1. Met Marta a fókkun lúkú an epwe fis ngeni mwongean we? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

 MARTA, chiechien Jesus we me néún we chón káé, a letipeta. Mwongean we Lasarus a máló. Mi wor met a tongeni oururu letipen Marta? Ewer. Jesus a pwon ngeni: “Mongeom we epwe manausefälitä.” Pwúngún pwe alon Jesus na esap tongeni unusen amóeló án Marta letipechou. Nge Marta a lúkúlúk wóón án Jesus na pwon, me a erá: “Ngang üa silei pwe epwe manausefälitä lon ewe ränin manausefäl lesopolan fanüfan.” (Joh. 11:20-24) A fókkun lúkú pwe epwe wor manawsefál lón mwachkkan. Nge mwirin, Jesus a féri eú manaman. A amanawasefálietá Lasarus lón chék ena rán.

2. Pwata sia mochen eáni ewe esin lúkú Marta a eáni?

² Ese wor popun ach sipwe ekieki án Jesus are Seman we epwe amanawasefáli attongeach kewe lón chék ei fansoun. Nge ka usun chék Marta le fókkun lúkú pwe attongeom kewe repwe manawsefál lón mwachkkan? Neman a má sonuk pwúlúwom, inom are semom, semom chinnap are inom chinnap ka kon tongeer, are pwal mwo nge emén noum  mi áchengicheng. Ka mwétéresiti ewe atun kopwe tongeni turufi, fós ngeni, me oupwe takirfengen. Usun chék Marta a wor popun ach sipwe tongeni erá, ‘Ua silei pwe attongei we epwe manawsefálitá.’ Nge, a chúen múrinné ngeni emén me emén Chón Kraist an epwe ekieki usun ekkewe popun sia lúkú ewe manawsefál.

3, 4. Met Jesus a kerán féri, me ifa usun a apéchékkúla án Marta lúkú?

³ Marta a nóm kkan ngeni Jerusalem, ina popun neman ese pwisin kúna án Jesus amanawasefálietá ewe át néún emén fefin mi má seni pwúlúwan kkan ngeni Nain lón Kalilea. Iwe nge, ese mwáál Marta a rongorong ena pwóróus. Me ese mwáál a pwal rong án Jesus amanawasefálietá néún Jairus we nengngin. Meinisin lón imwen ena nengngin we “ra silei pwe ewe nengin a mäla.” Nge Jesus a chúen amwéchú péún me apasa: “Nengin, kopwe pwätä!” Iwe, a mwittir pwáátá. (Luk. 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Marta me pwiin we Maria ra silei pwe Jesus a tongeni echikaraatá ekkewe mi semmwen. Ina minne, ra lúkú pwe ika Jesus a fen nónnóm rer, Lasarus esap máló. Nge iei a fen máló, iwe met Marta a ekieki? Nengeni pwe Marta a apasa pwe Lasarus epwe manawsefál lón mwachkkan, “lesopolan fanüfan.” Pwata a fókkun lúkú ena? Me pwata sia tongeni lúkú pwe lón mwachkkan epwe fis manawsefál, nge attongeach kewe ra pwal tongeni kapachelong lón?

⁴ A wor ekkewe popun mi múrinné ach sipwe lúkú ewe manawsefál. Iei sipwe pwóróus usun ekkóch me leir. Ren enletin, neman kopwe silei ekkóch pwóróus usun manawsefál mi mak lón Paipel kese fen ekieki nge mi tongeni apéchékkúla óm ápilúkúlúkún kúnasefáli attongeom kewe mi fen máló.

5. Pwata Marta a fókkun lúkú pwe Lasarus epwe manawsefál?

⁵ Nengeni pwe Marta ese erá; ‘Amwo itá mwongeei we epwe manawsefál.’ Nge a erá: “Üa silei pwe epwe manausefälitä.” Pwata Marta a fókkun lúkú ena? Pokiten a silei usun pwóróusen ekkewe manawsefál mi fis me lóóm. Ese mwáál a silei me lón sópwun we me lón ewe sinakok lekúkkúnún we. Iei sipwe etittina úlúngát me lein pwóróusen ekkewe manawsefál mi mak lón Paipel.

