SEMEI we itan Arthur, me lealúwélún a tongei Kot me mochen wiliti emén néúwis lón ewe lamalam Methodist. Nge a siwil an ekiek lupwen a álleani ekkóch puk seni ekkewe Chón Káé Paipel me a poputá le chiechi ngeniir. Lón 1914, lupwen semei we a 17 ierin, a papatais. Atun ewe Áeúin Maunen Fénúfan, ewe mwú a allúkú ngeni an epwe fiti ewe mwichen soufiu, nge i ese mochen fiti ewe maun. Ina popun a kúna kapwúng an epwe kalapus úkúkún 10 maram lón Kingston Penitentiary lón Canada, Ontario. Mwirin an a musowu seni kalapus, a wiliti emén pioneer.

Lón 1926, semei we me Hazel Wilkinson ra pwúpwúlú. Inen Hazel a káé ewe enlet lón 1908. Ngang ua uputiw lón April 24, 1931, nge ngang ewe arúúeménún me lein néúr kewe fémén. Semei we a aúcheani me súféliti ewe Paipel, me a emiritikem pwe aupwe pwal ina usun. Ám fel ngeni Jiowa, ina ewe mi lamot seni meinisin lón manawem. Ám meinisin lón ám famili aua kan afalafal imw me imw iteitan.​—Föf. 20:20.

Lón 1939, ewe Oruuen Maunen Fénúfan a poputá. Mwirin eú ier, angangen Chón Pwáraatá Jiowa lón Canada a pinepin. Mi lamot ngeni meinisin chón sukul ar repwe kapong ngeni filáik me eáni kélún ewe mwú lón ar class. Ekkewe sense ra kan mut ngenikem me fefinei we Dorothy ám aupwe towu seni ewe ruumw lupwen ra féri ena. Nge eú rán, nei we sense a sótun ásáwaei ren an ereniei pwe ngang mi nissimwa. Sárin sukul chómmóng chienei kewe chón sukul ra fiu ngeniei me ua turuló lepwúl. Minne a fis a chék apéchékkúlaei ai upwe ‘aleasochisi Kot lap seni ai aleasochisi aramas.’​—Föf. 5:29.

Lón July 1942, lupwen a 11 ieri, ua papatais lón eú tankun konik mi nóm lón eú leeni ra kan foleni chómmóng man ie. Ua pwapwaiti le fiti ewe angangen vacation pioneer iteiten aséséén sukul. Ikenái sia kan eita ngeni ena angang, auxiliary pioneer. Lón eú atun, ua fiti úlúmén pwii kewe mwán chón lúkú le ló ennefenin Ontario pwe aupwe afalafal ngeni ekkewe chón kótur irá lein wollap.

Lón May 1, 1949, ua poputá le regular pioneer. Mwirin ua ketiw le álillis lón angangen kaú lón ewe keangen ofesilap lón Canada, me mwirin ua wiliti emén chón Bethel lón Canada. Ua angang lón ewe leenien peres puk, ikewe ie ua káé ifa usun angangen ewe kúkkún mwesinen peres. Ua chechchemeni ai angang unusen pwiin ren fite wiik pwe upwe álillis le printini ewe tract usun án néún Jiowa kewe aramas kúna riáfféúmwáál lón Canada.

Mwirin och fansoun, ua angang lón ewe Pekin Túmúnú Angangen Afalafal. Ua wisen interviewni ekkewe pioneer repwe ló pioneer lón ewe leeni Quebec, ikewe ie a kan fis watteen riáfféúmwáál. Emén me lein ekkewe pioneer, ina i Mary Zazula seni ewe leeni Edmonton lón Alberta. Seman kewe me inan, iir chón ewe lamalamen Orthodox. Lupwen Mary me mwongean we watte rese mochen úkútiw le káé Paipel, semer kewe me iner ra asúroló seni imwer we. Mary me mwongean we ra papatais lón June 1951, nge mwirin wonu maram ra poputá le pioneer. Atun ewe interview, ua kúna pwe Mary a fókkun tongei Jiowa. Ua chechchemeni ai ekieki lón ena atun pwe ina i ewe fépwúl ua mochen aupwe pwúpwúlú. Tiu maram mwirin, aua pwúpwúlú lón January 30, 1954. Eú wiik mwirin, ám me Mary aua ketiw pwe aupwe angei káit fán iten ewe angangen sáifetál me chuuri ekkewe mwichefel. Lón ekkewe ruu ier mwirin, aua sáifetál me chuuri ekkewe mwichefel lón ennefenin Ontario.

