichippúng chókkana ra meefi.

9. Pwata sia pwapwa ren néúch kewe kúkkún me sáráfé?

⁹ A wor fitengeréú néúch kewe kúkkún me sáráfé wóón unusen fénúfan mi achocho lón ar angang ngeni Jiowa, me a fich ngeniir ach sipwe apúnger. Ra akkomwa ar chiechi ngeni Jiowa lón manawer me minne ra achocho ngeni lón pekin lúkú. Chókkana ra wesewesen pwapwaiti manawer me ra pwal kákkáé le onómuur fán án Jiowa emmwen lón mettóch meinisin lón manawer, kapachelong ar sukul, angang me famili. Salomon a erá: “Kopwe lükü ewe Samol mi Lapalap ren unusen lelukom.” A pwal erá: “Kopwe chechemeni i won meinisin mine ka föri, nge i epwe aiti ngonuk ewe al mi pwüng.” (SalF. 3:5, 6) Ámi kana kúkkún me sáráfé, Jiowa a fókkun tongekemi! Ámi mi aúchea me ren, me epwe túmúnúkemi, emmwenikemi me efeiéchúkemi.

10. (a) Pwata mi lamot pwe ewe angangen afalafal ina eú me lein ekkewe mettóch sipwe akkomwa lón manawach? (b) Ifa usun kopwe lipwákéchúló lón óm áwewe ngeni aramas óm lúkú?

¹⁰ Lupwen ka nefotofot wóón óm apwapwaai Jiowa, kopwe mochen fós ngeni aramas usun I. Jesus Kraist a apasa pwe “ewe Pworausen Manau epwe akom tori aramasen fanüfan meinisin.” (Mark. 13:10) Ina minne, ewe angangen afalafal a atapwalapwal me ina eú me lein ekkewe mettóch sipwe fókkun akkomwa lón manawach. Ka tongeni achocho ngeni óm kopwe alapaaló óm fiti ewe angangen afalafal? Ka tongeni pioneer? Nge ifa usun ika kese kon lien sani le fiti ewe  angangen afalafal? Ifa usun kopwe lipwákéchúló lón óm áwewe ngeni aramas óm lúkú? Ikkeei ruu mettóch mi tongeni álisuk: Mmólnéch, me kosap fangetá lón óm apwóróusa ngeni aramas met ka silei usun Jiowa. Iwe, neman kopwe máirú ren úkúkún óm pwapwaiti le fiti afalafal.

11, 12. (a) Ifa usun kopwe ammólnatá met kopwe fós ngeni ekkewe ekkóch wóón usun Jiowa? (b) Ifa usun a suuk ngeni emén pwiich sáráfé an epwe fós usun Jiowa lón sukul?

¹¹ Poputá ren óm ammólnatá pélúwen ekkóch kapas eis chienom kewe chón sukul ra kan eáni. Mi wor chómmóng pwóróus wóón ach we website jw.org me pwal lón ekkóch néúch kewe puk epwe tongeni álisuk le pélúweni ekkóch ekkena kapas eis. Áwewe chék, ewe kapas eis, “Met upwe féri ika ua naffún néúnéú kammwet?” Iwe, ewe lesen “Met Upwe Féri ika Ua Kúna Sóssótun Lisowu?” lón ewe puk Pélúwen 10 án Kúkkún me Sáráfé Kapas Eis, epwe álisuk le ammólnatá met kopwe apasa.​—Álleani 1 Petrus 3:15.

¹² Ereni chienom kewe chón sukul pwe ra tongeni pwisin katol ekkewe pwóróus wóón jw.org. Ina met Luca a féri. An we class a fós usun sókkopaten lamalam. Iwe Luca a kúna pwe ese pwúng ekkóch pwóróus usun Chón Pwáraatá Jiowa mi mak lón néúr we puken sukul. Inaamwo ika Luca a ekis niwokkus, nge a tingorei néún we sense ika a tongeni ereni ewe class pwata ese pwúng ekkena pwóróus. Iwe, ewe sense a mut ngeni an epwe áweweei met a lúkú, me a pwal áiti ngeni ewe class ewe website. Ewe sense a ereni ewe class pwe repwe katol ewe video Beat a Bully Without Using Your Fists pwe epwe ina ar assignment. Ka tongeni anchangei úkúkún pwapwaan Luca ren an tongeni fós usun Jiowa lón an we sukul?

