1. Met Jiowa a ewisa ngeni ekkewe sam me in?

JIOWA a fératá ewe áeúin pean pwúpwúlú fengen me ewe mochen néúnéú. Ewe Paipel a apasa: “Nau eu lifang seni ewe Samol mi Lapalap.” (Kölf. 127:3) Met weween ena? Anchangei pwe emén chiechiom a tingoreok óm kopwe túmúnú néún we watteen moni. Epwe met meefiom? Ese mwáál kopwe meefi pwapwa pwe a lúkúlúk wóóm. Nge neman kopwe lólilen ika ifa usun kopwe túmúnúéchú néún na moni. Jiowa, chiechiach we mi lap seni meinisin a ngeni ekkewe sam me in eú mettóch repwe túmúnú mi fókkun aúchea lap seni moni. A ewisa ngeniir ar repwe túmúnú núkúnúkéchún me pwapwaan néúr kewe.

2. Ikkefa ekkewe kapas eis sipwe pwóróus wóór?

² Itá ié epwe filatá ika eú pean pwúpwúlú repwe néúnéú are ineet repwe néúnéú? Ifa usun ekkewe sam me in repwe álisi néúr kewe pwe repwe eáni eú manaw mi pwapwa? Ekieki usun ekkóch kapasen emmwen lón án Kot we Kapas epwe tongeni álisi ekkewe Chón Kraist pwúpwúlú ar repwe féri ekkewe kefil mi múrinné.

3. (a) Itá epwe filien ié ika epwe wor néún eú pean pwúpwúlú are esap? (b) Ifa ewe kapasen emmwen lón Paipel chiechien me familien eú pean pwúpwúlú repwe apwénúetá?

³ Lón ekkóch eéreni, aramas ra ekieki pwe itá ekkewe mi kerán pwúpwúlú repwe mwittir néúnéú. Iwe, neman ar famili me ekkewe ekkóch repwe achocho le peseer ar repwe féri ena. Iei alon emén Chón Kraist mwán seni Asia itan Jethro: “Ekkóch chón ewe mwichefel mi wor néúr ra oumwesi ekkewe mi pwúpwúlú ese wor néúr ar repwe néúnéú.” Pwal emén chienach mwán seni Asia itan Jeffrey a erá: “Ekkóch ra ereni ekkewe mi  pwúpwúlú ese wor néúr pwe ese wor epwe túmúnúúr lupwen ra chinnap.” Iwe nge, itá eú me eú pean pwúpwúlú repwe pwisin filatá ika repwe néúnéú are resap. Ina pwisin filier, pwal ina wiser. (Kal. 6:5) Pwúngún pwe chiechien me familien chókkewe mi kerán pwúpwúlú ra mochen pwe repwe pwapwa, nge mi lamot meinisin repwe chechchemeni pwe ena mettóch pwisin filien ewe pean pwúpwúlú.​—1 Tes. 4:11.

4-5. Ikkefa ekkewe ruu mettóch mi lamot ekkewe pean pwúpwúlú repwe pwúngúpwúng wóón, me ineet atun a fich ar repwe fósfengen wóón? Áweweei.

⁴ Epwe éch ika eú pean pwúpwúlú repwe pwúngúpwúng wóón ekkeei ruu mettóch mi lamot atun ra filatá ar repwe néúnéú: Áeúin, ineet ra mochen an epwe wor néúr? Oruuan, fitemén ra mochen néúni? Ineet ewe fansoun mi fich ar repwe pwúngúpwúng wóón? Me pwata a fókkun lamot ekkena ruu mettóch?

⁵ Lape ngeni, me mwen án rúúemén repwe pwúpwúlú, a lamot repwe fós usun ika repwe néúnéú are resap. Pwata a lamot ar repwe féri ena lón ena atun? Pokiten a fókkun lamot án iir me rúúemén repwe tipeeú lón ar ekiek wóón ena mettóch. Pwal och, mi lamot repwe ekieki ika ra mmólnetá le eáni ena wis. Ekkóch pwúpwúlú ra filatá ar repwe witiwit eú are ruu ier mwirin ar pwúpwúlú me mwen ar repwe néúnéú. Pwata? Pwe epwe tongeni wor ar fansounfengen iir chék me rúúemén le chiechifengen me eérenaaló ar nónnómfengen lón ar pwúpwúlú, pún lupwen repwe néúnéú, repwe áeá watteen ar fansoun me péchékkúl le túmúnú néúr.—Ef. 5:33.

