PWATA semei we a fókkun song? Upwe áweweei pwata. Ua uputiw lón July 29, 1929, me ua mááritá lón eú sóópw lón ewe telinimw itan Bulacan lón Philippines. Ause wéúéch, me ese pwal watte néúm moni. Lekúkkúni we, ekkewe soufiun Japan ra tolong Philippines, me poputááni ewe maun. Iwe nge sópwum we, a káimuló, iwe ewe maun ese kon kkúúkem. Ese wor néúm reitio, tv, are simpung, iwe aua chék rong pwóróusen ewe maun seni aramas.

A wor fúmén pwii me fefinei, me atun a walu ieri, semei kewe me inei chinnap ra uwei ei pwe upwe nónnóm rer. Inaamwo ika ám Katolik lón ena atun, nge semei we chinnap a tipemecheres le fós usun lamalam me a etiwa ekkewe puken lamalam chienan kewe ra kan ngeni. Ua chemeni ewe atun a áiti ngeniei ekkóch puk lón fósun Tagalog mi pwári afalafalen ekkewe lamalam chofona, me a pwal áiti ngeniei eú Paipel. Ua pwapwaiti ai álleani ewe Paipel, ákkáeúin ekkewe rúáánú Puken Kapas Allim. Ai féri ena a amwékútúei le áppirú Jesus.​—Joh. 10:27.

Ekkewe soufiun Japan ra towu seni Philippines lón ewe ier 1945. Atun ena, semei kewe mi inei ra mochen ai upwe liwinitiir. Semei we chinnap a pese ei ai upwe ló, iwe ua liwin.

Lón ewe December 1945, Chón Pwáraatá Jiowa seni ewe sóópw itan Angat ra etto afalafal lón sópwum we. Emén chinnap Chón Pwáraatá a etto afalafal lón imwem we me a áweweei met ewe Paipel a apasa usun “ekewe ränin lesopolan.” (2 Tim. 3:1-5) A etiwakem le fiti eú káéén Paipel lón eú sóópw mi chék kkan ngenikem. Ua fiti, inaamwo ika semei kewe me inei rese fitiei. Arapakkan 20 aramas ra fiti, me ekkóch me leir ra eáni kapas eis usun Paipel.

Use kon lien weweiti met ra fós usun, iwe ua ekiekin ló. Nge ra poputá le eáni eché kélún mwich. Ua mmen sani ena kél, iwe ua chék nómwotiw. Wesin ena kél me ewe iótek, ám meinisin aua ketiw le fiti eú mwich lón Angat lón Ráninfel.

Ena mwich a fis lón imwen ewe familien Cruz, iwe ám me ekkewe ekkóch aua fetál úkúkún nimu mwail pwe aupwe tori ikenan. Arapakkan 50 aramas ra  mwichfengen, me ua mmen ingeiti pwal mwo nge án ekkewe kúkkún semirit pélúweni ekkewe kapas eis mi weires usun ewe Paipel. Mwirin ai fiti ekkóch ekkena mwich, emén chinnap mwán Chón Kraist pioneer itan, Damian Santos mi pin mayor, a etiwaei ai upwe nóm ren eú pwiin lón imwan we. Unusen ena pwinin aua chék fós usun ewe Paipel.

Me lóóm, aramas ra papatais mwirin chék ar káé ekkewe afalafalen lepoputáán. Mwirin chék ai fiti ekkóch ekkena mwich, ekkewe mwán Chón Kraist ra eisinikem me ekkewe ekkóch, “Oua mochen papatais?” Iwe ngang ua erá, “Ewer, ua mochen.” Ua fen silei pwe ua mochen “angang” fán iten Kraist ewe Masta. (Kol. 3:24) Aua feiló ngeni eú chénúpupu mi chék kkan ngenikem, iwe ám me rúúemén aua papatais lón ewe February 15, 1946.

