1, 2. Ifa usun pwóróusen Tony a pwáraatá pwe mi tufich án emén epwe féri siwil lón manawan?

TONY a mámmááritá lón an ese wor seman. I a sukul high school, nge ese kon lien sani sukul. Ren enletin, a ekiekin towu seni sukul inaamwo ika ese mwo sochungio. Lón weekend, Tony a kan ló katol kachito are chiechi ngeni chiechian kewe. Esap i emén mi mwánesól are akkangei drugs, nge ese meefi pwe mi wor aúchean manawan. Ese mwo nge silei ika mi wor Kot. Eú rán, Tony a chuuri rúúemén Chón Pwáraatá Jiowa me a ereniir an tipemwaramwar usun Kot. Ra anéúnéú ngeni Tony ruu puk mi masou ren pisekin ánnet pwe Kot a fératá ménúmanaw meinisin, itelaper Was Life Created? me The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking.

² Iwe, lón ewe atun ekkewe Chón Pwáraatá ra chuursefáli Tony, i a fen unusen siwili an ekiek. A kan ákkálleani ekkewe puk, ina popun ra numunumukis me kinum. Tony a ereniir: “Ua silei pwe mi wor emén Kot.” I a poputá le káé Paipel, iwe ekis me ekis a siwil an ekiek usun manawan. Me mwen án Tony káé Paipel, a chipwang le sukul, nge iei i emén me lein chókkewe mi  angangéch lón an we sukul! Pwal mwo ewe principal lón ena sukul a máirú ren. A ereni Tony: “A fókkun échúló óm ekiek me féffér me óm grade. Met, pokiten óm chiechi ngeni ekkewe Chón Pwáraatá Jiowa?” Tony a ereni pwe mi pwúng, me a áiti ngeni met a kákkáé. A sochungio seni high school, me iei a emén regular pioneer me chónálillisin mwichefel. A fókkun pwapwa pwe iei a wor emén Seman mi tong, Jiowa!​—Kölf. 68:5.

3. Ifa ewe kapasen emmwen Jiowa a ngeni ekkewe kúkkún me sáráfé?

³ Pwóróusen Tony a áchema ngenikich pwe Jiowa a wesewesen tongekemi kúkkún me sáráfé. A mochen kopwe enletin pwapwa me sópwéch lón manawom, ina minne a ngonuk ei kapasen emmwen: “Lealüalum kopwe chechemeni ewe mi föruk.” (SalAf. 12:1) Esap fansoun meinisin epwe mecheres óm kopwe féri ena, nge mi fókkun tufich. Ren án Kot álillis, ka tongeni sópwéch lón manawom lón ei atun ka chúen kúkkún me pwal lupwen kopwe wattetá. Ren ach sipwe weweéchúti ei mettóch, sipwe pwóróus wóón met a fen álisi ekkewe chón Israel ar repwe fénúenaaló ewe Fénúen Pwon, me met a apéchékkúla Tafit le okkufu ewe mwánemmong Koliat.

4, 5. Ifa ewe lesen mi lamot sia tongeni káé seni án Israel okkufu Kanaan me án Tafit okkufu Koliat? (Ppii ekkewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁴ Lupwen ekkewe chón Israel repwele tolong lón ewe Fénúen Pwon, ifa ewe éúréúr Jiowa a ngeniir? Itá a éúréúra ngeniir ar repwe káé maun are elipwákéchúroló lón angangen fiu? Aapw! (Tut. 28:1, 2) A ereniir ar repwe álleasochisi me lúkúlúk wóón. (Jos. 1:7-9) Neman me ren aramas, usun ese pwúng ena éúréúr, nge ren enletin, fen ina met mi fókkun múrinné fán iten chón Israel. Fán chómmóng Jiowa a álisi néún kewe aramas le okkufu ekkewe chón Kanaan. (Jos. 24:11-13) A lamot lúkú ren án emén epwe álleasochisi Kot, nge fansoun meinisin ena lúkú a atoto sópwéch. Seni fansoun lóóm tori ikenái a chúen pwúng ena.

