1, 2. (a) Ifa usun ewe mettóch pwúpwúlú a poputá? (b) Ese mwáál, met ekkewe popun aramas ra mirititi usun pwúpwúlú? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

 ARAMAS ra kan akkapwúpwúlú. Nge ifa usun ewe mettóch pwúpwúlú a poputá, me met popun a kawor? Ach silei ena epwe álisikich le eáni ekiek mi pwúng usun pwúpwúlú me feiéchún. Kot a fératá ewe áeménún mwán, Atam, me a ewisa ngeni an epwe eita ekkewe man. Atam a kúna pwe meinisin ekkewe man mei wor en me pwúlúwan, nge “ewe aramas esap wor eman alisian mi wewe ngeni.” Ina popun Kot a annutochowu Atam me angeiawu seni efóch chúrárán me a féri emén fefin seni. Jiowa a wato ewe fefin ren Atam me a wiliti pwúlúwan. (Álleani Keneses 2:20-24.) Iwe, a ffat pwe pwúpwúlú ina eú liffang seni Jiowa.

² Fite fite ier mwirin, Jesus a apasasefáli minne Jiowa a apasa me lón ewe tánipiin Eten: “Eman aramas epwe likitala saman me inan o pach ngeni pwülüan, iwe, ekewe ruoman repwe wiliti eu chök inis.” (Mat. 19:4, 5) Pokiten Kot a angei efóch chúrárán Atam pwe epwe fératá ewe áeménún fefin seni, ese mwáál ekkena  pwúpwúlú ra mirititi pwe ra pacheéchfengen. Esap letipen Jiowa án pwúpwúlú repwe mufesen, are án emén epwe wor lap seni emén pwúlúwan lón eú chék atun.

3. Ifa eú popun mi lamot a kawor ewe mettóch pwúpwúlú?

³ Atam a pwapwa ren pwúlúwan we. Ewe i a eita ngeni Efa mwirin. I pélúwen Atam me chón álisi. Iir me rúúemén repwe pwapwa usun eú famili. (Ken. 2:18) Eú popun mi lamot an a kawor ewe mettóch pwúpwúlú, fán iten án fénúfan epwe uroló ren aramas. (Ken. 1:28) Ekkewe nau repwe tongei semer kewe me iner nge mwirin repwe ló seniir me pwal pwúpwúlú me poputááni pwisin ar famili. Aramas repwe aúraló fénúfan me féri pwe unusen fénúfan epwe eú paratis.

4. Met a fis ngeni ewe áeúin pwúpwúlú?

⁴ A ngawóló ewe áeúin pwúpwúlú lupwen Atam me Efa ra álleasolapa Jiowa. “Ewe serepenitin lom,” Satan ewe Tefil, a otupu Efa me ereni pwe ika epwe ocheei uwaan ewe “irän silei öch me ngau,” i epwe silei och mettóch mi kkóló aúchean. Satan a erá pwe ika a ocheei féún ewe irá, epwe suuk ngeni an epwe apwúngaló met mi éch me met mi ngaw. Efa a súfélúngaweiti Atam usun mékúren an we famili lupwen a filatá le ocheei ewe féún irá nge ese akkomw fós ngeni pwúlúwan na. Atam a álleasolapa Kot lupwen a pwal ocheei ewe féún irá pwúlúwan na a ngeni.​—Pwär. 12:9; Ken. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Met sia tongeni káé seni minne Atam me Efa ra ereni Jiowa?

⁵ Lupwen Jiowa a fós ngeniir, Atam a tipi ngeni pwúlúwan we. A erá: “Ewe fefin en ka ngeniei pwe pwülüei, neminewe a ngeniei uän ewe irä, iwe, üa mongö.” Nge Efa a tipi ngeni ewe serepenit ren an erá pwe a otupu i. (Ken. 3:12, 13) Atam me Efa ra kúnetipingen ren ewe popun ra álleasolapa Jiowa. Iwe Jiowa a apwúngú ekkena chón ú ngeni. Ewer, minne ra féri a eú minen éúréúr ngenikich! Ren án eú pwúpwúlú epwe sópwéch, mi lamot iir me rúúemén, ewe mwán me ewe fefin, repwe álleasochisi Jiowa me mirititi en me pwisin wisan me etiwa.

