1, 2. (a) Ifa usun Chón Pwáraatá Jiowa ra sókkóló seni pwal ekkóch lamalam? (b) Met sipwe káé lón ei lesen me ewe lesen mwirin ei?

 ARAMAS ra kan eisini ekkewe Chón Pwáraatá Jiowa, “Ié ámi souemmwen?” Ra eis pún lón chómmóng lamalam mi wor néúr souemmwen, emén mwán are emén fefin. Iwe nge, sia pwapwa le apasa pwe ach Souemmwen esap emén aramas ese unuséch, nge ach Souemmwen ina i Jesus Kraist! I a álleasochisi Seman we me an we Souemmwen, Jiowa.​—Mat. 23:10.

² Mi pwal wor eú kúmiin aramas mi iteni ewe “chon angang mi allükülük o tipachem,” ra wisen emmweni néún Kot aramas wóón fénúfan ikenái. (Mat. 24:45) Nge ifa usun sia silei pwe Jiowa, i ewe a wesewesen emmwenikich me ren Néún we? Sipwe pwóróus wóón úlúngát popun sia tongeni lúkúlúk pwe a ina usun. Inaamwo ika Jiowa a fen nénnéúnéú ekkóch aramas pwe epwe emmweni néún kewe aramas, nge epwe ffat me lón ei lesen pwe Jiowa i ewe wesewesen Souemmwen lóóm me lón ei fansoun.​—Ais. 58:11.

3. Met a atufichi Moses le emmweni Israel?

³ Ewe manaman mi fel a atufichi ekkewe chón tupuni Kot. Kot a filatá Moses an epwe wisen emmweni ekkewe chón Israel. Met a álisi Moses le apwénúetá ei wis mi fókkun lamot? Jiowa a fang ngeni Moses “Ngünün mi pin.” (Álleani Aisea 63:11-14.) Ina minne, Jiowa, i ewe a wesewesen emmweni néún kewe aramas, pokiten an we manaman mi fel a ákkálisi Moses.

4. Met a ánnetatá pwe án Kot we manaman mi fel a nóm ren Moses? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁴ Aramas mi tongeni mirititi pwe a nóm ren Moses án Kot we manaman mi fel? Ewer! Án Jiowa we manaman mi fel a atufichi Moses le féri manaman me pwáraatá iten Kot we ngeni Farao, ewe sounemenemen Isip mi péchékkúl an nemenem. (Eks. 7:1-3) Ewe manaman mi fel a pwal álisi Moses pwe epwe emén souemmwen mi tong me mosonottam. A fókkun sókkóló seni ekkewe souemmwen lón ekkóch fénú, iir mi nemenemengaw me ekieki chék pwisin iir! (Eks. 5:2, 6-9) A ffat pwe Jiowa a fen filatá Moses an epwe souemmwenin Néún kewe aramas.

5. Ié Jiowa a pwal ngeni an we manaman mi fel pwe epwe emmweni néún kewe aramas?

⁵ Ié Jiowa a pwal ngeni an we manaman mi fel pwe epwe emmweni néún aramas? Ewe Paipel a apasa: “Josua néún Nun we a ur ren ewe manaman mi awora tipachem.” (Tut. 34:9, NW) “Ngünün ewe Samol mi Lapalap a feitiu won Kition.” (Souk. 6:34) Me “Ngünün ewe Samol mi Lapalap a fokun feitiu won Tafit.” (1 Sam. 16:13) Meinisin ekkena mwán ra lúkúlúk wóón án Kot we manaman mi fel an epwe atufichiir le féri ekkewe mettóch rese tongeni féri ren pwisin ar péchékkúl. (Jos. 11:16, 17; Souk. 7:7, 22; 1 Sam. 17:37, 50) A ffat pwe Jiowa, i ewe a wisen ngeniir ewe manaman le féri ekkewe mettóch mi amwarar, ina popun mi fich ngeni i chék ach sipwe mwareiti.

6. Pwata Kot a mochen pwe néún kewe aramas repwe súféliti ekkewe souemmwen lón Israel?

⁶ Met ekkewe chón Israel itá repwe féri lupwen ra mirititi pwe án Kot we manaman mi fel a álisi Moses, Josua, Kition, me Tafit? Itá repwe súfélitiir. Lupwen ekkewe aramas ra ngúnúngúnúngawa Moses, nengeni met Jiowa a apasa: “Ifa ükükün fansoun än ekei aramas turunufaseei?” (Num. 14:2, 11) A ffat pwe Jiowa a filatá ekkena mwán ar repwe emmweni Néún kewe aramas. Lupwen ekkena aramas ra álleasochisiir, ra wesewesen álleasochisi Jiowa usun i néúr Souemmwen.