⁵ Koliat, emén soufiu mi fókkun péchékkúl. A lap seni tiu fiit ttaman, me a uwei pisekin maun mi fókkun efeiengaw. (1 Sam. 17:4-7) Nge ren Tafit, mi chék wor ren eú éúlún me an lúkú Kot. Me ren emén ese wor an lúkú, Tafit mi umwes ren an epwe sótun fiu ngeni Koliat! Nge ren enletin, fen Koliat ewe mi umwes.​—1 Sam. 17:48-51.

6. Met sipwele pwóróus usun lón ei lesen?

⁶ Lón ewe lesen mwen ei, sia pwóróus usun rúáánú mettóch epwe tongeni alapaaló ach pwapwa me sópwéchún manawach. Sia káé pwe mi lamot sipwe túmúnú ach riri ngeni Kot, chiechi ngeni chókkewe mi tongei Kot, achocho le tikeri ekkewe mettóch mi aúchea, me aúcheani ewe ngaseló Kot a ngenikich. Lón ei lesen, sipwe sópweló le pwóróus wóón ifa usun sipwe kúna feiéch ika sipwe féri ekkena mettóch mi múrinné. Iei sipwele nengeni ekkóch kapasen emmwen mi mak lón Kölfel 16.

7. (a) Ifa usun kopwe áweweei emén mi ririéch ngeni Kot? (b) Met Tafit a aúcheani, me met a atoto ngeni?

⁷ Emén mi ririéch ngeni Kot, a wor an lúkúlúk wóón i me a achocho le eáni an ekiek. A mut ngeni Jiowa an epwe emmweni manawan me a tipeppós le álleasochisi i. (1 Kor. 2:12, 13) Tafit a eú leenien áppirú mi múrinné ren emén mi ririéch ngeni Kot. A kélú:  “Ai Samol mi Lapalap, en ai, ka fokun aüchea ngeniei.” (Kölf. 16:5) Tafit a fókkun aúcheani an ririéch ngeni Kot me a eáni i leenien op. (Kölf. 16:1) Iwe, pokiten ena a tongeni apasa: “Lelukei a pwapwa o mwänek.” Ese pwal wor och mettóch a kon apwapwa ngeni Tafit me lúkún an ririéch ngeni Jiowa!​—Álleani Kölfel 16:9, 11.

8. Ikkefa ekkóch mettóch a tongeni atoto enletin pwapwa lón manawom?

⁸ Chókkewe mi nefótófót wóón moni are minen apwapwa resap tongeni eáni ewe úkúkún pwapwa Tafit a eáni. (1 Tim. 6:9, 10) Emén Chón Kraist mwán lón Canada a erá: “Ach enletin meefi menemenéch ese feito seni met sia tongeni angei lón manawach, nge a feito seni met sia fang ngeni ewe Chón Awora liffang mi múrinné meinisin, Jiowa Kot.” (Jas. 1:17) Ika ka ámááraatá óm lúkú Jiowa me angang ngeni, iwe kopwe eáni ewe sókkun manaw mi enletin pwapwa me aúchea. Ina minne, met ka tongeni féri pwe kopwe apéchékkúlaló óm lúkú? A lamot kopwe awora fansoun le chiechi ngeni Jiowa ren óm álleani an we Kapas, nennengeni férian kewe mi ling, me ekkekieki napanapan kewe, kapachelong an tong ngonuk.​—Rom 1:20; 5:8.

9. Ifa usun ka tongeni mut ngeni án Kot Kapas an epwe anapanapók?

⁹ Fán ekkóch Kot a pwári an tongekich ren an apwúngúkich lupwen mi lamot ngenikich, usun chék met emén sam mi tong a féri. Tafit a aúcheani ena mettóch me apasa: “Üa mwareiti ewe Samol mi Lapalap, pun a öüröüraei, nge lepwin lelukei a pwal fönöüei.” (Kölf. 16:7) Tafit a ekilonei án Kot kewe ekiek me a achocho le eáni. A mut ngeni án Kot ekiek an epwe anapanapa i, are siwili i pwe epwe échúló napanapan kewe. Lupwen ka pwal féri ena, epwe lapóló óm tongei Kot me óm mochen apwapwaai i, me kopwe emén Chón Kraist mi ásimaw. Emén Chón Kraist fefin itan Christin a apasa pwe lupwen a káéfichi pwóróus me ekilonei minne a álleani, a meefi pwe Jiowa a makkeei ekkena pwóróus fán itan chék!