6. Ifa usun kopwe áweweei Keneses 3:15?

⁶ Inaamwo ika Satan a féri ena féfférún ú ngeni lón Eten, nge Jiowa a awora ngeni aramas ápilúkúlúk allim fán iten mwachkkan. Sia kúna ena ápilúkúlúk lón ewe áeúin oesini lón Paipel. (Álleani Keneses 3:15.) Ena oesini a pwáraatá pwe “mwirimwirin” ewe “fefin” epwe puri are nieló Satan. Mei wor chómmóng chónláng lón láng mi pwúng, iir mi ririéch ngeni Kot. Iir ra usun chék pwúlúwen Jiowa lón kapas áwewe. I epwe tinaló emén me leir an epwe “puri” are nieló ewe Tefil. Ewe mwirimwir epwe atufichi án ekkewe aramas mi álleasochis repwe pwapwaiti met a péút seni ewe ákkáeúin pean aramas. Ekkewe aramas mi álleasochis repwe kúna manaw esemuch wóón fénúfan, usun met Jiowa a fen tipeni me lepoputáán.​—Joh. 3:16.

7. (a) Met a fis ngeni pwúpwúlú mwirin án Atam me Efa ú ngeni Kot? (b) Me ren ewe Paipel, ifa wisen ekkewe mwán me fefin pwúpwúlú?

⁷ Án Atam me Efa féfférún ú ngeni a angawaló ar pwúpwúlú me meinisin ekkewe pwúpwúlú mwirin. Áwewe chék, Efa me meinisin mwirimwirin kewe fefin repwe meefi watteen cheuch atun ar néúnéú. Ekkewe fefin repwe fókkun tipeni pwúlúwer kewe, nge ekkewe mwán repwe nemenaló pwúlúwer kewe, me fán ekkóch repwe mwo nge eriáfféúr usun met sia kúna lón ei fansoun. (Ken. 3:16) Jiowa a mochen pwe ekkewe mwán pwúpwúlú repwe féri wiser we mékúren ewe famili fán tong, me a mochen ekkewe fefin repwe álleasochisi pwúlúwer. (Ef. 5:33) Ika ekkewe Chón Kraist pwúpwúlú ra angangfengen, a tongeni pwák chómmóng osukosuk.

8. Ifa pwóróusen ewe mettóch pwúpwúlú seni fansoun Atam tori ewe Noter?

⁸ Me mwen án Atam me Efa máló, a wor néúr kewe mwán me fefin. (Ken. 5:4) Mwirin och fansoun, néúr we mwánichi itan Kain a pwúlúweni emén me lein márárin kewe. Mwirimwirin Kain we itan Lamek, i ewe áeménún mwán ewe Paipel a fós usun pwe mi wor rúúemén pwúlúwan. (Ken. 4:17, 19) Seni fansoun Atam tori fansoun Noa, chókisikis chék aramas ra fel ngeni Jiowa. Epel, Enok, me Noa me an famili, iir ekkóch me lein chókkana mi tuppwél. Ewe Paipel a apasa pwe lón fansoun Noa we, “nöün Kot kewe chon läng mi ngauala ra nenengeni liöchün nöün aramas föpwül. Iwe, ra pwülüeni chokewe ra efich.” Kot ese féri ekkewe chónláng ar repwe pwúlúweni ekkewe fin fénúfan. Ina popun néúr kewe ra mwánemmong me mwááneson iter Nefilim. Lón ena atun, “än aramas föföringau a fokun wattela won fanüfan, nge ekiekin leluker a chök ngauala fansoun meinisin.”​—Ken. 6:1-5.

