1. Ifa usun emén át a pwári meefian usun ewe ápilúkúlúkún manawsefál?

 A ÚRI emén át itan Matthew eú watteen samau me a lamot an epwe reirei fán chómmóng. Atun an a fisu ierin, iir me chón an we famili ra katol eú JW Broadcasting^®. Arapakkan lesópwólóón ena broadcasting, a wor eú music video usun ach sipwe etiwasefáli aramasach kewe mi manawsefál. b Mwirin an a much, Matthew a pwere ngeni seman kewe me inan, kamwéch péúr, me apasa: “Mama me Papa, o kúna? Inaamwo ika upwe máló, nge upwe manawetá atun ewe manawsefál. Oua tongeni witiei. Ousap pwal lólilen.” Ka tongeni anchangei meefien ekkena sam me in atun ra silei pwe a péchékkúl án néúr na át lúkú usun ewe manawsefál?

2-3. Pwata a lamot ach sipwe ekieki ewe pwon usun manawsefál?

² A mmen lamot ach sipwe ekieki án Paipel we pwon usun ewe manawsefál epwe fis lón mwachkkan. (Joh. 5:28, 29) Pwata? Pún sise silei weiweitáán eú semmwen mi chou epwe torikich are weiweitáán málóón emén attongeach. (SalAf. 9:11; Jas. 4:13, 14) Ach ápilúkúlúkún manawsefál a tongeni álisikich le likiitú fán ekkena esin weires. (1 Tes. 4:13) Ewe Paipel a alúkúlúkú ngenikich pwe Semach we lón láng a silefichiikich me fókkun tongekich. (Luk. 12:7) Ekieki lamoten án Jiowa Kot epwe fókkun silefichiikich ren an epwe amanawakichetá fitifengen me napanapach kewe me minne sia chemeni. Jiowa a fókkun tongekich ren an atufichi ach sipwe eáni manaw tori feilfeiló. Inaamwo ika sipwe máló, nge i epwe amanawasefálikich.

³ Lón ei lesen, sipwe akkomw káé popun sia tongeni lúkú ewe pwon usun manawsefál. Mwirin, sipwe ppii ewe pwóróus lón  Paipel mi apéchékkúla ach lúkú, ewe ach ei lesen a lóngólóng wóón: “Mongeom we epwe manausefälitä.” (Joh. 11:23) Sáingolóón, sipwe káé ifa usun sia tongeni apéchékkúla ach lúkú ewe ápilúkúlúk usun manawsefál.

4. Ren ach sipwe lúkú eú pwon, met a lamot sipwe lúkúlúkú? Áweweei.

⁴ Ren ach sipwe lúkú eú pwon, a lamot ach sipwe lúkúlúk pwe ewe emén mi eáni ena pwon, a wor an mochen me pwal an manaman, are tufich le apwénúetá. Iei eú kapas áwewe: Anchangei pwe a fókkun tangaw imwom we ren eú mélúmél. Iwe, emén chienom a etto reom me pwonei, ‘Upwe álisuk le aúsefáli imwom ei.’ A wenechar lón meefian na, me ka lúkúlúk pwe a fókkun mochen álisuk. Ika i emén chón táikú mi sipeéch me a wor an pisekin táikú, iwe ka silei pwe a pwal tufichin álisuk. Ina popun ka lúkú met a pwonei. Iwe, ifa usun ren án Kot we pwon usun manawsefál? Mi wor an mochen me manaman le apwénúetá?

5-6. Pwata sia tongeni lúkúlúk pwe Jiowa a mochen amanawatá ekkewe mi máló?

⁵ Mi wor án Jiowa mochen le amanawatá ekkewe mi máló? Ewer, a fókkun mochen. A emmweni ekkóch ekkewe chón makkeei Paipel ar repwe makkeetiw an we pwon usun ewe manawsefál epwe fis lón mwachkkan. (Ais. 26:19; Os. 13:14; Pwär. 20:11-13) Me atun Jiowa a eáni eú pwon, fansoun meinisin a chék apwénúetá. (Jos. 23:14) Ren enletin, a mwétéresiti an epwe amanawasefáli ekkewe mi máló. Pwata sia tongeni erá ena?

⁶ Ekieki met Hiop a apasa. A lúkúlúk pwe inaamwo ika epwe máló, nge Jiowa a fókkun mochen amanawasefáli. (Hiop 14:14, 15) Ina met Jiowa a pwal mochen féri ngeni meinisin chókkewe mi fel ngeni nge ra máló. A mwétéresiti an epwe amanawasefáliir pwe repwe tongeni eáni eú inis mi péchékkúl me repwe pwapwa. Nge met meefien Jiowa usun meinisin chókkewe mi fen máló nge ese suuk ngeniir ar repwe káé ewe enlet usun i? Ach na Kot mi tong a pwal mochen amanawasefáliir. (Föf. 24:15) A mochen an epwe suuk ngeniir ewe tufichin wiliti chiechian me kúna manaw tori feilfeiló wóón ei fénúfan. (Joh. 3:16) A ffat pwe Jiowa a fókkun mochen amanawatá ekkewe mi máló.

