1. Met sia lúkúlúkú?

 POKITEN kich néún Jiowa aramas, sia silei pwe a tongekich me a mochen sipwe eáni eú manaw mi fókkun múrinné. (Rom 8:35-39) Sia pwal lúkúlúk pwe fansoun meinisin án Paipel kewe kapasen emmwen ra álilliséch ngenikich atun sia apwénúretá. (Ais. 48:17, 18) Iwe nge, ifa usun ika a torikich osukosuk mi weiweitá?

2. Ikkefa ekkewe osukosuk sia tongeni kúna, me met ra tongeni efisi ach sipwe ekieki?

² Meinisin néún Jiowa chón angang, a wor ar osukosuk. Áwewe chék, eli emén chón ach famili a elichippúngúkich ren och mettóch. Eli a úrikich eú watteen semmwen mi aúkúkú met sia tongeni féri lón ach angang ngeni Jiowa. Eli sia kúna osukosuk pokiten fisin eú feiengaw watte. Are, eli sia kúna riáfféúmwáál pokiten ach lúkú. Atun sia kúna ekkena esin weires, eli sipwe ekieki: ‘Pwata a fis ngeniei ei sókkun? Ua féri met mi mwáál? A pwári pwe Jiowa ese chúen efeiéchúei?’ Ka pwal meefi ekkena esin memmeef? Ika ewer, iwe kosap lichippúng. Chómmóng néún Jiowa kewe chón angang mi tuppwél ra pwal weires ren ekkena esin memmeef.—Kölf. 22:1, 2; Ap. 1:2, 3.

3. Met sia tongeni káé seni Kölfel 34:19?

³ Álleani Kölfel 34:19. Nengeni ekkeei ruu pwóróus mi aúchea me lón ena wokisin: (1) Aramas mi pwúng ra kúkkúna osukosuk. (2) Jiowa a angasakich seni ach kewe weires. Ifa  usun Jiowa a angasakich? Eú mettóch a féri, ina an álisikich le eáni ekiek pwúng usun manawach lón ei ótót. Inaamwo ika Jiowa a pwonei pwe sipwe pwapwa lón ach angang ngeni, nge ese alúkúlúkú ngenikich pwe esap wor osukosuk sipwe kúkkúna lón manawach. (Ais. 66:14) A pesekich ach sipwe nefótófót wóón met epwe fis ngenikich lón fansoun mwach, ewe atun sipwe eáni ewe manaw a mochen sipwe eáni tori feilfeiló. (2 Kor. 4:16-18) Nge ren mwo iei, a álisikich ach sipwe sópweló le angang ngeni iteiten rán.—KölK. 3:22-24.

4. Met sipwele káé lón ei lesen?

⁴ Sipwe pwóróusfengen wóón met sia tongeni káé seni néún Jiowa kewe chón angang mi tuppwél lón fansoun lóóm me lón ach ei fansoun. A tongeni fis ngenikich osukosuk mi weiweitá usun met sipwele káé lón ei lesen. Nge atun sia lúkúlúk wóón Jiowa, iwe i epwe fókkun álisikich fansoun meinisin. (Kölf. 55:22) Atun sia káé ekkena pwóróus, pwisin eisinuk: ‘Met upwe féri ika a fis ngeniei ena esin osukosuk? Ifa usun ekkena pwóróus epwe apéchékkúla ai lúkúlúk wóón Jiowa? Ikkefa ekkewe lesen ua tongeni apwénúetá lón pwisin manawei?’

5. Ikkefa ekkewe weires a fis ngeni Jakop pokiten Lapan? (Ppii ewe sasing wóón péén.)

⁵ A fis ngeni néún Jiowa kewe chón angang lón fansoun lóóm ekkewe osukosuk are weires mi weiweitá. Áwewe chék ren Jakop. Seman we a ereni an epwe kútta emén pwúlúwan me lein néún Lapan kewe fépwúl, máráriir we mi fel ngeni Kot. Me Isaak a alúkúlúkú ngeni Jakop pwe Jiowa epwe unusen efeiéchú. (Ken. 28:1-4) Iwe, ina met Jakop a féri. A ló seni Kanaan me a sái ngeni imwen Lapan we, me a wor rúúemén néún Lapan fépwúl, iter Lea me Rahel. Jakop a fókkun tongei Rahel, néún Lapan we mi kis, me a tipeeú ngeni an epwe angang ngeni Lapan ren úkúkún fisu ier me mwen an epwe pwúlúweni Rahel. (Ken. 29:18) Nge esap ina met a fis. Lapan a otupu ren an apwúpwúlúwa ngeni Lea, néún we watte. Lapan epwe mut ngeni Jakop an epwe pwúlúweni Rahel mwirin eú wiik, ika pwe epwe pwal angang ngeni ren úkúkún fisu ier. (Ken. 29:25-27) Lapan a pwal kirikiringaw ngeni Jakop lón pekin business. Weween pwe Lapan a kirikiringaw ngeni ren úkúkún 20 ier!—Ken. 31:41, 42.