Lupwen ewe angangen afalafal wóón unusen fénúfan a wakkatteló, a pwal lamot an epwe wor  chómmóng misineri. Ám me Mary aua ekieki pwe ika aua tongeni likiitú ngeni patekkichin lón fénúen Canada fansoun patapat, me likiitú ngeni chómmóngun nikken atun summer, iwe ám mi tongeni likiitú lón ese lifilifil fénú ia aupwe ló ie. Aua fiti ewe Sukulen Gilead, ewe rúwe me fisuen class me aua sochungio lón July 1956. Aua tori Brazil, ewe fénú aupwe angang ie lón ewe maram November.

Lupwen aua wareiti Brazil, aua poputá le káé fósun ena fénú, ina fósun Portugal. Akkomw, aua káé ekkewe kapas mi mecheres fán iten aupwe poputá le fós ngeni aramas. Mwirin, aua amwéchúlúkún eú afalafal mi mwochomwoch ren ifa usun aupwe anéúnéú puk. Mwirin, aua ló afalafal me aua chuuri emén fefin mi pwapwaiti ewe pwóróus aua uwei ngeni. Aua fen ekieki pwe ika emén a pwapwaiti, iwe aupwe álleani ngeni eú wokisin usun ewe manaw fán án Kot we Mwú. Iwe, ua álleani ngeni Pwärätä 21:3, 4, nge mwirin ua peló! Use kan eéreni pwichikkaren ewe leeni. Tori iei a mmen áweires ngeniei ena.

Wisem, ám aupwe afalafal lón ewe telinimw itan Campos. Ikenái, a wor 15 mwichefel ikena ie! Nge lupwen aua kerán war, mi wor lón ena telinimw eú chék kúkkún kúmi mi nóm towau seni ekkewe mwichefel. Mi pwal wor imwen misineri me fémén pwiich kewe fefin ra nónnóm lón, iter Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, me Lorraine Brookes (iei Wallen). Wisei lón ena imwen misineri ua kan álillis le sóópw pisek me kút ám émwúch. Lón eú pwinin Sárinfál, mwirin ám káéén Leenien Mas, Mary a asésé me kokkoon wóón eú sofa nge a únnetá wóón eú pillu. Aua kan akkasos ren met mi fis lón ena rán. Nge lupwen Mary a pwáátá, emén snake a towu me fán ewe pillu! Aua fókkun osukosuk ren ena snake tori ai ua nieló.

Mwirin eú ier ám káé fósun Portugal, aua poputá le féri ewe angangen sáifetál me chuuri ekkewe mwichefel. Aua ló ngeni ekkewe leeni ese wor fiifi ie. Aua annut lón kieki, me atun ám sái aua fiti wakon oris mi nukei. Mi wor eú atun aua fiti train ngeni ewe sóópw wóón chuuk pwe aupwe tongeni afalafal ngeni aramas mi nónnóm towau. Aua rentini eú ruumw ikena ie. Ewe keangen ofesilap a tinaló ngenikem 800 puk pwe aupwe anéúnéú. Aua ló ngeni posto fán fite pwe aupwe angei meinisin ekkewe pwórun puk.