13. Pwata sisap fangetá lupwen sia kúna sóssót?

 ¹³ Lupwen ka kúna sóssót, kosap lichippúng nge kopwe sópweló le achocho ngeni met ewe ka mochen tikeri. (2 Tim. 4:2) Ina met Katharina a féri. A 17 ierin lupwen a filatá an epwe achocho le afalafal ngeni emén me emén lón an we leenien angang. Emén me leir a kan turunufasa fán chómmóng. Nge Katharina ese ménúki met a achocho ngeni. Chienen Katharina we chón angang itan Hans a ingeiti ren féfféréchún. A poputá le álleani néúch kewe puk, káé ewe Paipel, me a papatais. Katharina ese silei usun pún a fen mwékút ngeni pwal eú leeni. Iwe mwirin 13 ier, Katharina a fókkun máirú lupwen iir me an we famili ra fiti eú mwich nge Hans ewe epwe eáni ewe afalafal! A fókkun pwapwa pwe ese fen fangetá lón an achocho le afalafal ngeni chienan kewe chón angang.

14, 15. (a) Met kopwe chechchemeni lupwen ekkóch ra etipetipaók le fitiir lón met ra féri? (b) Ifa usun kopwe apéchékkúlok lupwen ekkewe ekkóch ra etipetipaók?

¹⁴ Ei lesen a fen pese ngenikich ach sipwe filatá le nefotofot wóón ach apwapwaai Jiowa me isetiw ekkewe mettóch sipwe achocho ngeni lón pekin lúkú. Nge chómmóng táppum kewe kúkkún me sáráfé ra chék mochen kútta pwapwaar. Ese mwáál repwe pwal etiwok óm kopwe fitiir lón met ra féri. Iwe, mi lamot kopwe pwár ngeniir úkúkún aúchean óm kopwe tikeri ekkewe mettóch ka achocho ngeni. Kosap mut ngeni ekkewe ekkóch ar repwe efisi óm kopwe ménúki ekkena mettóch ka mochen tikeri. Ika ka nóm lón ewe leenien sousou bus, lón ewe kapas áwewe sia fós usun me lepoputáán ei lesen, iwe itá kopwe chék fiti ese lifilifil menni bus pokiten chék chón wóón ra fókkun pwapwafengen? Aapw!

¹⁵ Iwe, ifa usun kopwe apéchékkúlok lupwen ekkóch ra etipetipaók le fitiir lón met ra féri? Túmúnuk seni ekkewe fansoun mi weires ngonuk le ú ngeni ewe etipetip. (SalF. 22:3) Ekieki usun pwúnúngawen féffér mi ngaw. (Kal. 6:7) Me kopwe tipetekison le mirititi pwe mi lamot ngonuk kapasen fén mi múrinné. Aúseling ngeni semom kewe me inom, me pwiich kewe mi ásimaw lón ewe mwichefel.​—Álleani 1 Petrus 5:5, 6.