6. Ifa ewe manaman ese mwáál Marta a rong usun?

⁶ Ewe áeúin manawsefál a fis le atun án Kot atufichi ewe soufós Elias an epwe féri manaman. A wor emén fefin mi má seni pwúlúwan lón eú telinimwen Phoenicia itan Sarapat efengin Israel, nge neminna a fókkun wéúngaw nge a awasélaéchú ena soufós. Iwe, Jiowa a féri eú manaman. A féri an esap iteló ener we pilawa me ar we apúra pwe ena fefin me néún we át repwe manaw. (1 King 17:8-16) Mwirin och fansoun, néún we át a semmwen iwe a máló. Nge Elias a álisi. Atun Elias a attapa ewe át, a iótek ngeni Jiowa: “Ai Kot Samol mi Lapalap, kose mochen amanauasefäli ei ät.” Iwe, a fis! Kot a aúseling ngeni Elias, iwe ewe át a manawsefál. Ina ewe áeúin manawsefál mi mak lón ewe Paipel. (Álleani 1 King 17:17-24.) Ese mwáál, Marta a silei usun ena pwóróus mi amwarar.

7, 8. (a) Ifa usun Elisa a oururu letipen emén in mi letipeta? (b) Met ewe manaman Elisa a féri a ánnetatá usun Jiowa?

 ⁷ Ewe soufós Elisa a wisen féri ewe oruuen manawsefál mi mak lón ewe Paipel. A wor emén fin Israel ese wor néún lón ewe telinimw itan Shunem. Pokiten a fókkun awasélaéchú Elisa, Jiowa a efeiéchúúr me pwúlúwan we chinnap ren ar néúni emén át. Nge mwirin fitu ier, a máló ena át. Anchangei letipechoun ena inelap. A fókkun letipeta pwe a sái 19 mwail pwe epwe kútta Elisa wóón ewe Chuuk Karmel. Elisa a akkomw tinaló néún we chón angang Kehasi ngeni Shunem pwe epwe amanawasefáli ena át. Nge Kehasi ese tongeni. Iwe Elisa a fitaaló ewe inelap mi letipeta lón imwan we.​—2 King 4:8-31.

⁸ Elisa a tolong lón ewe imw ikewe ewe somá a nóm ie, iwe a iótek. Jiowa a pélúweni án Elisa iótek, me fán án Kot manaman a amanawasefáli ewe át. Ewe in a fókkun pwapwa lupwen a kúna pwe néún we át a manawsefál! (Álleani 2 King 4:32-37.) Neman a chemeni alon Hana we lón an we iótek. Hana a riit tori án Jiowa a efeiéchú ren an néúni emén át itan Samuel. Mwirin Hana a mwareiti Jiowa pokiten a “atolonga aramas lon lenien sotup, a pwal amanaueretä.” (1 Sam. 2:6) Ren án Kot wesewesen amanawasefáli ewe át lón Shunem, a ánnetatá pwe mi tufich an epwe amanawasefáli ekkewe mi máló.

9. Apwóróusa ewe aúlúngátin manawsefál lón Paipel.

⁹ A pwal fis eú pwóróus mi amwarar mwirin málóón Elisa. A fen emén soufós ren lap seni 50 ier, iwe, “a tori Elisa ewe samau,” mwirin a máló me peias. Iwe ló, ló, ló, inisin a wiliti chúú. Eú rán, ekkóch chón Israel ra ló peiaseni somáán emén mwán. Nge ra kúna án ekkóch chón oputer pwereto, iwe ra mochen mwittir sú seniir, nge ra chék oturalong ewe somá lón peiasin Elisa we. Ewe Paipel a erá: “Otun ewe somä a torii chün Elisa, a manausefäl o ütä.” (2 King 13:14, 20, 21) Ekkeei pwóróusen manawsefál ra ánneta ngeni Marta pwe a wor án Kot nemenem wóón máló. Itá repwe pwal ánneta ngonuk pwe án Kot manaman a fókkun watte me ese wor aúkúkún.

10. Ifa usun Petrus a álisi emén Chón Kraist fefin itan Torkas?

¹⁰ A pwal masou ewe Tesin Krik ren pwóróusen án néún Kot kewe chón angang mi tuppwél amanawasefáli aramas. Sia fen fós usun ekkewe manawsefál Jesus a féri lón imwen Jairus we me lón eú leeni kkan ngeni ewe telinimwen Nain. Mwirin och fansoun, ewe aposel Petrus a amanawasefáli Torkas, ewe mi pwal iteni Tapita. Petrus a tolong lón ewe ruumw, ikewe ewe somá a nóm ie, a iótek, me apasa: “Tapita, kopwe pwätä!” Iwe a mwittir pwáátá, me Petrus a ‘api ngeni’ ekkewe Chón Kraist mi pwal nóm ikena pwe ‘neminewe a manau.’ Ena pwóróus a fókkun alúkúlúkú aramas pwe iwe chómmóng chón ena telinimw  “ra lükü ach we Samol.” Ekkena mineféén chón káé ra tongeni esile ngeni pwal ekkewe ekkóch ewe kapas allim usun Jesus, me apwóróusafetálei usun án Jiowa tufich le amanawasefáli ekkewe mi máló.​—Föf. 9:36-42.