7. Ifa usun ekkewe chónláng ra álisi Moses?

⁷ Ekkewe chónláng ra álisi ekkewe chón tupuni Kot. (Álleani Ipru 1:7, 14.) Kot a néúnéú ekkewe chónláng ar repwe emmweni Moses. Áeúin, emén chónláng a “pwä ngeni lon ewe iräfölüföl mi ngetenget” me ngeni wisan we an epwe angasaaló ekkewe chón  Israel me emmweniir. (Föf. 7:35) Oruuan, Kot a néúnéú ekkewe chónláng le ngeni Moses ewe Allúk pwe epwe éúréúra ekkewe chón Israel. (Kal. 3:19) Aúlúngátin, Jiowa a ereni: “Kopwe emwenala ekewe aramas ngeni ewe leni üa fen kapas ngonuk usun. Nengeni, nei chon läng epwe akom mwom.” (Eks. 32:34) Ewe Paipel ese apasa pwe ekkewe chón Israel ra kúna án emén chónláng féri ekkena mettóch. Iwe nge, ren napanapen án Moses éúréúra ekkewe aramas me emmweniir, a ffat pwe ekkewe chónláng ra álisi i.

8. Ifa usun ekkewe chónláng ra álisi Josua me Hiskia?

⁸ Ié kewe ekkewe chónláng ra pwal álisiir? Ewe Paipel a apasa pwe “ewe chon nemenemen än ewe Samol mi Lapalap mwichen sounfiu,” emén chónláng, a álisi Josua pwe epwe win lupwen a maunei ekkewe chón Kanaan. (Jos. 5:13-15; 6:2, 21) Mwirin, lón fansoun án King Hiskia emmweni néún Kot kewe aramas, eú watteen mwichen soufiun Asiria mi eniweniw epwele ataieló Jerusalem. Iwe, lón chék eú pwiin, “eman nöün ewe Samol mi Lapalap chon läng a feila o niela ipükü walik me limungeröü mwän.”​—2 King 19:35.

9. Met Kot a mochen chón Israel repwe féri inaamwo ika ekkewe chón tupuni I rese unuséch?

⁹ Ekkewe chónláng ra unuséch, nge chókkewe ra álisiir rese unuséch. Áwewe chék, fán eú Moses ese asamolu Jiowa. (Num. 20:12) Josua ese kútta án Kot emmwen ren met epwe féri lupwen ekkewe chón Kipeon ra mochen féri eú etipeeú ngeni. (Jos. 9:14, 15) Lón eú atun, Hiskia a lamalamtekia. (2 Kron. 32:25, 26) Inaamwo ika ekkena mwán rese unuséch, nge Kot a mochen ekkewe chón Israel repwe álleasochisiir. Chón Israel ra tongeni mirititi pwe Jiowa a néúnéú ekkewe chónláng ar repwe ákkálisi ekkena mwán. A ffat pwe Jiowa a wisen emmweni néún kewe aramas.

10. Ifa usun Moses a kúna emmwen seni án Kot Allúk?

¹⁰ Án Kot Kapas a emmweni ekkewe chón tupuni i. Ewe Paipel a eita ngeni ewe Allúk mi kawor ngeni chón Israel, “än Moses puken allük.” (1 King 2:3) Nge ewe Paipel a affata pwe Jiowa, i ewe a ngeni chón Israel ena Allúk. Me mi pwal lamot ngeni Moses an epwe álleasochisi ena Allúk. (2 Kron. 34:14) Áwewe chék, mwirin án Jiowa ewisa Moses an epwe aúetá ewe imwenfel mangaku, “Moses a föri meinisin usun mine ewe Samol mi Lapalap a allük ngeni.”​—Eks. 40:1-16.

11, 12. (a) Met mi lamot Josua me ekkewe king mi wisen nemeni néún Kot aramas repwe féri? (b) Ifa usun án Kot we Kapas a emmweni ekkewe souemmwen?

¹¹ Mi nóm ren Josua án Kot we Kapas lupwen a wiliti ewe souemmwen lón Israel. Iwe Jiowa a ereni an epwe álleani, a pwal apasa: “Kopwe ekieki usun lerän me lepwin, pwe kopwe tümwünüöchü om kopwe apwönüetä meinisin mine a mak lon.” (Jos. 1:8) Mi pwal lamot ngeni ekkewe king mi nemeni Israel mwirin, ar repwe pwal álleani ekkewe Allúk iteiten rán, kapiini, me “aleasochisi kapasen ekewe allük me ekewe pwüüng meinisin.”​—Álleani Tuteronomi 17:18-20.