10. Me ren Aisea 26:3, ifa usun óm ririéch ngeni Kot epwe álisuk?

¹⁰ Lupwen ka ririéch ngeni Kot, kopwe eáni an ekiek usun fénúfan me met epwe fis ngeni lón mwachkkan. Jiowa a ngonuk ena sile me mirit mi kkóló aúchean. Pwata? A mochen kopwe silei met mi lamot lón manawom, ifa usun kopwe féri kefil mi múrinné, me mwétéresiti fansoun mwach fán lúkúlúk! (Álleani Aisea 26:3.) Emén pwiich Chón Kraist lón Merika itan Joshua a erá pwe ika ka pacheéch ngeni Jiowa, epwe ffataffatéch ngonuk met mi lamot me met ese kon lien lamot.

11. Ifa usun Tafit a filatá chiechian?

¹¹ Álleani Kölfel 16:3. Tafit a silei ifa usun epwe kúna chiechi mi múrinné. A filatá an epwe chiechi ngeni chókkewe mi tongei Jiowa me iei met a “fokun pwapwaäsini.” A erá pwe chiechian kewe iir “chon pin” pokiten ra achocho le fiti án Jiowa kewe allúk usun manaw mi liméch. Pwal emén soumakken kélfel a eáni ena esin memmeef usun kefilin chiechi, a erá: “Ngang eman chienen chokewe meinisin mi niuokusituk, chokewe mi aleasochisi om kewe öüröür.” (Kölf. 119:63) Sia fen pwóróus usun lón ewe lesen mwen ei pwe ka pwal tongeni kúnékún chómmóng chiechiom mi múrinné lein chókkewe mi tongei me álleasochisi Jiowa. Pwúngún, me lúkún táppumw kewe, ka pwal  tongeni chiechi ngeni chókkewe ese lifilifil ieriir.

12. Pwata Tafit me Jonatan ra fókkun chiechiéch?

¹² Tafit ese chék filatá táppin kewe ar repwe chiechian. En mi tongeni chechchemeni emén me lein chiechien Tafit kewe? Neman ka ekieki usun Jonatan. Ewe chiechi lefilen Tafit me Jonatan, ina eú riri mi fókkun múrinné mi mak lón Paipel. Nge en mi silei pwe Jonatan a watte mwen Tafit wóón ina epwe 30 ier? Iwe, pwata ra fókkun chiechiéch? Ar chiechi a lóngólóng wóón ar lúkú Kot. Ra pwal súfélfengen me aúcheanifengenni ekkewe napanap mi múrinné ra eáni, áwewe chék, ar pwora lupwen ra fiu ngeni chókkewe mi oputa Kot.​—1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Ifa usun kopwe kútta pwal ekkóch chiechiom? Apwóróusa eú pwóróus.

¹³ Sia pwal tongeni usun Tafit me Jonatan le “fokun pwapwaäsini” ach chiechi ngeni chókkewe mi tongei Jiowa me lúkú i. Iei alon Kiera, emén mi angang ngeni Kot ren fite ier: “Ua kúnékún chiechiei seni sókkopaten fénú, mi sókkopat nónnómur me eérenier.” Lupwen ka pwal féri ena, kopwe pwisin kúna ifa usun ewe Paipel me án Kot we manaman mi fel ra etipeeúfengenikich chón fel ngeni Kot wóón unusen fénúfan pwe sipwe eú chék famili.

14. (a) Ifa usun ka tongeni isetiw mettóch mi aúchea kopwe achocho ngeni lón manawom? (b) Met ekkóch sáráfé ra apasa usun minne ra achocho le tikeri?