9. Met Jiowa a féri ngeni ekkewe aramas mi ngaw lón fansoun Noa we, iwe itá ifa ewe lesen sipwe káé seni minne a fis?

⁹ Jiowa a erá pwe epwe aworato eú watteen noter wóón fénúfan epwe nieló ekkewe aramas mi ngaw. “Noa ewe chon afalafala usun pwüng” a ereni ekkena aramas usun ena Noter epwele fis. (2 Pet. 2:5) Nge rese aúseling ngeni Noa pokiten ra fókkun osukosuk lón met a kan fis lón manawer, kapachelong ar akkapwúpwúlú. Jesus a alélléfengeni fansoun Noa we me ach ei fansoun. (Álleani Mateus 24:37-39.) Lón ei fansoun, lap ngeni aramas rese áfánni ewe pwóróus usun kapas allimen ewe Mwúún Kot sia uwei ngeniir. Sia ekkesilefetálei ena pwóróus me mwen katalóón ei ótót mi ngaw. Ifa ewe lesen sia káé seni ewe fansoun a fis ewe Noter? Mi lamot sisap mut ngeni ekkewe mettóch usun chék pwúpwúlú me néúnéú an epwe kon lamot lón manawach, iwe sia ménúkaaló arapotoon ránin Jiowa we.

10. (a) Lón chómmóng leeni, met sókkun féffér mi limengaw aramasen lón ra kan féri? (b) Ifa usun Apraham me Sara ra isetiw leenien áppirú mi múrinné usun pwúpwúlú?

¹⁰ Noa mi wor emén chék pwúlúwan, me pwal ina chék usun néún kewe úlúmén át. Iwe nge, mwirin ewe Noter, chómmóng mwán a wor lap seni emén pwúlúwer. Lón chómmóng leeni, féfférún lisowumwáál a chéúfetál me a pwal mwo nge ina kinikinin eérenien ar fel ngeni ar kewe kot. Lupwen Apraham me Sara ra mwékút ngeni Kanaan, ra nóm lein ekkewe sókkun aramas mi eáni féffér mi limengaw me rese pwáraatá súfél ngeni ewe mettóch pwúpwúlú. Jiowa a ataieló ekkewe telinimw Sotom me Komora pokiten ekkewe aramas lón ra fókkun eáni féffér mi limengaw. Apraham a sókkóló seni ekkena aramas. I a apwénúetáéchú wisan we, mékúren an we famili, nge Sara a eú leenien áppirú mi múrinné usun emén fin pwúpwúlú mi álleasochis. (Álleani 1 Petrus 3:3-6.) Apraham a fókkun túmúnú pwe néún we Isaak epwe pwúlúweni emén fefin mi fel ngeni Jiowa. Pwal ina met Isaak a féri fán iten néún we Jakop, ewe néún kewe mwán ra wiliti samasamen ekkewe 12 einangen Israel.

11. Ifa usun ewe Allúkún Moses a túmúnú ekkewe chón Israel?

¹¹ Mwirin och fansoun, Jiowa a féri eú pwonen etipeeú ngeni ewe mwúún Israel. A ngeniir ewe Allúkún Moses, ewe a túmúnú ekkewe mwán me fefin mi pwúpwúlú lón ar fel ngeni Jiowa. Áwewe chék, mi wor ekkewe allúk mi weneiti pwúpwúlú, kapachelong án emén pwúpwúlú ngeni lap seni emén, me  ese mumu ngeniir ar repwe pwúpwúlú ngeni chón fel ngeni kot chofona. (Álleani Tuteronomi 7:3, 4.) Lupwen a ppiitá osukosuk watte lón pwúpwúlú, néúr kewe souakkomw repwe awora álillis. Mi pwal wor ekkewe allúk fán iten án emén ese tuppwél, lólówó, me ekiekingaw ngeni pwúlúwan. Mi mumutá mufesen, nge mi kawor ekkewe allúk fán iten túmúnún chókkana. Áwewe chék, emén mwán mi tongeni mu seni pwúlúwan we ika “a küna och ter me won.” (Tut. 24:1) Ewe Paipel ese áweweei met ena epwe “ter me won,” nge sia weweiti pwe ewe mwán pwúpwúlú itá esap áeá och féfférmwáál mi kisikis pwe ina ewe popun an epwe mu seni pwúlúwan.​—Lif. 19:18.

12, 13. (a) Lón fansoun Malakai we, ifa féfférún ekkóch mwán ngeni pwúlúwer? (b) Lón ei fansoun, epwe met mwirilóón ika emén mi papatais a sú fán pwúlúwen emén?