Ua mirititi pwe Chón Kraist mi papatais repwe usun Jesus le akkafalafal. Semei we a ekieki pwe ua kon kúkkún iwe use tufich ngeni ewe angangen afalafal, me esap weween pwe pokiten ua papatais iwe upwele emén chón afalafal. Ua áwewe ngeni pwe ina letipen Kot pwe sipwe afalafala ewe pwóróus allim usun Mwúún we. (Mat. 24:14) Ua pwal ereni pwe a lamot upwe apwénúetá ai pwon ngeni Kot. Ina ewe atun semei we a ereniei pwe epwe kupi pechei ika ua ló afalafal. A mmen achocho le eppetiei ai usap afalafal. Ina ewe áeúin fansoun ua lúkúsékúrú ese lifilifil met pwe upwe tongeni angang ngeni Jiowa.

Ewe familien Cruz ra etiwaei ai upwe nónnóm rer lón Angat. Ra pwal apéchékkúlaei me néúr we sáingoon nengngin, itan Nora ám aupwe poputá le pioneer. Ám me rúúemén aua poputá le pioneer lón ewe November 1, 1947. Nora a pioneer lón pwal eú telinimw, nge ngang ua chék nómoló lón Angat.

Mwirin ai pioneer úkúkún ruu ier, Earl Stewart, emén mwán Chón Kraist seni Bethel, a eáni eú afalafal ngeni lap seni 500 aramas lón ewe sóópw lón Angat. A eáni an we afalafal lón fósun Merika, me mwirin ua chiyakúúni ngeni fósun Tagalog. Ina ewe áeúin afalafal me lein ekkewe chómmóng afalafal ua wisen chiyakúúni lón ekkewe ier ra ló. Ifa usun ua tufichin féri ena? Inaamwo ika ua sukul fisu chék ier, nge nei kewe sense ra kan fóffós ngenikem lón fósun Merika. Pwal eú, ua kan kákkáé chómmóng néúch kewe puken álillisin Paipel lón fósun Merika pokiten ese kon lien chómmóng lón fósun Tagalog. Ekkena mettóch ra álisiei le weweiti fósun Merika pwe upwe tongeni chiyakúúni ekkewe afalafal.

Lón ewe ier 1950 pwiich Stewart a ereni ewe mwichefel pwe ekkewe misineri repwele ló fiti ewe mwichelap itelapan, Theocracy’s Increase lón New York, U.S.A. Iwe ewe keangen ofesilap a mochen emén are rúúemén pioneer repwe álillis lón Bethel. Ua ketiw le álillis. Iwe ua pwal lúkúsékúrú ekkewe mettóch ua fen eérenaaló pwe upwe tongeni angang lón Bethel.

 Ua wareiti Bethel lón ewe June 19, 1950. Bethel ina eú watteen imw minen lóóm mi nóm wóón eú watteen fénú úkúkún ruu esopw acre. A pwal chómmóng irá watte pwelin ena imw. Chómmóng mwán Chón Kraist mi lipich ra angang ikkena. Lesossorusichin ewe rán ua kan álillis lón ewe kitchen. Mwirin, seni kulók tiu, ua áinei ekkewe úf lón ewe imwen sóópw. Me ina met ua pwal féri mwirin leolowas. Ua chék sópweló le nónnóm lón Bethel pwal mwo nge mwirin án ekkewe misineri ra liwin seni ewe mwichelap. Ua féri ese lifilifil met ekkewe mwán Chón Kraist ra ewisa ngeniei. Ua túkúmi ekkewe puk repwe posto, wisen mina ekkewe puk aramas ra kan tingor, me ua pwal angang lón ewe ofes.

Lón ewe ier 1952, ám me wonomén Chón Kraist mwán seni Philippines aua ketiw le fiti ewe érúween Sukulen Gilead. Ua mmen fókkun pwapwa! Atun aua nóm Merika, aua kúna chómmóng mettóch mi minefé ngenikem. A mmen sókkóló ena sókkun manaw seni manawei lón ewe kúkkún sóópw ewe ia ua etto me ie.