7-8. Pwata sia tongeni lúkúlúk pwe a wor án Jiowa manaman le amanawatá ekkewe mi máló?

⁷ Mi pwal wor án Jiowa manaman le amanawasefáli ekkewe mi máló? Ewer! I ewe mi “Unusen Manaman.” (Pwär. 1:8) Ina popun a fókkun manaman le okkufu chón oputan meinisin, pwal mwo nge máló. (1 Kor. 15:26) Ach silei ena a fókkun oururu letipach me apéchékkúlakich. Iei pwóróusen emén Chón Kraist fefin itan Emma Arnold. Iir me an we famili ra kúna watteen sóssót mi sótuni ar lúkú atun ewe Oruuen Maunen Fénúfan. Ren án Emma epwe oururu néún we nengngin atun attongeer kewe ra máló lón án chón Nazi kewe leenien kalapus, a erá: “Ika aramas mi máló resap fókkun tongeni manawsefál, iwe weween máló, ewe chón oputach a kon péchékkúl lap seni Kot. Nge ese tongeni pwúng ena.” Ewer, ese wor met a péchékkúl lap seni Jiowa! I ewe Kot mi unusen manaman mi efisatá manaw, ina popun a pwal tongeni eliwinisefáli manawen chókkewe mi fen máló.

⁸ Pwal eú popun sia silei pwe Kot a tufichin amanawatá ekkewe mi máló, pún ese wor aúkúkún an tufichin chechchemeni. A silei iten eféú me eféú ekkewe fúú. (Ais. 40:26) A pwal chemeni chókkewe mi fen máló. (Hiop 14:13; Luk. 20:37, 38) A mecheres an epwe chemeni meinisin tichikin pwóróusen chókkewe epwe  amanawasefáliir, kapachelong napanaper me lón, napanaper me lúkún, minne a fis lón manawer, me met ra chechchemeni.

9. Pwata ka lúkú án Jiowa we pwon usun ewe manawsefál epwe fis lón mwachkkan?

⁹ A ffat pwe sia tongeni lúkú án Jiowa we pwon usun ewe manawsefál epwe fis lón mwachkkan, pokiten sia silei pwe a wor an mochen me an manaman le apwénúetá. Ekieki pwal eú popun sia lúkú án Jiowa we pwon usun ewe manawsefál: A fen féri ena. Lón fansoun lóóm, a fang an we manaman ngeni ekkóch mwán mi tuppwél kapachelong Jesus, ar repwe amanawatá ekkewe mi máló. Sipwe káé pwóróusen eú me lein ekkewe manawsefál Jesus a féri mi mak lón Johannes sópwun 11.

10. Met a fis atun Jesus a afalafal epekin ewe chénúpupu Jortan towau seni Petania, me met a féri? (Johannes 11:1-3)

¹⁰ Álleani Johannes 11:1-3. Anchangei met a fis Petania lesópwólóón ewe ier 32. A wor chiechien Jesus kewe lón ena sóópw, Lasarus me fefinan kewe rúúemén, Maria me Marta. (Luk. 10:38-42) Nge Lasarus a chouló, iwe fefinan kana ra lólilen. Ra esileló ngeni Jesus ena pwóróus, nge a nóm epekin ewe chénúpupu Jortan, towauan seni Petania ina epwe úkúkún án emén fetál ren ruu rán. (Joh. 10:40) A eletipechou pwe Lasarus a máló eli atun ewe chón esileló ena pwóróus a tour ngeni Jesus. Inaamwo ika Jesus a silei pwe chienan na a kerán chék máló, nge a chék nómmótiw ikewe a nóm ie ren pwal ruu rán, me mwirin epwap ló Petania. Ina minne atun Jesus a war, Lasarus a fen máló ren úkúkún rúáánú rán. Jesus epwele féri eú mettóch epwe efeiéchú chiechian kana me elingaaló Kot.—Joh. 11:4, 6, 11, 17.