¹² Lón fansoun ewe soufós Malakai, chómmóng mwán pwúpwúlú chón Jus ra eáni kúnetipingen sókkopaten mettóch pwe repwe mu seni pwúlúwer. Ekkena mwán ra mu seni pwúlúwer pwe repwe tongeni pwúlúweni ekkewe fépwúl are chókkewe rese fel ngeni Jiowa. Lón fansoun Jesus we, ekkewe re Jus ra pwal mu seni pwúlúwer kewe “fän iten ekoch popun esap lifilifil.” (Mat. 19:3) Jiowa Kot a oputa ekkena sókkun mufesen ese pwúng.​—Álleani Malakai 2:13-16.

¹³ Lón ei fansoun, ese mumutá lein néún Kot kewe aramas án emén esap tuppwél lón pwúpwúlú. Nge epwe ifa ika emén mi pwúpwúlú mi papatais a féri tipisin lisowumwáál me a mu seni pwúlúwan pwe epwe tongeni pwúlúweni pwal emén? Ika ena emén ese aier, iwe i epwe katowu seni ewe mwichefel pwe epwe túmún liméchún ewe mwichefel. (1 Kor. 5:11-13) Eménna epwe mwo ‘föri sokun föför epwe pwärätä pwe a aier’ me mwen an epwe katolongsefál lón ewe mwichefel. (Luk. 3:8; 2 Kor. 2:5-10) Ese wor eú úkúkún fansoun mi kaúkúló epwe mwo luló me mwen án ena emén epwe tongeni ketiw sefál. Ren enletin, epwe tongeni luló eú are fite ier mwen án emén chón tipis epwe tongeni ánnetatá pwe a fen enletin aier me a tongeni katolongsefál lón ewe mwichefel. Nge pwal mwo mwirin ena, eménna epwe chúen ‘ütä mwen mesen Kot pwe epwe kapwüng’ ika mi enletin aier.​—Rom 14:10-12; ppii The Watchtower minen November 15, 1979, p. 31-32.

14. Met popun a kawor ewe Allúk?

¹⁴ Ewe mwúún Israel a nóm fán ewe Allúkún Moses lap seni 1,500 ier. Ena Allúk a álisi néún Kot kewe aramas lón sókkopaten mettóch. Áwewe chék, a awora kapasen emmwen mi álisiir ar repwe pwákini osukosuk lón famili, me a emmweniir ngeni ewe Messaia. (Kal. 3:23, 24) Lupwen Jesus a máló, ewe Allúk a wesiló me Kot a fératá eú mineféén kókkót. (Ipru 8:6) Iwe nge, mi wor ekkóch mettóch ewe Allúkún Moses a mutatá nge ese chúen mumu ngeni ekkewe Chón Kraist.

15. (a) Ifa ewe kókkót fán iten pwúpwúlú ewe mwichefelin Chón Kraist epwe fiti? (b) Itá met emén Chón Kraist epwe chechchemeni ika a ekiekin mu seni pwúlúwan we?

¹⁵ Eú rán, ekkewe Farisi ra eisini Jesus eú kapas eis usun pwúpwúlú. Jesus a ereniir pwe Kot a mut ngeni chón Israel ar repwe mu seni pwúlúwer fán ewe Allúkún Moses inaamwo ika esap ina met Kot a tipeni me lepoputáán. (Mat. 19:6-8) Minne Jesus a ereniir, a pwáraatá pwe án Kot kókkót me lepoputáán fán iten pwúpwúlú, ina met ekkewe Chón Kraist repwe fiti. (1 Tim. 3:2, 12) Án ekkewe pwúpwúlú repwe “eman chök,” a wewe ngeni pwe repwe nónnómfengen. Ar tong ngeni Kot me ar tongfengen lefiler epwe etipeeúfengeniir. Ika ekkewe  pwúpwúlú ra mufesen nge esap pokiten án emén leir kirikiringaw ren an féri tipisin lisowumwáál, iwe resap tongeni pwúpwúlúsefál. (Mat. 19:9) Emén a tongeni filatá le omusaaló tipisin pwúlúwan we mi aiersefál. Ina met soufós Osea a féri, a omusaaló tipisin pwúlúwan we mi kirikiringaw ngeni, itan Komer. Pwal ina met Jiowa a féri lupwen a omusaaló tipisin ekkewe chón Israel mi aier. (Os. 3:1-5) Pwal och, ika emén a silei pwe pwúlúwan we a fen kirikiringaw ngeni, nge a chúen filatá an epwe méúr ngeni, weween pwe a fen omusaaló tipisin pwúlúwan na. Ese chúen wor popun me ren ewe Paipel an epwe tongeni mu seni pwúlúwan na.