6. Ikkefa ekkewe pwal ekkóch osukosuk Jakop a likiitú fan?

⁶ Jakop a pwal likiitú fán pwal ekkóch osukosuk. A watte an we famili, me néún kewe át rese kan tittipeeú. Ra pwal mwo nge améméló pwiir we Josef an epwe emén slave. Rúúemén me lein néún Jakop kewe, Simeon me Lefi, ra atoto itengaw ngeni ar we famili me pwal ngeni iten Jiowa. Pwal och, Rahel, pwúlúwen Jakop we mi áchengicheng, a máló atun a néúnatiw néúr we arúúeménún. Me pokiten a fókkun watte ewe lengita, Jakop a osenimu le mwékút ngeni Isip lón an ierin chinnap.—Ken. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Ifa usun Jiowa a pwár ngeni Jakop pwe a nóm ren an chen?

⁷ Inaamwo ika a fis ngeni Jakop ekkena osukosuk, nge ese fókkun úkútiw lón an lúkú Jiowa me an kewe pwon. Iwe, Jiowa a pwár ngeni pwe a nóm ren an chen. Áwewe chék, inaamwo ika Lapan a otupu, nge Jiowa a awéúéchúóló. Pwal ekieki úkúkún kilisoun Jakop ngeni Jiowa atun a kúnasefáli Josef, néún we a ekieki pwe a fen máló ren fite fite ier! Án Jakop ririéch ngeni Jiowa a atufichi le sópwéch lón an likiitú fán an kewe weires. (Ken. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Atun sia  akkamwéchú ach ririéch ngeni Jiowa, sipwe pwal sópwéch le likiitú fán ach kewe osukosuk mi weiweitá.

8. Met King Tafit a mochen féri?

⁸ King Tafit ese tongeni féri mettóch meinisin a mochen féri lón an angang ngeni Jiowa. Áwewe chék, a fókkun mochen aúetá eú imwenfel fán iten an we Kot. A ereni ewe soufós Natan an na mochen. Iwe, Natan a erá: “Kopwe föri meinisin mine ka ekieki lon lelukom, pun Kot a etuk.” (1 Kron. 17:1, 2) Sia tongeni anchangei úkúkún péchékkúletáán Tafit ren ekkena kapas. Eli a mwittir poputá le akkóta ena watteen angang.

9. Met Tafit a féri atun a silei ewe pwóróus mi elichippúng?

⁹ Iwe nge ekiseló mwirin, néún Jiowa na soufós a liwiniti Tafit me ereni eú pwóróus mi elichippúng. “Lon ewe chök pwinin,” Jiowa a ereni Natan pwe esap Tafit epwe wisen aúetá ewe imwenfel, nge emén me lein néún kewe mwán. (1 Kron. 17:3, 4, 11, 12) Met Tafit a féri atun a silei ena pwóróus? A siwili met a ekiekin féri. A nefótófót wóón an ionifengeni ewe moni me ekkewe pisek mi lamot lón ewe angang néún we Salomon epwe féri.—1 Kron. 29:1-5.

10. Ifa usun Jiowa a efeiéchú Tafit?

¹⁰ Mwirin chék án Tafit silei pwe esap i ewe epwe wisen aúetá ewe imwenfel, Jiowa a féri eú pwonen etipeeú lefiler. A pwone ngeni Tafit pwe emén me lein mwirimwirin kewe epwe nemenem tori feilfeiló. (2 Sam. 7:16) Lón ewe ótót séfé, atun án Jesus Nemenem Úkúkún Engeréú Ier, Tafit epwe fókkun pwapwa le silei pwe ewe King, Jesus, i emén me lein mwirimwirin kewe! Ena pwóróus, a áiti ngenikich pwe inaamwo ika sise tongeni féri meinisin met sia mochen féri fán iten Jiowa, nge ach na Kot a tongeni fang ngenikich pwal ekkóch mettóch mi múrinné sise fen ekieki pwe epwe torikich.