¹² Ifa usun án Kot we Kapas a emmweni ekkewe mwán mi wisen emmweni Israel? Ekieki pwóróusen King Josia. Mwirin ar kúna ewe Allúkún Moses, néún Josia we seketeri a poputá le álleani ngeni. * “Nge lupwen ewe king a rongorong kapasen ewe puken allük, a kamwei üfan fän an letipeta.” Án Kot we Kapas  a pwal amwékútú Josia an epwe ataieló meinisin ekkewe ululun lón ewe fénú me akkóta ar repwe féri ewe fetellapen Pasofer, ina ewe fetellap mi watte lap seni meinisin ra féri. (2 King 22:11; 23:1-23) Pokiten Josia me ekkewe pwal souemmwen mi tuppwél ra álleasochisi án Kot we Kapas, iwe ra tipemecheres le féri ekkesiwil lón ar emmweni néún Kot kewe aramas. Ekkena siwil ra álisi néún Kot kewe aramas ar repwe álleasochisi I.

13. Ifa usun souemmwenin néún Kot aramas ra sókko seni sounemenemen ekkewe ekkóch mwú?

¹³ Ekkewe sounemenem lón ekkóch mwú ra angei emmwen seni tipachemen aramas ese unuséch. Áwewe chék, án ekkewe chón Kanaan me néúr kewe sounemenem féffér mi fókkun ngaw, ren choweán féfférún sikepwach lefilen mwán me mwán, fefin me fefin, kokkongaw, lisowu ngeni man, fel ngeni ululun, me ra eáni asor néúr semirit ngeni ar kot. (Lif. 18:6, 21-25) Pwal och, ekkewe sounemenem lón Papilon me Isip rese eáni ekkewe sókkun allúk fán iten liméch néún Kot kewe aramas ra eáni. (Num. 19:13) Iwe nge, néún Kot aramas ra kúna ifa usun néúr kewe souemmwen mi tuppwél ra peseer ar repwe akkamwéchú liméchúúr lón ar fel ngeni Kot, lón pekin inis, me ttii seniir féfférún lisowu mi limengaw. A ffat pwe Jiowa a emmweniir.

14. Pwata Jiowa a apwúngú ekkóch souemmwenin néún kewe aramas?

¹⁴ Esap meinisin ekkewe king mi nemeni néún Kot kewe aramas ra álleasochisi án Kot éúréúr. Ekkena king mi ngaw rese mochen álleasochisi Kot me fiti emmwenien an we manaman mi fel, néún kewe chónláng, me an we Kapas. Lón ekkóch atun, Jiowa a apwúngúúr are ekkesiwiliir. (1 Sam. 13:13, 14) Ló, ló, ló, Jiowa a filatá emén mi fókkun fichiiti an epwe souemmwen lap seni meinisin.

15. (a) Ifa usun ekkewe soufós ra pwáraatá warotoon emén souemmwen mi fókkun fichiiti ena wis? (b) Ié ena souemmwen ra oesini usun?

¹⁵ Ren fitepúkú ier, Jiowa a pwon pwe epwe filatá emén souemmwen mi fókkun fichiiti ena wis. Áwewe chék, Moses a ereni ekkewe chón Israel: “Ewe Samol mi Lapalap ämi we Kot epwe awora eman soufos me leimi usun ngang, nge ämi oupwe aleasochisi.” (Tut. 18:15) Aisea a apasa pwe ena Emén epwe wiliti “souemwen me samolun mwü.” (Ais. 55:4) Me Taniel a mak usun ewe Messaia pwe epwe wiliti “ewe sou-emwen.” (Tan. 9:25, Kapasen God) Iwe mwirin, Jesus Kraist a apasa pwe i pwisin ewe “souemwen” fán iten néún Kot aramas. (Álleani Mateus 23:10.) Néún Jesus kewe chón káé ra tipemecheres le tapweló mwirin, me ra lúkú pwe i ewe Jiowa a filatá. (Joh. 6:68, 69) Met a alúkúlúkú ngeniir pwe Jesus Kraist, ina i ewe Jiowa epwe néúnéú le wisen emmweni néún aramas?

16. Met a pwáraatá pwe án Kot we manaman mi fel a atufichi me álisi Jesus?

¹⁶ Án Kot we manaman mi fel a atufichi me álisi Jesus. Lupwen Jesus a papatais,  Johannes a kúna “pwe läng a sukula, iwe, Ngünmifel a feitiu won usun lapalapen eman lisom.” Mwirin ena, ewe “Ngünmifel a tinala Jesus lon fanüapö.” (Mark. 1:10-12) Atun Jesus a nónnóm wóón fénúfan, án Kot we manaman mi fel a atufichi i an epwe asukula aramas me féri manaman. (Föf. 10:38) Pwal och, ewe manaman mi fel a álisi Jesus le pwáraatá ekkeei napanap, áwewe chék ren tong, pwapwa, me lúkú mi péchékkúl. (Joh. 15:9; Ipru 12:2) Ese pwal wor emén souemmwen me lúkún Jesus mi pwá lón manawan ekkena esin mettóch mi fókkun ánnetatá pwe mi nóm ren án Kot we manaman mi fel. A ffat pwe Jiowa a filatá Jesus an epwe wisen Souemmwen.