16. Met Jesus a apasa usun lipich?

¹⁶ Jesus a erá pwe fán iten ekkewe Chón Kraist mi enlet, án emén lisowumwáál ngeni emén me lúkún pwúlúwan, ina chék ewe popun a tongeni wor mufesen. Mwirin, Jesus a fós usun chókkewe a wor “tufichir” le eáni ewe manaw usun emén lipich. A apasa: “Iö a tongeni etiwa ei . . . epwe etiwa.” (Mat. 19:10-12) Chómmóng ra filatá ar resap pwúpwúlú pokiten ra mochen nefotofot wóón ar angang ngeni Jiowa. Mi éch sipwe apúnga chókkana ren minne ra filatá!

17. Met a tongeni álisi emén Chón Kraist an epwe filatá ika epwe pwúpwúlú?

¹⁷ Met a tongeni álisi emén le filatá ika epwe lipich are epwe pwúpwúlú? A lamot emén epwe filatá ika a tongeni ámááraatá are alamotaéchú ewe tufich an epwe lipich. Aposel Paulus a apasa pwe a múrinné án emén epwe lipich. Nge a pwal apasa: “Pokiten a wattela föförün lisowu, eman mwän epwe wor püsin pwülüan, pwal eman fefin epwe wor püsin pwülüan.” Paulus a pwal erá: “Nge are ousap tongeni nemeni mochenin fitukemi, oupwe pwüpwülü. Pun a mürina ämi oupwe pwüpwülü lap seni ämi oupwe nom lon pwichikaren ämi mochenia.” Ina minne, emén a tongeni filatá an epwe pwúpwúlú pwe epwe túmúnú seni án péchékkúlen mochenin futukan emmwen ngeni an epwe ukkurumwotei pwisin pisekin fán mesan are féri tipisin lisowumwáál. Iwe nge, mi lamot ekkewe lipich repwe ekieki ika iir mi fen ásimaw are tori ieriir ar repwe pwúpwúlú. Paulus a apasa: “Are emén mwán a meefi pwe minne a féri ngeni an lipich ese fich ngeni, o a lu seni an ierin sáráfé, iwe, epwe chék pwúpwúlú ika ina met a mochen, nge esap tipis ren.” (1 Kor. 7:2, 9, 36; NW; 1 Tim. 4:1-3) Emén esap chék ekieki an epwe pwúpwúlú pokiten chék a kon péchékkúl ngeni mochenin futukan usun met chómmóng ra meefi lealúwélúr me lefépwúlúr. Eli eménna ese mwo ásimaw an epwe eáni wisen emén mi pwúpwúlú.

18, 19. (a) Itá epwe ifa poputáán eú pwúpwúlú Chón Kraist? (b) Met sipwe káé lón en lesen mwirin ei?

¹⁸ Itá eú pwúpwúlú Chón Kraist epwe poputá ren emén mwán mi papatais me emén fefin mi papatais, iir me rúúemén mi tongei Jiowa seni unusen letiper. Mi lamot repwe pwal tongfengen pwe ra mochen nónnómfengen lón unusen manawer. Jiowa epwe efeiéchúúr pún ra álleasochisi ewe kapasen fén ar repwe pwúpwúlú “lon chok ewe Samol.” (1 Kor. 7:39, Testament Mi Fö) Ika repwe sópweló le álleasochisi án Paipel kewe kapasen fén, ar pwúpwúlú epwe sópwéch.

¹⁹ Lón ei fansoun, sia nónnóm lón “ekewe ränin lesopolan,” me chómmóng aramas rese eáni ekkewe napanap mi lamot fán iten eú pwúpwúlú epwe sópwéch. (2 Tim. 3:1-5) Lón ewe lesen mwirin ei, sipwe káé usun ekkewe kapasen emmwen lón Paipel mi aúchea mi tongeni álisi ekkewe Chón Kraist ar repwe sópwéch me pwapwa lón ar pwúpwúlú inaamwo ika ra kúna sókkopaten weires. Ei mettóch epwe álisiir le feffetál wóón ewe al mi ale ngeni manaw esemuch.​—Mat. 7:13, 14.