Lón 1962, a fis ewe sukul itan Kingdom Ministry School lón sókkopaten leeni lón unusen Brazil. Ra ewisa ngeniei ai upwe sái ngeni ekkena leeni lón úkúkún wonu maram, nge Mary esap fitiei. Ua asukula ekkewe class lón Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, me Salvador. Lupwen ua nónnóm lón Manaus, ua akkóta eú mwichelap watte epwe fis lón eú leenien katol sipai mi iteféúló. Nge pokiten watteen púngún rán, aua osupwangen únúmem konik mi liméch, me ese wor leeni mi núkúnúkéch pwiich kewe repwe tongeni mwéngé ie atun ewe mwichelap. Ua fós ngeni emén meilapen ewe mwichen soufiu me áweweei ám osukosuk. A kirekiréch me awora ngenikem únúmem konik fán iten unusen ewe mwichelap. A pwal tiinaaló ekkewe soufiu ngeni ewe leeni ar repwe aútáái ruu tento mi watte pwe ám kitchen me leenien mwéngé.

Ena atun aua towaufesen me Mary, i a fiti angangen afalafal lón ekkewe leenien business, nge ekkewe  aramas ikena ie rese etiwa me pwapwaiti ewe pwóróus lón Paipel. Iir seni ewe fénú Portugal nge ra mwékút ngeni Brazil fán iten ar angangen moni. Mary a meefi lichippúng me a ereni ekkóch chiechian kewe, “Ewe sáingoon leeni ua mochen nónnóm ie wóón unusen fénúfan, ina Portugal.” Ekiseló mwirin ena, a torikem eché taropwe mi etiwakem ám aupwe angang lón Portugal, ikewe mi pinepin ach angangen afalafal ie. Mary a fókkun máirú! Nge aua etiwa ena wis me mwékút ngeni Portugal.

Lón August 1964, aua wareiti Lisbon lón Portugal. Pwiich kewe ikena ie ra kúna watteen weires seni ekkewe polis. Ina popun, lón ena atun aua meefi pwe a múrinné ám ausap mwo chuuri ekkewe Chón Pwáraatá Jiowa. Akkomw, aua chék rent ruumwem. Mwirin lupwen aua angei néúm visa, aua rent eú apartment. Iwe mwirin nimu maram, ese chúen efeiengaw ám aupwe ló chuuri pwiich kewe lón ewe keangen ofesilap. Ám aua fókkun pwapwa pwe iei aupwe kerán tongeni fiti mwich!

Pokiten mi pinepin ewe angang, a kesip ekkewe Leenien Mwich, me ekkewe mwich ra kan fis lón imwen pwiich kewe. Iteitan ekkewe polis ra kan cheki imwer kewe. Ekkewe polis ra chosani fitepúkú pwiich kewe lón ekkewe polis station. Ekkewe polis ra kirikiringaw ngeniir me eriániir ar repwe pwári iten pwiich kewe mwán mi wisen emmweni ach angang. Iwe ren ar repwe túmúnúfengeniir, pwiich kewe ra chék kérfengeniir ren iter nge esap chúen ar last name.

Aua fókkun achocho an epwe chék wokkor ekkewe puk fán iten pwiich kewe pwe epwe álisiir le likiitú. Mary a wisen taipei ekkewe lesen sia káé lón Leenien Mas me pwal ekkóch puk lón eú sókkun taropwe mi kkóló napanapan. Iwe aua áeá ena taropwe le féri chómmóng kapiin ekkena puk fán iten pwiich kewe.

Lón June 1966, eú case mi fókkun lamot a fis lón ewe imwen kapwúng lón Lisbon. Ewe mwú a tipi ngeni ekkewe 49 chón ewe Mwichefelin Feijó ar fiti eú mwich lón eú imw nge mi pinepin me ren allúk. Ren ar repwe mmólnetá fán iten ena kapwúng, aua praktis nge ua pwomwen pwe ngang ewe lawyer mi sótun ánnetatá pwe ra tipis pwiich kewe. Nge ause win lón ena case, ina met aua fen tepereni. Mwirin pwiich kana 49 meinisin ra kalapus úkúkún 45 rán are fen tori nimu esopw maram. Nge minne a fis a eú minen pwáraatá usun met aua lúkú. Atun ewe kapwúng, néúm we lawyer a pwal mwo nge aloni alon Kamaliel seni lón Paipel. (Föf. 5:33-39) Mwirin a katowu lón ekkewe news pwóróusen ena kapwúng. Aua fókkun pwapwa lupwen néúm we lawyer a poputá le káé ewe Paipel rem me fiti ekkewe mwich.