16. Ifa usun pwóróusen Christoph a áiti ngenikich lamoten tipetekison?

¹⁶ Tipetekison a álisi Christoph le etiwa kapasen fén mi múrinné. Ekiseló mwirin an papatais, a poputá le ló lón eú leenien taiso iteitan. Ekkóch sáráfé me ikena ra etiwa an epwe fitiir lón ar kewe kúmien sport. Christoph a fós ngeni emén mwán mi ásimaw usun ena me a fénéú an epwe ekieki ekkóch efeiengawen an epwe fitiir, áwewe chék efeiengawen an epwe eáni ar ekiekin fókkun okkuffengen. Nge Christoph a chék fiti ewe kúmien sport. Nge mwirin och fansoun, a kúna pwe ewe sport a fókkun mwááneson pwal mwo nge efeiengaw. Iwe, Christoph a fós sefál ngeni ekkewe mwán mi ásimaw, me ra fénéú seni Paipel. Christoph a erá, “Jiowa a tiinaato chón fénéú ei mi múrinné, me ua aúseling ngeni I, inaamwo ika use mwittir etiwa.” Ka tipetekison le etiwa kapasen fén mi múrinné?

17, 18. (a) Met Jiowa a tipeni fán iten ekkewe kúkkún me sáráfé? (b) Ifa usun kopwe túmúnú pwe kete niamam atun ka watte ren ekkewe kefil ka eáni lekúkkúnum? Apwóróusa eú pwóróus.

¹⁷ Paipel a erá: “En alüal [are föpwül], kopwe pwapwa le alüalum, letipom epwe meseik lon fansoun om alüal.” (SalAf. 11:9) Jiowa  a mochen pwe kopwe pwapwa lesáráféóm. Lón ei lesen ka fen káé eú alen óm kopwe pwapwa, ina ren óm nefotofot wóón met ka achocho ngeni lón pekin lúkú, me álleasochisi án Jiowa kewe fén lón meinisin óm akkót me kefil. Ika ka mwittir féri ena lón manawom, iwe kopwe pwal mwittir kúna án Jiowa emmwen, túmún me feiéch. Ekieki usun meinisin ekkewe kapasen fén mi múrinné a awora ngonuk lón an we Kapas, me apwénúetá ei fén: “Lealüalum kopwe chechemeni ewe mi föruk.”​—SalAf. 12:1.

¹⁸ Ekkewe kúkkún me sáráfé ra mwittir wattetá. Nge a elichippúng pwe chómmóng me leir ra niamam pokiten seni chék lekúkkúnúr rese fen isetiw met repwe achocho ngeni, are rese kefiléch lón met repwe achocho ngeni. Nge ika ka nefotofot wóón ekkewe mettóch ka achocho ngeni lón pekin lúkú, iwe atun ka watte kopwe pwapwa ren met ka filatá. Ina met Mirjana a meefi. Lupwen a teenage a fókkun sipeéch lón pekin sport. A pwal mwo nge ketiw an epwe fiti ewe Winter Olympic Games. Nge, a filatá le angang ngeni Jiowa full-time. Mwirin lap seni 30 ier, iir me pwúlúwan we ra chúen angang ngeni Kot full-time. A erá pwe rese wesewesen pwapwa chókkewe mi tipeni ar repwe iteféúló, angei assamol, maner me wéúúr. A pwal apasa pwe ach angang ngeni Kot me álisi aramas le silei i, ina ewe mettóch mi fókkun múrinné sipwe achocho le féri.

19. Pwata a múrinné óm kopwe nefotofot wóón met ka achocho ngeni lón pekin lúkú me lekúkkúnum?

¹⁹ Ámi kana kúkkún me sáráfé, a fókkun fichiitikemi kapasen apúng pokiten oua nefotofot wóón ámi angang ngeni Jiowa inaamwo ika oua kúkkúna sóssót. Oua isetiw met oupwe achocho ngeni lón pekin lúkú me oua aúcheani ewe angangen afalafal pwe ina eú me lein ekkewe mettóch oua wesewesen akkomwa lón manawemi. Pwal och, ouse mut ngeni fénúfan an epwe efisi ámi oupwe ménúki met oua achocho ngeni le tikeri. Oua tongeni lúkúlúk pwe oupwe kúna feiéchún ámi angang weires. Mi wor pwiimi kewe mi tongekemi me álisikemi. Ina minne, ‘oupwe lükü ngeni ewe Samol mi Lapalap ami angang, pwe mine oua ekiekietä epwe fisiöch.’