6. Met ekkóch pean pwúpwúlú ra filatá le féri pokiten sia manaw lón ei fansoun weires?

⁶ Ekkóch Chón Kraist ra filatá le áppirú néún Noa kewe úlúmén mwán me pwúlúwer kewe. Ekkena úlúngát pean pwúpwúlú rese mwittir néúnéú. (Ken. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pet. 2:5) Jesus a erá pwe ach ei fansoun a chék usun lón “fansoun Noa” we, me ese wor tipemwaramwar pwe sia manaw lón ekkewe “fansoun weires.” (Mat. 24:37; 2 Tim. 3:1) Ren ena popun, ekkóch pean pwúpwúlú ra filatá ar resap mwo néúnéú pwe repwe tongeni alapaaló ar fansoun lón án Jiowa angang.

7. Ifa usun ekkewe kapasen emmwen lón Lukas 14:28, 29 me Än Salomon Fos 21:5 ra tongeni álisi ekkewe pwúpwúlú?

⁷ Lupwen ekkewe pean pwúpwúlú mi mirit ra ekieki ika repwe néúnéú, me ika fitemén repwe néúni, ra “kütta fite ükükün liwinin.” (Álleani Lukas 14:28, 29.) Ekkewe  pwúpwúlú mi fen wor néúr, ra fen silei pwe a lamot moni ren túmúnún semirit. A pwal lamot ar repwe awora fansoun me péchékkúl. Ina minne, a lamot ngeni ekkewe mi pwúpwúlú ar repwe ekieki usun ekkeei esin kapas eis: ‘Epwe lamot pwe ám me rúúemén aupwe angang pwe aupwe tongeni atufichi osupwangen ám famili? Aua tipeeúfengen wóón met sókkun mettóch a wesewesen lamot fán iten ám famili? Ika aupwe angang me rúúemén, iwe ié epwe wisen túmúnú néúm kewe? Ié epwe anapanapa ar ekiek me féffér?’ Lupwen ekkewe pwúpwúlú ra pwóróusfengen wóón ekkena kapas eis fán kinamwe, ra apwénúetá alon Än Salomon Fos 21:5.​—Álleani.

8. Ikkefa ekkewe weires ekkewe Chón Kraist pwúpwúlú ra tongeni kúna, me met emén mwán pwúpwúlú mi tong epwe féri?

⁸ A lamot ngeni emén semirit án seman we me inan we awora ar fansoun me péchékkúl fán itan. Ina minne, ika a chék akkatapw néúr kewe, iwe epwe tongeni weires ngeniir ar repwe ataweei osupwangen emén me emén néúr kana. Ekkóch pwúpwúlú mi néúfitemén ra erá pwe a kon áweires. Eli ewe in epwe apwangapwang me pekkus iteitan. Eli pokiten a fókkun pekkus, iwe ese chúen wor an péchékkúl le káé Paipel, iótek, me fiffiti afalafal. Epwe pwal tongeni weires ngeni an epwe aúselingéch lón ekkewe mwich me kúna feiéch seni. Pwúngún pwe pwúlúwan we mi tongei epwe féri úkúkún an tufich le álillis le túmúnú néúr kewe lón mwich are lón imwer we. Áwewe chék, a tongeni álisi pwúlúwan we lón an kewe angangen lón imw. Epwe angang weires pwe epwe túmúnú pwe unusen an we famili epwe feiéch seni ewe Famili Fel. Epwe pwal fiti an we famili lón ewe angangen afalafal iteitan.

9-10. Met mi lamot ekkewe sam me in repwe féri pwe repwe álisi néúr kewe?

⁹ Ikkefa ekkóch mettóch ekkewe sam me in ra tongeni féri pwe repwe álisi néúr kewe le tongei Jiowa? Ifa usun ra tongeni túmúnúúr seni efeiengawen ei fénúfan mi ngaw? Nengeni ekkeei mettóch ekkewe sam me in ra tongeni féri.

¹⁰ Tingor án Jiowa álillis lón iótek. Nengeni ewe leenien áppirú Manoa me pwúlúwan we ra isetiw, semen me inen Samson kewe. Lupwen Manoa a silei pwe repwe néúni emén át, a tingormaú ngeni Jiowa an epwe emmweniir lón ar emiriti néúr na.

11. Ifa usun ekkewe sam me in ra tongeni áppirú Manoa usun met Soukapwüng 13:8 a áiti ngenikich?

¹¹ Nihad me Alma seni Bosnia and Herzegovina ra káé seni án Manoa leenien áppirú. Ra apasa: “Aua tingormaú ngeni  Jiowa pwe epwe éúréúrakem ren ifa usun aupwe lipwákéch lón wisem wisen sam me in, usun met Manoa a féri. Iwe, Jiowa a pélúweni ám kewe iótek lón chómmóng napanap. A awora álillis seni Paipel, ekkewe puk mi lóngólóng wóón Paipel, án Chón Kraist kewe mwich, me mwichelap.”​—Álleani Soukapwüng 13:8.