Áwewe chék, aua káé áeáán ekkóch pisekin lón imw me ekkóch pisekin lón kitchen ause mwo kúkkúna fán eú. A pwal sókkóló mwékútúkútún ásepwál are ewe weather! Atun ua pwáátá lón eú sossorun, a chék pwech unusen lúkún. Ina ewe áeúin atun ua kerán kúkkúna sno. A mmen ling, nge ua mwittir mirititi pwe a mmen fókkun patekkich!

Ekkena mettóch mi minefé ngeniei rese kon lien aosukosukaei pokiten ua mmen pwapwaiti ewe káit ua angei seni ewe Sukulen Gilead. Ekkewe chón asukulakem ra mmen fókkun angéch le áitikem ifa usun aupwe káé me research. Ena káit seni ewe Sukulen Gilead a álisiei le apéchékkúla ai riri ngeni Jiowa.

Mwirin ai sochungio, ua wiliti emén special pioneer ren ekis fansoun lón ewe leeni itan Bronx lón New York City. Iwe lón ewe July 1953 ua fiti ewe mwichelap itelapan New World Society mi fis lón ewe Bronx. Wesin ena mwichelap, ra ewisa ngeniei ai upwe liwinsefál ngeni Philippines.

Ekkewe mwán mi wisen emmweni angangen lón Bethel, ra ewisa ngeniei ai upwe emén mwán mi ásimaw mi wisen sáifetál. Ena angang a alapaaló ai tufich le tapweló mwirin Jesus, ewe mi sái ngeni ekkewe sóópw me telinimw mi towau pwe epwe álisi néún Jiowa kewe aramas. (1 Pet. 2:21) Ua wisen chuuri ekkewe mwichefel lón ewe watteen leeni lukanapen Luzon, ina ewe fénú mi watte seni meinisin lón Philippines. A pwal kapachelong lón ena leeni ekkewe sóópw iter Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac me Zambales. Ren ai upwe tori ekkóch ekkena sóópw, a lamot ai upwe fetál wóón ewe chuuk itan Sierra Madre nge a mmen kitiféúféú. Ese wor ekkewe bus are train mi  ssá lón ekkena leeni, iwe ua kan tingorei ekkewe chón úntengi ekkewe tarakú mi watte ai upwe mómmóót wóón ekkewe fóchun irá ra kan uwei ngeni ekkewe ekkóch leeni. Fán chómmóng ra kan mut ngeniei, nge use fókkun kinamwe le mómmóót wóór.

Lape ngeni ekkewe mwichefel ra chék kúkkún me pwal minefé. Iwe pwiich kewe ra mmen kilisou atun ua álillis le akkótaéchú ekkewe mwich me ewe angangen afalafal.

Mwirin ra ewisa ngeniei ai upwe túmúnú ekkewe mwichefel lón unusen Bicol. Lón ena kinikin, a chómmóng ekkewe kúmi mi imuló, ikewe ie ekkewe special pioneer ra afalafal lón ekkewe leeni ekkewe Chón Pwáraatá rese mwo afalafal ie fán eú. Lón eú me lein ekkena imw a wor eú pwang ra tuu pwe repwe eáni pinché, nge a wor ruuofóch irá mi itiló lukanapan. Iwe lupwen ua útá wóón ekkena irá, ra turulong lón ena pwang me ua pwal fitiir le turulong. A pwal ttam ai mwo limetiei me mwen ai upwe mmólnetá ngeni angangen ewe rán!

Atun ua túmúnú ekkena kúmiin mwichefel, ua ekieki usun Nora, neminnewe aua poputá pioneer ppék. Lón ena atun a special pioneer lón Dumaguete City, iwe ua ló chuuri. Mwirin ena, aua mammakfengen taropwe ren ekis fansoun, iwe lón ewe 1956, aua pwúpwúlú. Ewe ewin wiik aua pwúpwúlú lón, aua ló chuuri ewe mwichefel lón ewe fénú Rapu Rapu. Me ikena aua téékaatá ekkewe chuuk me fetálettam, nge aua pwapwa le nónnómfengen me álisi pwiich kewe lón ekkewe leeni mi towau.