11. Met tokter Lukas a apasa usun ewe alúwél, me ifa usun minne a fis a achchúngú ekkewe aramas?

¹¹ A pwal wor ekkewe aramas ra pwisin kúna án emén manawsefál. Lón eú atun, aposel Paulus me chienan kewe Chón Kraist ra mwichfengen lón eú ruumw asan lón Troas, mi nóm notouááfengin Turkey lón ach ei fansoun. Paulus a afalafal ngeniir tori lukenipwin. Emén alúwél itan Oitikus a aúseling, nge a mwoot wóón asammwachoon aúlúngátin sássárin ewe imw. Iwe a méúrúló me turutiw lepwúl. Neman Lukas i ewe a akkomw toraató Oitikus. Pokiten Lukas i emén tokter, a kúna pwe ewe alúwél ese chék feiengaw are peló nge a wenewenen máló! Paulus a pwal feitiw rer. A turufaaló Oitikus, me mwirin meinisin ra máirú ren án Paulus apasa: “A chüen manau!” Ena manaman a fókkun achchúngú chókkewe mi kúna minne a fis. Ra silei pwe ewe alúwél a fen máló nge mwirin a manawsefál, iwe “ra fokun chipila.”​—Föf. 20:7-12.

12, 13. Ikkefa ekkewe kapas eis repwe ppiitá usun ekkewe manawsefál sia kerán fósur?

¹² Ekkewe pwóróusen manawsefál sia kerán fós usur itá repwe pwal alúkúlúkúkich usun chék Marta. Sia tongeni lúkú pwe ach we Kot, ewe mi ngenikich manaw, a tongeni amanawasefáli emén. A mmen amwarar pwe emén me lein néún Kot kewe chón angang mi tuppwél ren choweán Elias, Jesus, are Petrus a nóm atun a fis eú me eú ekkewe manawsefál. Me ekkena manawsefál ra fis lón ewe fansoun Jiowa a féri manaman. Iwe nge, ifa usun ren chókkewe mi máló lón ekkewe atun ese fiffis ekkena esin manaman? Itá ekkewe mwán me fefin mi tuppwél ra tongeni lúkú pwe Kot epwe amanawasefáli ekkewe mi máló lón  mwachkkan? Itá ra tongeni eáni án Marta lúkúlúk atun a erá ei “ngang üa silei pwe epwe manausefälitä lon ewe ränin manausefäl lesopolan fanüfan”? Pwata Marta a tongeni lúkú pwe epwe wor manawsefál lón mwachkkan, me pwata ka pwal tongeni lúkú?

¹³ A wor fitu pwóróus lón án Kot we Kapas mi pwári pwe néún Kot kewe chón angang mi tuppwél ra silei pwe epwe wor manawsefál lón mwachkkan. Sipwe pwóróus usun ekkóch me leir.

14. Met pwóróusen Apraham a áiti ngenikich usun ewe manawsefál?

¹⁴ Ekieki usun met Jiowa a tingorei Apraham an epwe féri ngeni néún we Isaak, ewe át Apraham a witiwiti ren fansoun langattam an epwe néúni. Jiowa a erá: “Kopwe angei Isaak noum aleman, ka echeni, o feila won ewe fanü Moria. Ikenan kopwe eäni asoren kek ngeniei.” (Ken. 22:2) Met ka ekieki, epwe ifa meefien Apraham lupwen a rong án Jiowa na allúk ngeni? Jiowa a pwonei pwe mwúún fénúfan meinisin repwe kúna feiéch me ren mwirimwirin Apraham kewe. (Ken. 13:14-16; 18:18; Rom 4:17, 18) Pwal och, Jiowa a erá pwe ewe feiéch epwe feito seni “mwirimwirin Isaak.” (Ken. 21:12) Nge ifa usun epwe pwénútá ena ika Apraham epwe eáni asor néún we? Fán emmwenien Kot, Paulus a áweweei pwe Apraham a lúkú pwe Kot epwe tongeni amanawasefáli Isaak. (Álleani Ipru 11:17-19.) Iwe nge, ewe Paipel ese apasa pwe Apraham a ekieki pwe Isaak epwe manawsefál lón chék ena atun, eli mwirin fitu awa, eú rán, are pwal mwo nge mwirin eú wiik. Apraham ese tongeni silei ineet néún na át epwe manawsefál. Nge a lúkúlúk pwe Jiowa epwe amanawasefáli Isaak.