12. Ifa ewe leenien áppirú Josef me Maria ra isetiw fán iten néúr kewe?

¹² Asukuler ren pwisin ámi leenien áppirú. A wor aúchean ámi kapas, nge ámi féffér epwe fen kon achchúngú néúmi kewe. Sia fókkun lúkú pwe Josef me Maria ra isetiw leenien áppirú mi fókkun múrinné fán iten néúr kewe, kapachelong Jesus. Josef a angang weires le atufichi an we famili. Pwal och, Josef a apéchékkúla chón leimwan le aúcheani ar angang ngeni Jiowa. (Tut. 4:9, 10) Inaamwo ika me ren ewe Allúk ese pwal lamot ngeni Josef an epwe uwei an we famili ngeni Jerusalem “iteiten ier” fán iten ewe chulapen Pasofer, nge Josef a chúen uweir. (Luk. 2:41, 42) Eli ekkóch sam lón ena fansoun repwe ekieki pwe epwe fókkun áweires me watte ewe fansoun me moni repwe áeá ika unusen ewe famili repwe sái. Nge a ffat pwe Josef a aúcheani mettóchun lúkú, me a áiti ngeni néúr kewe ar repwe pwal ina usun. Pwal och, Maria a silefichi án Kot we Kapas. A áiti ngeni néúr kewe ren an kapas me féffér ar repwe pwal aúcheani án Kot Kapas.

13. Ifa usun eú pean pwúpwúlú ra áppirú Josef me Maria?

¹³ Nihad me Alma, ekkewe sia fen pwóróus usur, ra mochen áppirú án Josef me Maria leenien áppirú. Ifa usun ena mettóch a álisiir lón ar emiriti néúr we át le tongei me angang ngeni Kot? Ra apasa: “Ren napanapen manawem, aua achocho le áiti ngeni néúm we át feiéchún ach manaweni manawach me ren án Jiowa kewe kapasen emmwen.” Nihad a pwal apasa: “Kopwe ewe sókkun aramas ka mochen noum we epwe sókkuni.”

14. Pwata a lamot ngeni ekkewe sam me in ar repwe silei ika ién néúr kewe ra chiechi ngeni?

¹⁴ Álisi néúmi kewe le filiéch chiener. Mi lamot pwe ewe sam me pwal ewe in repwe silei ié néúr kewe ra chiechi ngeniir, me met ra kan féri. A wewe ngeni pwe mi lamot repwe silei ié néúr kewe ra fós ngeniir wóón ewe Internet me wóón phone. Chiener kana ra tongeni etipetipa ekiekin me féfférún néúmi kewe.—1 Kor. 15:33.

15. Met ekkewe sam me in ra tongeni káé seni án Jessie leenien áppirú?

¹⁵ Met ekkewe sam me in ra tongeni féri ika rese kon lien sile angangen computer me mechá? Jessie, emén sam lón Philippines, a erá: “Ause kon sile néúnéún pekin computer. Nge ena mettóch ese pineikem le emiriti néúm kewe usun efeiengawen ekkewe mechá.” Jessie ese allúk ngeni néúr kewe ar resap chúen néúnéú ekkena mechá pokiten chék ese sile néúnéún. A apasa: “Ua pesei nei kewe ar repwe néúnéú néúr kewe mechá pwe repwe káé eú mineféén fós, ammólnatá fán iten ekkewe mwich, me álleani ewe Paipel iteitan.” Ika en emén sam are in, oua fen álleani me pwóróusfengen me néúmi kewe ewe kapasen fén mi mirit usun texting me án aramas post sasing wóón ewe Internet, mi kawor wóón jw.org^® fán ewe itelap “Teenagers”? Oua fen katolsefál ewe video itelapan Who’s in Control​—You or Your Devices? me Be Social-Network Smart? * Ekkena pwóróus repwe tongeni álilliséch ngenikemi atun oua emiriti néúmi kewe wóón ifa usun repwe néúnéú néúr kewe mechá fán mirit.​—SalF. 13:20.

16. Met chómmóng sam me in ra féri me ifa mwirilóón?

 ¹⁶ Chómmóng sam me in ra achocho le akkóta án néúr kewe repwe tongeni chiechi ngeni chókkewe mi isetiw leenien áppirú mi múrinné lón ar angang ngeni Kot. Áwewe chék, eú pean pwúpwúlú lón Côte d’Ivoire iter N’Déni me Bomine ra kan eleenia ewe chónemmwen mi wisen sáifetál. N’Déni a erá: “A mmen fókkun éch ena kókkót fán iten néúm we át. A poputá le pioneer, me iei, fán ekkóch a kan wisen wii ewe chónemmwen mi wisen sáifetál.” Oua pwal tongeni akkóta án néúmi kewe repwe tongeni chiechi ngeni ekkena esin aramas?