11. Ifa usun ekkewe popun Chón Kraist ra kúna feiéch inaamwo ika ewe Mwúún Kot ese war lón ewe atun ra ekieki pwe epwe war? (Föför 6:7)

¹¹ Ekkewe popun Chón Kraist ra pwal kúna ekkóch weires rese fen tepereni pwe epwe toriir. Áwewe chék, ra mwétéresiti warotoon ewe Mwúún Kot, nge rese silei ineet epwe war. (Föf. 1:6, 7) Iwe, met ra féri? Ra chék sópweló le achocho lón ewe angangen afalafal. Iwe, atun a chóchchómmóngóló ekkewe leeni ra afalafal ie, ra kúna ifa usun Jiowa a efeiéchú ar angang.—Álleani Föför 6:7.

12. Met ekkewe popun Chón Kraist ra féri atun a fis eú lengita?

¹² Lón eú atun, eú watteen lengita a “tori unusen fanüfan.” (Föf. 11:28) Ena lengita a pwal tori ekkewe popun Chón Kraist. Ka tongeni anchangei úkúkún ewe weires ra kúna pokiten ena watteen lengita? Ese wor tipemwaramwar pwe ekkewe mékúren famili lón ena atun ra aúreki ifa usun repwe awora enen chón ar kewe famili. Nge, ifa usun ren ekkewe sáráfé mi akkóta ar repwe alapaaló ar angangen afalafal? Repwe itá ekiekin witiwitiló repwap féri ena mwirin wesilóón ena lengita? Inaamwo ika a ina usun nónnómun ekkena Chón Kraist, nge ra chék féri met ra tongeni féri. Ra sópweló le afalafal úkúkún ar tongeni, me ra pwapwa le álillisfengen me pwiir kewe lón Jutea wóón met mi wor rer.—Föf. 11:29, 30.

13. Ikkefa ekkewe feiéch mi tori ekkewe popun Chón Kraist atun ewe lengita?

¹³ Ikkefa ekkewe feiéch mi tori ekkewe popun Chón Kraist atun ewe lengita? Chókkewe mi toriir ekkewe álillis lón pekin aion, ra kúna pwe Jiowa a ákkálisiir. (Mat. 6:31-33) Ese mwáál ra chiechiéchfengen me  chiener kewe Chón Kraist mi awora ngeniir minne ra osupwangan. Pwal och, chókkewe mi wisen awora ekkewe álillis are chókkewe mi wisen mesemes wóón ewe angangen álisi ekkewe mi osupwang, ra meefi ewe esin pwapwa mi pop seni ach fangóló. (Föf. 20:35) Jiowa a efeiéchúúr meinisin pokiten ra féri met ra tongeni féri mi weneiti nónnómun manawer.

14. Met a fis ngeni Parnapas me aposel Paulus, me met mwirilóón? (Föför 14:21, 22)

¹⁴ Fán chómmóng, ekkewe popun Chón Kraist ra kúna riáfféúmwáál. Fán ekkóch, a chék weiweitá ekkewe riáfféúmwáál mi toriir. Ekieki met a fis ngeni Parnapas me ewe aposel Paulus atun ra afalafal lón Listra. Me akkomwan, ekkewe aramas ra etiwer me aúseling ngeniir. Nge mwirin, ekkewe chón ú ngeniir ra “aliapa ewe mwichen aramas,” nge ekkóch me lein ekkena aramas ra monei ngeni Paulus faú me likitaló pwe ra ekieki pwe a máló. (Föf. 14:19) Nge Parnapas me Paulus ra sópweló le afalafal lón pwal ekkóch leeni. Met mwirilóón? Ra “asoulängala chomong aramas,” me chiener kewe chón lúkú ra péchékkúletá ren ar kapas me leenien áppirú. (Álleani Föför 14:21, 22.) Chómmóng ra kúna feiéch pokiten Parnapas me Paulus rese úkútiw le afalafal inaamwo ika ra kúna riáfféúmwáál. Kich sipwe pwal kúna feiéch ika pwe sise fangetá lón ewe angang Jiowa a ewisa ngenikich ach sipwe féri.