Wesin ám angangen chuuri ekkewe mwichefel ren úkúkún rúáánú ier, ekkewe mwán Chón Kraist ra etiwasefálikem le angang lón keangen ofesilap. Aua poputá lón ewe January 1960. Atunen ekkewe fitu ier aua angang Bethel, ua káé chómmóng mettóch seni ám angangfengen me ekkewe Chón Kraist mwán mi chou wiser kewe lón án Jiowa we mwicheich. Nge Nora a pwal pwapwaiti chómmóng sókkopaten angangen Bethel.

A fen eú feiéch ám kúna chómmóngólóón chókkewe mi angang ngeni Jiowa lón Philippines. Atun ua kerán tolong Bethel lesáráfééi me lelipichi we, a wor ina epwe 10,000 chón afalafal lón unusen ewe fénú Philippines. Nge iei, a wor lap seni 200,000 chón afalafal lón Philippines, me fitepúkú Chón Kraist mwán me fefin ra angang lón Bethel le álisatá ewe angangen afalafal.

Ló, ló, ló, a lamot epwe kalapeló ewe Bethel pwe a chómmóng angang. Iwe ewe Mwichen Soupwúngúpwúng a tingorekem ám aupwe kút fénú epwe tongen kaú eú keangen ofesilap mi watte ie. Ám me ewe mi wisen emmweni angangen ewe leenien peres puk aua ló eis fetál lón eú me eú imwen chón órum kewe ikewe chómmóng chón China ra kan nóm ie ika mi wor ié a mochen amémé fénúer. Ese wor ié a mochen. Emén me leir a pwal mwo nge erenikem: “Chón China rese kan amémé fénú. Re kan fen kamé.”

Iwe nge, eú rán a fis ekkóch mettóch ause fókkun tepereni pwe repwe fis. Emén me lein chón órum kewe epwele mwékút ngeni Merika, iwe a eisinikem ika aua mochen mééni fénúan we. Iwe mwirin, pwal emén chón órum a pwal filatá le améméló fénúan we, me a pwal pesei ekkewe ekkóch pwe repwe pwal féri ena. Aua mwo nge fen pwal mééni fénúen ewe mwán mi erenikem pwe “Chón China rese kan amémé fénú.” Ese pwen imwo nge ewe fénú ewe keangen ofesilap a nóm wóón a lapóló watteen wóón fán úlúngát. Ua lúkúlúk pwe ina met Jiowa a mochen an epwe fis.

Lón ewe ier 1950, ngang kúkkúnún me lein meinisin chókkewe mi angang lón Bethel. Nge iei, ám me pwúlúwei we ám watteen me lein meinisin lón Bethel. Ese fókkun wor ai niamam ren ai tapweló mwirin Jesus ese lifilifil ia a emmwenieiló ie. Inaamwo ika semei kewe mi inei ra ésúeiló seni imwer we, nge Jiowa a atolongaei lón eú watteen famili iir mi tongeei. Ua fókkun lúkú pwe Jiowa a ngenikich mettóch meinisin sia osupwangan, ese lifilifil met sókkun angang sia wiseni. Ám me Nora aua fókkun kilisou ngeni Jiowa ren meinisin met a awora fán kirekiréch, me aua pwal pesei ekkewe ekkóch ar repwe sótuni are meefi kirekiréchún Jiowa.​—Mal. 3:10.

Jesus a etiwa emén chón ioni takises itan Mateus Lefi an epwe tapweló mwirin. Iwe met Mateus a féri? “A ütä, a likitala meinisin o tapwela mürin.” (Luk. 5:27, 28) A pwal suuk ngeniei ewe tufich ai upwe likitaló are lúkúsékúrú ese lifilifil met pwe upwe tongeni tapweló mwirin Jesus, me ua pwal pesei ekkewe ekkóch ar repwe féri ena me repwe kúna chómmóng feiéch.