11. Ifa ewe lesen usun chiechi sia tongeni káé seni ei pwóróus?

¹¹ Ena pwóróus a áiti ngenikich eú lesen usun chiechi. Ekieki ei: Atun Maria me Marta ra esileló ren Jesus ewe pwóróus, rese tingorei an epwe etto Petania. Nge ra chék erá pwe chiechian we mi áchengicheng a semmwen. (Joh. 11:3) Atun Lasarus a máló, Jesus a tongeni chék amanawatá me towau. Nge i a filatá an epwe etto Petania ren chiechian kana Maria me Marta. Mi wor emén chiechiom epwe tongeni álisuk inaamwo ika kese pwal tingorei? Iwe, ka silei pwe ka tongeni lúkúlúkú an epwe álisuk lón “fansoun riaföü.” (SalF. 17:17) Amwo sipwe áppirú Jesus le eáni ena esin ririin chiechi ngeni ekkewe ekkóch! Iei sipwele liwiniti ena pwóróus me ppii met a fis mwirin.

12. Met Jesus a pwonei ngeni Marta, me pwata a tongeni lúkú ena pwon? (Johannes 11:23-26)

¹² Álleani Johannes 11:23-26. Atun Marta a rong pwe Jesus a arapakkan ngeni Petania, a mwittir ló souni me ereni: “Ai Samol, are en kopwe nom ikei, mongeei we esap mäla.” (Joh. 11:21) Ewer, Jesus a tongeni echikaraatá Lasarus. Nge a mochen féri och mettóch mi kkóló amwararan. Iei met a pwonei: “Mongeom we epwe manausefälitä.” Iei  met a pwal ereni Marta pwe epwe lúkú an na pwon. A erá: “Ngang ewe manausefäl me ewe manau.” Ewer, Kot a fang ngeni Jesus ewe manaman an epwe amanawasefáli ekkewe mi máló. Mwen ena, a fen amanawatá emén kúkkún nengngin atun a kerán chék máló, me a pwal amanawatá emén alúwél, eli lón chék ewe rán a máló lón. (Luk. 7:11-15; 8:49-55) Nge met, a tongeni amanawatá emén mi fen máló ren úkúkún rúáánú rán me poputá le mwotukotukóló inisin?

13. Me ren Johannes 11:32-35, met Jesus a féri atun a kúna án Maria me ekkewe ekkóch kechiw? (Pwal ppii ewe sasing.)

¹³ Álleani Johannes 11:32-35. Anchangei met a fis mwirin. Maria, fefinen Lasarus we pwal emén, a feiló souni Jesus me a pwal ereni met pwiin we a fen ereni: “Ai Samol, are en kopwe nom ikei, mongeei we esap mäla.” Maria me ekkewe ekkóch mi nóm ren, ra fókkun letipeta. Atun Jesus a rong me kúna ar kechiw, a fókkun letipechou. Pokiten a fókkun tongei chienan kana, iwe a kechiw. A weweiti ámmetekin málóón emén attongeach. Ese wor tipemwaramwar pwe a fókkun mochen amóeló ewe popun ar kechiw!

14. Met sia tongeni káé usun Jiowa seni met Jesus a féri atun Maria a kechiw?

¹⁴ Minne Jesus a féri atun Maria a kechiw, a áiti ngenikich pwe Jiowa Kot a kirekiréch me tong. Pwata sia erá ena? Sia káé lón ewe lesen mwen ei pwe Jesus a pwal eáni án Seman we ekiek me memmeef. (Joh. 12:45) Jesus a kechiw pwe a fókkun tongei chienan kewe mi chúúpwúl. Ina minne, sia silei pwe Jiowa a pwal fókkun tongekich atun a kúna ach kechiwen letipeta. (Kölf. 56:8) Iwe met, óm silei ena ese amwékútuk óm kopwe mochen ririéch ngeni ach we Kot mi tong?

15. Me ren Johannes 11:41-44, met a fis ren peiasen Lasarus we? (Pwal ppii ewe sasing.)

¹⁵ Álleani Johannes 11:41-44. Jesus a wareiti peiasen Lasarus we me a ereniir ar repwe ekaaló ewe faú mi pinei ewe pwaang. Marta ese tipeeú ngeni me a erá pwe eli ewe somá epwele fen pwóngaw. Jesus a ereni: “Ifa usun, üsap ürenuk pwe are kopwe lükü kopwe küna lingen Kot?” (Joh. 11:39, 40) Mwirin,  a sachetá láng me iótek. A mochen unusen elingaaló Jiowa ren met epwele fis mwirin. Jesus a kékké: “Lasarus, kopwe towu!” Iwe, Lasarus a towu seni me lón ewe peias! Jesus a kerán chék féri eú mettóch ekkóch repwe ekieki pwe esap fókkun tufich.