¹⁴ Álleani Kölfel 16:8. Ewe mettóch mi fókkun lamot ngeni Tafit, ina an angang ngeni Kot. Kopwe pwal pwapwa lón manawom ika kopwe áppirú Tafit me achocho ngeni ekkewe mettóch mi álisatá án Jiowa angang. Emén pwiich itan Steven a erá: “Ua fókkun pwapwa lupwen ua tikeri och mettóch ua akkachocho ngeni, me mwirin kúna úkúkún ai feffeitá.” Iei alon emén alúwél át seni Tois mi angang ngeni Kot lón pwal eú leeni lón ei fansoun: “Lupwen ua chinnap, use mochen nesékúriti manawei me kúna pwe meinisin minne ua féri fán itei chék.” A pwal ina usun  meefiom? Iwe áeá óm tufich le elingaaló Kot me álisi aramas. (Kal. 6:10) Isetiw met kopwe achocho ngeni lón óm angang ngeni Jiowa, me tingorei an álillis pwe kopwe tikeriir. Ka tongeni lúkúlúk pwe epwe pélúweni óm iótek!​—1 Joh. 3:22; 5:14, 15.

15. Ikkefa ekkewe mettóch ka tongeni pwisin achocho ngeni? (Ppii ewe pwóór itelapan “ Ekkóch Mettóch Ka Tongeni Achocho le Tikeri”)

¹⁵ Ikkefa ekkóch mettóch ka tongeni achocho ngeni? Pwata kese sótuni le uwawu meefiom atun mwich lón pwisin óm kapas? Are pwata kese achocho ngeni óm kopwe pioneer are angang lón Bethel? Ka pwal tongeni achocho le káé eú mineféén fós pwe kopwe tongeni afalafala ewe kapas allim ngeni pwal ekkóch aramas. Iei alon emén alúwél át itan Barak mi angang ngeni Kot full-time: “Ua mmen pwapwa ai pwáátá iteiten lesossor me silei pwe ua kan fang ngeni Jiowa unusen ai péchékkúl. Ese pwal wor och angang a tongeni atoto ngeniei ena esin pwapwa.”

16. Ifa meefien Tafit usun án Jiowa kewe allúk me kapasen emmwen, me pwata?

¹⁶ Álleani Kölfel 16:2, 4. Sia fen káé lón ewe lesen mwen ei pwe lupwen sia manaweni manawach fán emmwenien án Kot kewe allúk me kapasen emmwen, sipwe enletin ngaseló. Sia káé ach sipwe tongei minne mi múrinné me oput minne mi ngaw. (Am. 5:15) Tafit a apasa pwe ‘esap wor an feiöch lükün’ Kot. Ewe popun kapas mi afféú ngeni “feiöch” (are “mettoch mi murinno,” Kapasen God) a tongeni pwal weneiti ekiek me féffér mi fókkun éch. Jiowa a múrinné lón féfférún meinisin, me mettóch mi múrinné mi nóm rech a feito seni i. Tafit a fókkun achocho le áppirú Jiowa me aúcheani met i a aúcheani. Nge a pwal káé le oput ekkewe mettóch Kot a apasa pwe mi ngaw. Eú me lein ekkena mettóch, ina án emén fel ngeni pwal emén are och mettóch lúkún Jiowa. Ena féffér a eingawaló aramas me angei ewe ling mi chék fich ngeni Jiowa me ngeni pwal emén are och mettóch.​—Ais. 2:8, 9; Pwär. 4:11.

17, 18. (a) Met Tafit a apasa usun sópwongawen fel ngeni kot chofona? (b) Lón ei fansoun, ifa usun aramas ra tipetipeló le féri mettóch mi efisi ar “achomonga ar riaföü”?

¹⁷ Lón fansoun lóóm, fán chómmóng féfférún lisowumwáál pwal ina kinikinin án aramas fel ngeni kot chofona. (Os. 4:13, 14) Chómmóng aramas ra sani fel mi chofona pún ra pwapwaiti le manaweni ewe sókkun manaw mi limengaw. Nge met, ena esin fel mi atoto ngeniir pwapwa? Aapw! Tafit a apasa pwe chókkewe mi fel ngeni kot chofona ra “achomonga ar riaföü.” Chókkana ra pwal mwo nge eáni asor néúr kewe ngeni ar kewe kot chofona! (Ais. 57:5) Jiowa a oput ar féfférún kirikiringaw. (Jer. 7:31) Ika ka manaw lón ekkena fansoun, ese mwáál kopwe fókkun kilisou ika semom kewe me inom iir chón fel ngeni Jiowa!