Lón December 1966, ua kefilitá ai upwe ewe chónemmwen lón ewe keangen ofesilap me ua áeá watteen fansoun le túmúnú ekkewe mettóch mi weneiti pekin allúkún mwú. Aua achocho úkúkún ám tufich le alúkúlúkú án Chón Pwáraatá Jiowa pwúúng me ren pekin allúk pwe repwe féri ar fel lón Portugal. (Fil. 1:7) Iwe, lón December 18, 1974, mwúún Portugal  a mutatá ach angang fán pwúngún allúk. Pwiich Nathan Knorr me Pwiich Frederick Franz ra etto seni ewe ofesilap lón New York ar repwe etikem lón ei fansoun mi apwapwa. Aua féri eú mwichfengen mi kkóló aúchean lón Oporto me Lisbon nge chóchóón chón fiti 46,870.

Jiowa a pwal efeiéchú ewe angangen afalafal an epwe tori ekkewe kúkkún fénú aramasen lón mi eáni fósun Portugal, áwewe chék ren Azores, Cape Verde, Madeira, me São Tomé me Príncipe. Lupwen chóchóón Chón Pwáraatá lón ekkena leeni a chómmóngóló, iwe a lamot epwe watteeló ewe keangen ofesilap. Mwirin an a wesiló ewe angangen kaú, iwe lón April 23, 1988, a fis efinúnún nge Pwiich Milton Henschel a wisen eáni afalafal lón. A wor 45,522 pwiich kewe mi fiti, kapachelong 20 mi piin misineri lón Portugal nge ra liwinto pwe repwe fiti.

Lón ám me Mary angang ngeni Jiowa, aua pwapwa le káé seni pwiich kewe mi tuppwél. Áwewe chék, lupwen ua fiti Pwiich Theodore Jaracz le ló chuuri eú keangen ofesilap, ua káé seni lesen mi lamot. Lón ena keangen ofesilap a wor eú watteen osukosuk, me ewe Kúmiin Chón Túmúnú ra fen féri meinisin met ra tongeni féri pwe repwe pwákini. Ra meefi lichippúng ren an ese chúen wor met ra tongeni féri. Iwe Pwiich Jaracz a oururuur ren an ereniir: “Iei sipwele mut ngeni ewe manaman mi fel an epwe angang wóón.” Use pwal tongeni ménúki met Pwiich Franz a erá fite ier ra ló atun ám ló Brooklyn me Mary. Ngang me chienei kewe aua tingor an kapasen emmwen, me i a erenikem: “Iei ai pesepes ngenikemi: Oupwe fitipachei án Jiowa we mwicheich pwal mwo nge lón fansoun weires. Ina chék ewe mwicheich mi féri ewe angang Jesus a allúkú ngeni néún kewe chón káé ar repwe féri, afalafalafeili kapas allimen ewe Mwúún Kot!”

Ám fiti ena kapasen pesepes a fókkun apwapwakem me Mary. A pwal wor met aua chechchemeni mi apwapwa atun aua kan chuchchuuri ekkewe keangen ofesilap lón unusen fénúfan. Aua pwapwaiti le chuuri néún Jiowa aramas mi sókkopat ieriir me alúkúlúkú ngeniir pwe aua aúcheani ar angang ngeni Jiowa. Aua kan peseer ar repwe sópweló ar angang ngeni i.

A fen fite fite ier ra ló, nge iei ám me rúúemén a 80 som ierim. A wor ekkóch án Mary osukosuk ren apwangapwangen inisin. (2 Kor. 12:9) Nge a fen torikem pwal ekkóch osukosuk. Nge ekkena osukosuk ra apéchékkúlatá ám lúkú me etipeppósakem le akkamwéchú ám tuppwél ngeni Jiowa. Atun aua nesékúriti ám angang ngeni Jiowa ren fite fite ier, aua kúna án Jiowa fókkun kirekiréch ngenikem fán chómmóng. *