16. Ifa usun ewe pwóróus lón Johannes sópwun 11 a apéchékkúla ach lúkú ewe ápilúkúlúk usun manawsefál?

¹⁶ Ewe pwóróus mi mak lón Johannes sópwun 11, a apéchékkúla ach lúkú ewe ápilúkúlúk usun manawsefál. Ifa usun? Chemeni met Jesus a pwonei ngeni Marta: “Mongeom we epwe manausefälitä.” (Joh. 11:23) Jesus a usun Seman we, a pwal wor an mochen, me an manaman le apwénúetá ena pwon. An kechiw a pwári pwe a fókkun mochen amanawatá aramas seni máló, me amóeló ewe letipechou aramas ra meefi pokiten máló. Atun Lasarus a feiliwu seni ewe peias, Jesus a ánneta sefál pwe a wor an manaman le amanawatá ekkewe mi máló. Pwal och, ekieki met ei Jesus a áchchema ngeni Marta: “Ifa usun, üsap ürenuk pwe are kopwe lükü kopwe küna lingen Kot?” (Joh. 11:40) A wor popun mi múrinné ach sipwe lúkú pwe Kot epwe apwénúetá an pwon le amanawatá ekkewe mi máló. Iwe nge, met sia tongeni féri pwe sipwe apéchékkúlaló ach lúkú ena ápilúkúlúk?

17. Met sipwe chemeni atun sia álleani ekkewe pwóróusen manawsefál lón Paipel?

¹⁷ Álleani me ekilonei pwóróusen ekkewe manawsefál mi fis lóóm. A mak lón ewe Paipel pwóróusen walimén mi manawsefál wóón fénúfan. c Kopwe káéfichi ekkena pwóróus. Atun ka féri ena, kopwe chemeni pwe iir wesewesen aramas, iir mwán, fefin, me semirit. Ppii met ka tongeni káé seniir. Ekieki ifa usun eú me eú ekkena pwóróus ra pwári án Kot mochen me an manaman le amanawasefáli ekkewe mi máló. Nge lap seni meinisin, ekilonei ewe manawsefál mi aúchea seni meinisin, ina  manawsefálin Jesus. Chemeni pwe a wor fitepúkú aramas mi wesewesen kúna ren meser an manawsefál, me ena mettóch a pwal awora ngenikich eú lóngólóng mi péchékkúl fán iten ach lúkú.—1 Kor. 15:3-6, 20-22.

18. Ifa usun ka tongeni alamota ach kewe kél mi fós usun ewe ápilúkúlúkún manawsefál? (Pwal ppii ewe footnote.)

¹⁸ Aúseling, kélú, me ekieki usun ekkewe kél mi fós usun ewe ápilúkúlúkún manawsefál. d (Ef. 5:19) Ekkena kél ra efisi ach sipwe fókkun lúkú ewe manawsefál me ra apéchékkúla ach lúkú ena ápilúkúlúk mi aúchea. Aúseling ekkena kél me kákkáé pwe kopwe sileéchúúr, me oupwe pwóróusfengen lón ámi famili fel weween kapaser kewe. Akkamwéchú kúkúún lón óm ekiek me letipom. Iwe, atun kopwe kúna weires lón manawom are atun epwe má sonuk emén attongeom, án Jiowa we ngún mi fel a tongeni álisuk le chemeni ekkena kél me ra tongeni apéchékkúlok me oururuk.

19. Met sia tongeni anchangei usun ewe manawsefál? (Ppii ewe pwóór, “ Met Kopwe Eisiniir?”)

¹⁹ Áeá óm tufichin anchang. Jiowa a fang ngenikich ach tufichin kachitoni pwisinkich lón ewe ótót séfé. Emén Chón Kraist fefin a erá: “Ua áeá watteen fansoun le anchangei ai nóm lón ewe ótót séfé pwe usun itá ua tongeni fáreni pwonen ekkewe rous lón Paratis.” Anchangei óm chuuri ekkewe mwán me fefin mi tuppwél mi mak pwóróuseer lón ewe Paipel. Ié ka fókkun mochen chuuri? Met sókkun kapas eis ka mochen eisini? Pwal anchangei ámi chufengensefál me attongeom kewe mi máló. Ekieki usun met kopwe ereniir atun ka kerán chuuriir, usun óm foropachereló, me úkúkún pwapwaóm le kúner.

20. Met a lamot sipwe úppós le féri?

²⁰ Sia fókkun kilisou ngeni Jiowa ren an we pwon usun ewe manawsefál! Sia tongeni lúkúlúk pwe ena pwon epwe wesewesen pwénúetá pwe a wor án Jiowa mochen me an manaman le apwénúetá. Ousipwe úppós le akkapéchékkúlaló ach lúkú ena pwon mi aúchea. Ach féri ena, epwe alapaaló ach riri ngeni Kot, ewe mi pwonei ngenikich, ‘Attongemi kewe repwe manawsefálitá!’