¹⁸ Lón ei fansoun, chómmóng lamalam chofona ra mut ngeni chón ar pekin ar repwe eáni féfférún lisowumwáál, kapachelong féfférún sikepwach lefilen mwán me mwán, fefin me fefin. Ena esin manaw mi limengaw a tongeni ámmeef ngeni aramas pwe ra ngaseló, nge ren enletin ra fen “achomonga ar riaföü.” (1 Kor. 6:18, 19) Ka fen kúna ena sókkun? Ina minne, ámi kana kúkkún me sáráfé, oupwe aúseling ngeni Sememi we lón láng. Oupwe ánneta ngenikemi pwisin pwe ámi álleasochisi Kot a eú feiéch  ngenikemi. Ekiekifichi met pwúnúngawen féffér ese pwúng. Oupwe kúna pwe a kon watte efeiengawan lap seni ewe ekis pwapwa epwe atoto. (Kal. 6:8) Joshua, ewe sia fen fós usun, a erá: “Sia tongeni áeá ach ngaseló lón met chék sia mochen, nge ach áeámwáálli ese atoto pwapwa.”

19, 20. Ikkefa ekkewe feiéch epwe tori ekkewe kúkkún me sáráfé mi lúkú Jiowa me álleasochisi?

¹⁹ Jesus a apasa: “Are oupwe aleasochisi ai kewe kapas, oupwe wesewesen nei chon kaiö. Oupwe silei ewe let, nge ewe let epwe angasakemi.” (Joh. 8:31, 32) Sia kilisou ngeni Jiowa pún sia ngaseló seni lamalam chofona, seni nafangawen sile, me seni sókkun lúkú mi lóngólóng wóón kapas chofona. Sia mwétéresiti mwachkkan ach sipwe “eti noun Kot kewe lon ewe ngas mi ling.” (Rom 8:21, Testament Mi Fö) Pwal mwo nge iei, ka tongeni meefi ena sókkun ngaseló ika kopwe álleasochisi minne Kraist a asukula. Ika ka féri ena, kopwe “silei ewe let” esap chék ren óm káé usun nge pwal ren óm manaweni manawom me ren!

²⁰ Ámi kana kúkkún me sáráfé, aúcheani ewe ngaseló Kot a ngenikemi. Oupwe áeáfichi. Epwe álisikemi lón ei fansoun le féri ekkewe sókkun kefil epwe fókkun asópwéchúkemi lón mwach. Emén alúwél a erá: “Ika ka áeáfichi óm ngaseló lekúkkúnum, iwe, lupwen ka wattetá epwe wesewesen álisuk le féri kefil mi lamot, áwewe chék ren kefilin ewe sókkun angang kopwe eáni, are ika kopwe pwúpwúlú are kopwe mwo lipich ren och fansoun.”

21. Ifa usun kopwe angei ewe “enletin manau”?

²¹ Lón ei ótót, ránin manaw a chék mwoch, pwal mwo nge ewe sókkun manaw aramas ra erá mi múrinné. Ese wor emén leich a silei met epwe fis lesor. (Jas. 4:13, 14) Ina popun, a fókkun múrinné ika kopwe féri ekkewe sókkun kefil epwe álisuk le angei ewe “enletin manau,” ewe manaw esemuch lón án Kot we ótót sefé mi amwarar. (1 Tim. 6:19) Jiowa ese eriánikich aramas ach sipwe angang ngeni. Epwe chék pwisin filien emén me emén leich le filatá met sipwe féri. Ina popun, kopwe aúcheani óm riri ngeni Jiowa ren óm achocho le arap ngeni i iteiten rán, me aúcheani meinisin ekkewe “mettoch mi mürina” a awora ngonuk. (Kölf. 103:5) Kopwe lúkúlúk pwe Jiowa a tongeni ngonuk pwapwa mi somwoló tori feilfeiló chék!​—Kölf. 16:11.