15. Ifa ewe ápilúkúlúk ewe mwán mi tuppwél itan Hiop a eáni?

¹⁵ Ewe mwán mi tuppwél Hiop a pwal silei pwe epwe wor manawsefál lón mwachkkan. A silei pwe ika efóch irá a pékúpék, a pwal tongeni pwúksefál me usun efóch irá  minefé. Nge esap tongeni fis ngeni emén aramas ena. (Hiop 14:7-12; 19:25-27) Ika emén a máló, ese tongeni pwisin amanawasefáli. (2 Sam. 12:23; Kölf. 89:48) Pwúngún esap weween pwe Kot esap tongeni amanawasefáli emén. Ren enletin, Hiop a lúkú pwe Jiowa epwe chechchemeni i. (Álleani Hiop 14:13-15.) Hiop ese tongeni silei ineet atun lón mwachkkan epwe fis ena mettóch. Nge a chúen lúkúlúk pwe ewe Chón Fératá aramas a tongeni chechchemeni me epwe amanawasefáli.

16. Ifa ewe kapasen apéchékkúl ewe chónláng a ereni Taniel?

¹⁶ Ekieki usun pwal emén mwán mi tuppwél itan Taniel. I emén néún Jiowa chón angang mi tuppwél lón unusen manawan, me Jiowa a álisi. Lón eú atun, emén chónláng a ereni Taniel: “En eman mwän mi watte chenum me ren Kot,” me a ereni: “Kinamwe epwe toruk. Kopwe apöchökülok.”​—Tan. 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Met Jiowa a pwonei ngeni Taniel?

¹⁷ Lupwen a arapakkan 100 ierin Taniel me arap ngeni sópwólóón manawan, neman a ekieki met epwe fis ngeni. Taniel a ápilúkúlúkú an epwe manawsefál? Ewer! Iei met Kot a pwon ngeni, ewe mi mak lesópwólóón ewe puken Taniel, “Nge en Taniel kopwe likitü tori sopolan. Mürin kopwe mäla o manausefälitä.” (Tan. 12:13) Taniel a silei pwe ekkewe mi máló, usun itá ra chék asésé me “esap wor och angang, ekiek, silelap ika tipachem lon lenien sotup,” ikewe ie epwe ló ie ekiseló chék. (SalAf. 9:10) Nge esap ina sópwólóón manawen Taniel. Jiowa a pwon ngeni och mettóch mi amwarar fán iten mwachkkan.

¹⁸ Néún Jiowa we chónláng a ereni Taniel pwe epwe ‘manausefälitä, pwe epwe angei wisan lesopolan fansoun.’ Ese kon lien ffat ngeni Taniel ika ineet epwe fis ena, nge a weweiti pwe i epwe manawsefál lón mwachkkan. Ena mettóch epwe fis fitu fitu ier mwirin án Taniel máló, weween “lesopolan fansoun.” Are iei afféún me ren Ewe Kapasen God usun án Kot pwon ngeni Taniel: “Kopwe pwan manau sefan non ewe soponon ran pwe kopwe angei niwinum.”

19, 20. (a) Ifa usun ekkewe pwóróusen manawsefál me lóóm sia káé usur ra riri ngeni minne Marta a ereni Jesus? (b) Met sipwe káé lón en lesen mwirin ei?

¹⁹ A ffat pwe a wor popun mi múrinné án Marta epwe tongeni fókkun lúkú pwe mwongean we mi tuppwél, Lasarus, epwe “manausefälitä lon ewe ränin manausefäl lesopolan fanüfan.” Án Jiowa pwon ngeni Taniel, me pwal án Marta lúkú mi péchékkúl usun ewe manawsefál lón mwachkkan, itá epwe alúkúlúkúkich ikenái. Epwe fis ewe manawsefál.

²⁰ Sia fen káé usun ekkewe manawsefál mi wesewesen fis me lóóm. Ekkena mettóch ra ánnetatá pwe ekkewe mi máló repwe manawsefál. Sia pwal kúna pwe néún Kot kewe chón angang mi tuppwél ra ápilúkúlúk pwe epwe fis ewe manawsefál lón mwachkkan. Iwe nge, itá mi wor pisekin ánnet pwe ewe manawsefál epwe tongeni fis inaamwo ika Kot a fen pwonei ena seni me lóóm lóóm? Ika ina, epwe pwal awora ngenikich ekkóch popun ach sipwe ápilúkúlúkú ewe manawsefál lón mwachkkan. Nge ineet epwe fis ena? Sipwe pwóróus wóón ekkena mettóch lón en lesen mwirin ei.