15. Met ka káé seni pwóróusen Pwiich Macmillan?

¹⁵ Me mwen ewe ier 1914, néún Jiowa kewe aramas ra ésúkúsúkú fisin ekkóch mettóch. Áwewe chék, ren Pwiich A. H. Macmillan. Lón ena fansoun, Pwiich Macmillan a usun pwal chómmóng le ekieki pwe ekiseló chék epwele feitá láng. Lón an we afalafal lón ewe September 1914, iei met a apasa: “Ese mwáál, iei ewe sáingoon afalafal upwe eáni.” Nge, esap ina an we sáingoon afalafal. Iei met Pwiich Macmillan a makkeei mwirin: “Eli ekkóch me leich sia kon mwittir le ekieki pwe sipwele feitá láng.” A pwal erá: “Ewe mettóch mi lamot sipwe féri, sipwe chék sópweló le féri án ewe Samol angang.” Iwe ina met Pwiich Macmillan a féri. A tinikken lón ewe angangen afalafal. A wisen apéchékkúla chómmóng chienan kewe Chón Kraist mi kalapus pokiten ar rese mochen fiti angangen soufiu. A pwal tuppwél le fiffiti ekkewe mwich inaamwo ika a chinnap. Ifa usun Pwiich Macmillan a kúna feiéch ren an tinikken le angang ngeni Jiowa atun a witiwiti ewe atun epwe feitá láng? Ekiseló chék me mwen an epwele máló lón ewe ier 1966, iei met a makkeei: “Ese fókkun apwangapwangoló ai lúkú.” A ifa me múrinnéén ena leenien áppirú fán itach, ákkáeúin ika a fen langattam fansoun ach likiitú fán ach kewe weires sise tepereni pwe epwe ina ttaman!—Ipru 13:7.

16. Ifa ewe weires mi weiweitá a tori Herbert Jennings me pwúlúwan we? (James 4:14)

¹⁶ Chómmóng me lein néún Jiowa kewe aramas ra weires ren ekkewe samau rese tepereni pwe epwe toriir. Áwewe chék, lón pwóróusen Pwiich Herbert Jennings, b a áweweei ifa usun iir me pwúlúwan we ra pwapwa lón ar angangen misineri lón Ghana. Iwe nge, mwirin och fansoun, a úri eú sókkun semwenin tupwu itan bipolar disorder. Pwiich Jennings a aloni met a mak lón James 4:14 me a áweweei pwe ese silei met epwe fis ngeni nónnómun manawan ‘lesor.’ (Álleani.) A makkeei: “A lamot ám aupwe eáni ekiek mi pwúng, ina minne aua akkóta le ló seni Ghana me likiti chómmóng  chiechiem kewe me liwiniti Canada [fán iten sáfei].” Jiowa a álisi Pwiich Jennings me pwúlúwan we le sópweló ar angang ngeni fán tuppwél inaamwo ika ra nóm lón weires.

17. Ifa usun pwóróusen Pwiich Jennings a álilliséch ngeni chienach kewe Chón Kraist?

¹⁷ Án Pwiich Jennings wenechar le apwóróusa pwóróusan, a fókkun álilliséch ngeni ekkewe ekkóch. Iei met emén Chón Kraist fefin a makkeei: “A fókkun chúng letipei atun ua álleani ei lesen. . . . Ai silei án Pwiich Jennings likitaló wisan we fán iten an epwe kútta álillis ren an we semmwen, a álisiei le eáni ekiek mi itepék me rúúepek usun nónnómun manawei.” Pwal ina usun met emén Chón Kraist mwán a makkeei: “Ua wiseni ewe wis mwán mi ásimaw ren úkúkún engol ier, nge ua úkútiw seni wisei na pwe a úriei semwenin tupwu. Ua meefi pwe ua sópwongaw, ina popun fán chómmóng ua fókkun letipechou le álleani pwóróusen manawen ekkewe ekkóch. . . . Nge án Pwiich Jennings mosonottam, a apéchékkúlaei.” Ena pwóróus a áchchema ngenikich pwe atun sia likiitú fán ekkewe weires mi weiweitá, sia tongeni apéchékkúla ekkewe ekkóch. Inaamwo ika a fis eú mettóch mi sókkóló seni met sia ekieki pwe epwe fis, nge sia chúen tongeni apéchékkúla ekkewe ekkóch ren ach leenien áppirú usun lúkú me likiitú.—1 Pet. 5:9.