17-18. Itá ineet atun ekkewe sam me in repwe poputá le emiriti néúr kewe?

¹⁷ Mwittir poputá le emiriti néúmi kewe seni chék lekúkkúnúr. A fókkun éch ika ekkewe sam me in repwe poputá le emiriti néúr kewe seni chék lekúkkúnúr. (SalF. 22:6) Nengeni pwóróusen Timoty, ewe mi fiti aposel Paulus lón an sáifetál atun a wattetá. Inen Timoty we Eunike, me inan we chinnap Lois, ra emiriti ‘seni chök lekükünun.’​—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Pwal eú pean pwúpwúlú lón Côte d’Ivoire iter Jean-Claude me Peace, ra sópwéch le emiriti meinisin néúr kewe wonomén ar repwe tongei me angang ngeni Jiowa. Met a álisiir pwe repwe sópwéch? Ra áppirú án Eunike me Lois leenien áppirú. Ra erá: “Aua áiti ngeni néúm kewe án Kot we Kapas seni chék lekúkkúnúr, lupwen ra kerán chék uputiw.”​—Tut. 6:6, 7.

19. Met weween ámi áiti ngeni néúmi kewe án Kot Kapas?

¹⁹ Met weween ámi “aiti” ngeni néúmi kewe án Jiowa Kapas? Lón Tuteronomi 6:7, ewe kapas lón fósun Ipru mi afféú ngeni “aiti,” a wewe ngeni “asukula me ekkenniwili” ngeni emén semirit ewe lesen. Ren án ekkewe sam me in repwe féri ena, mi lamot repwe awora fansoun ngeni néúr kewe kúkkún iteitan. Fán ekkóch ra tongeni meefi lichippúng ren ar chék ekkenniwili ngeniir ekkewe éúréúr. Iwe nge, ekkewe sam me in repwe chék achocho me ekieki pwe ina alen ar repwe álisi néúr kewe le weweiti án Kot Kapas me apwénúetá.

20. Ifa usun sia tongeni apwénúetá minne a mak lón Kölfel 127:4 lón ach emiriti ekkewe semirit?

²⁰ Oupwe mirit. Kölfel 127 a aléllééi ekkewe  semirit ngeni ekkewe féún ásefich. (Álleani Kölfel 127:4.) Emén me emén semirit a sókkóló, usun chék ekkewe féún ásefich mi sókkóló me sókkopat saisiir me met ra ffér seni. Ina minne mi lamot ekkewe sam me in repwe ekieki ifa usun repwe emiriti emén me emén néúr kewe. Eú pean pwúpwúlú lón ei fansoun lón Israel iei, ra sópwéch lón ar emiriti néúr kewe rúúemén le angang ngeni Jiowa, nge iei met ra apasa ren met a álisiir: “Aua káé Paipel ngeni emén me emén néúm kana.” Pwúngún pwe emén me emén mékúren famili epwe filatá ika mi lamot are ika mi tufich an epwe káé ngeni néúr kewe lón ena esin napanapen káé.

21. Met ekkewe sam me in ra tongeni lúkúlúkú seni Jiowa?

²¹ Fán ekkóch neman ekkewe sam me in repwe meefi pwe a kon weires ar repwe emiriti néúr kewe, nge iir liffang seni Jiowa. I a chék mómmólnetá le álisi ekkewe sam me in. A kan aúselinga ar kewe iótek. Me a pélúweniir me ren ewe Paipel, néúch kewe puk, me pwal ren án ekkewe ekkóch sam me in mi ásimaw lón ewe mwichefel leenien áppirú me ar kapasen fén.

22. Ikkefa ekkewe mettóch mi fókkun múrinné ekkewe sam me in ra tongeni fang ngeni néúr kewe?

²² Ekkóch ra erá pwe ewe angangen emiriti semirit epwe ren úkúkún 20 ier, nge ren enletin ese wor muchchún án ekkewe sam me in wiseni wiser. Ekkewe mettóch mi fókkun múrinné ra tongeni fang ngeni néúr kewe, ina ar tong, ar fansoun me ar emiritiir seni ewe Paipel. Emén me emén semirit a sókkóló ren met epwe féri ngeni ewe káit a angei. Iwe nge, chómmóng me leir ra fen mááritá fán emmwenien semer kewe me iner mi tongei Jiowa, me ra eáni meefien Joanna Mae seni Asia, mi erá: “Lupwen ua chechchemeni ewe káit ua angei seni semei kewe me inei, ua fókkun kilisou ngeniir ren ar emiritiei me áiti ngeniei le tongei Jiowa. Rese chék fang ngeniei manawei, nge ra pwal fang ngeniei ewe sókkun manaw mi apwapwa.” (SalF. 23:24, 25) Fite million Chón Kraist ra pwal eáni ena memmeef.