18. Met ka káé seni pwóróusen ewe fefin mi má seni pwúlúwan lón Nigeria usun met a pwá me lón ekkeei sasing?

¹⁸ Osukosuk watte áwewe chék ren ewe COVID-19 pandemic, a áweiresi chómmóng néún Jiowa kewe aramas. Áwewe chék, emén fefin lón Nigeria mi má seni pwúlúwan, a fókkun nafangaw anan me néún moni. Lón eú soran, néún we nengngin a eisini ika met repwe áni mwirin ika a kukuoló ener we eú lusun kapen rice. Chienach na fefin a ereni néún na pwe ese chúen wor néúr moni are ener, nge a lamot repwele chék áppirú ewe fin Sarefat mi má seni pwúlúwan, repwele chék ammólnatá ener we sáingoon mwéngé  me unusen lúkúlúk wóón Jiowa. (1 King 17:8-16) Me mwen ar repwe pwal mwo nge ekieki met repwe áni leolowasen ena rán, a toriir och álillis lón pekin aion seni chiener kewe Chón Kraist. Masouan, mwéngé nge a naf ngeni lap seni ruu wiik. Chienach na fefin a erá pwe ese fen tepereni pwe Jiowa a rongorong met ewe e ereni néún we nengngin. Ewer, atun sia lúkúlúk wóón Jiowa, iwe ekkewe osukosuk mi weiweitá lón manawach ra tongeni álisikich le ririéch ngeni i.—1 Pet. 5:6, 7.

19. Ifa ewe riáfféúmwáál Aleksey Yershov a likiitú fan?

¹⁹ Lón ekkewe ier kukkuto chék, chómmóng chienach kewe Chón Kraist ra likiitú fán ekkewe riáfféúmwáál eli rese tepereni pwe epwe fis ngeniir. Áwewe chék ren pwóróusen Pwiich Aleksey Yershov, lón Russia. Atun a papatais lón ewe 1994, a mecheres án néún Jiowa kewe aramas repwe féri ar angangen fel lón ena leeni. Iwe nge, mwirin fitu ier, a siwil nónnómur lón Russia. Lón ewe 2020, polis ra tolong lón imwen Pwiich Yershov we me cheki fetálei me angei chómmóng pisekin. Mwirin fitu maram, ewe mwú a fératá eú an case pwe a atai allúk. Nge a lapóló ngawan pwe ra alónga ar kapwúng wóón ekkewe video fichien emén mi tipin káé ewe Paipel ren lap seni eú ier. A ifa me ngawen met a féri!

20. Ifa usun Pwiich Yershov a apéchékkúla an riri ngeni Jiowa?

²⁰ Mi wor met mi múrinné a fis seni án Pwiich Yershov likiitú fán riáfféúmwáál? Ewer. An riri ngeni Jiowa a péchékkúleló. A erá: “A lapóló ám iótekfengen me pwúlúwei we. Ua mirititi pwe use tongeni likiitú ika Jiowa ese álisiei.” A pwal erá: “Ai pwisin káé a álisiei le pworachó ngeni memmeefin lichippúng. Ua ekilonei pwóróusen néún Jiowa kewe chón angang mi tuppwél lón fansoun lóóm. A wor chómmóng pwóróus lón ewe Paipel mi menlapei úkúkún aúchean ach sipwe lúkúlúk wóón Jiowa me chék kikkinamwe.”

21. Met sia káé me lón ei lesen?

²¹ Met sia káé me lón ei lesen? A tongeni fis ngenikich osukosuk mi weiweitá lón ei ótót. Iwe nge, fansoun meinisin Jiowa a chék ákkálisi néún kewe chón angang atun ra lúkúlúk wóón. Ewe wokisin ach ei lesen a lóngólóng wóón, a apasa pwe a “chomong riaföü ra tori ewe chon pwüng, nge ewe Samol mi Lapalap a angasala i seniir meinisin.” (Kölf. 34:19) Amwo sipwe sópweló le nefótófót wóón án Jiowa tufichin álisikich, nge esap wóón ach kewe weires. Iwe sia tongeni aloni alon ewe aposel Paulus ei: “Pún a wor ái péchékkúl lón mettóch meinisin ren ewe emén mi fang ngeniei manaman.”—Fil. 4:13, NW.