17. Met ekkewe chónláng ra féri pwe repwe álisi Jesus?

¹⁷ Ekkewe chónláng ra álisi Jesus. Ekiseló mwirin án Jesus papatais, “ekewe chon läng ra feito ren o tümwünü.” (Mat. 4:11) Fitu awa me mwen an epwele máló, “eman chon läng a pwä ngeni o apöchöküla.” (Luk. 22:43) Jesus a silei pwe Jiowa epwe tiinaato ekkewe chónláng ren ineet chék mi lamot ngeni.​—Mat. 26:53.

18, 19. Ifa usun án Kot we Kapas a emmweni manawen Jesus me minne a eáni káit ngeni aramas?

¹⁸ Án Kot we Kapas a emmweni Jesus. Seni lepoputáán án Jesus angangen afalafal tori an máló wóón ewe iráán ninni, i a mut ngeni án Kot we Kapas an epwe emmweni i. Pwal mwo nge lón ewe atun epwele máló, a fós usun ekkewe oesini usun ewe Messaia. (Mat. 4:4; 27:46; Luk. 23:46) Iwe nge, ekkewe néúwisin lamalam lón ena atun ra fókkun sókko seni Jesus. Ra filatá ar repwe tunaló án Kot we Kapas ika ese tipeeú ngeni  minne ra eáni káit. Jesus a aloni án Kot we Kapas lupwen a fós usur: “Ekei aramas ra asamoluei ren ar kapas, nge leluker a wesewesen toau seniei. A lomotmwäl ar fel ngeniei, pun ra aiti ngeni aramas förien aramas allük usun itä nge ai kewe allük!” (Mat. 15:7-9) Jiowa esap fókkun tongeni filatá ekkena sókkun aramas rese fiti an we Kapas ar repwe souemmwenin néún kewe aramas.

¹⁹ Jesus a pwal néúnéú án Kot we Kapas lupwen a asukula aramas. Lupwen ekkewe néúwisin lamalam ra appélúwa Jesus, i ese áeá pwisin an tipachem are minne a pwisin silei lón manawan le pélúweni ar kapas eis. Nge a fen asukula aramas seni án Kot we Kapas. (Mat. 22:33-40) Pwal eú, Jesus a tongeni apwóróusa chómmóng pwóróusen manawan lón láng are pwóróusen fférútáán unuselapen láng me fénúfan pwe ekkewe aramas repwe ingeló ren. Nge pokiten a tongei án Kot we Kapas, a mwasangasang le áiti ngeni aramas, me “a suki letiper, pwe repwe tongeni weweiti masouen ekewe Toropwe mi Pin.”​—Luk. 24:32, 45.

20. (a) Ifa usun Jesus a elingaaló Jiowa? (b) Met sókkofesenin ekiekin Jesus me ekiekin Herotes Akripa?

²⁰ Inaamwo ika ekkewe chón aúseling ngeni Jesus ra fókkun mwaar ren napanapen an fós, nge fansoun meinisin Jesus a kan elingaaló néún we Sense, Jiowa. (Luk. 4:22) Lupwen emén mwán mi pisekisek a sótun elingaaló Jesus ren an kér ngeni “Sense mi mürina,” fán tipetekison Jesus a apasa: “Pwota ka aita ngeniei mürina? Esap wor eman a mürina pwe Kot echök.” (Mark. 10:17, 18) Iwe nge ewe áeménún Herotes Akripa, ewe a wiliti sounemenemen Jutea walu ier mwirin, a fókkun sókkóló ekiekin seni Jesus. Eú rán, lón eú mwich mi aúchea, Herotes a úféúfólóng úfen emén king mi ling me mémmong. Lupwen aramas ra kúna i me rongorong an afalafal, ra púchérútá me apasa: “Sap mwelien eman aramas, nge i mwelien eman kot!” Herotes a pwapwaiti án aramas ingeiti. Iwe, met a fis? “Lon ewe chök otun nöün ewe Samol chon läng a ni Herotes, pun esap ngeni Kot lingan. Iwe, moso ra äni fitukan pwe a mäla.” (Föf. 12:21-23) A ffat pwe Jiowa ese filatá Herotes an epwe souemmwen. Iwe nge, Jesus a ánnetatá pwe i mi kefilitá me ren Kot, me lón fansoun meinisin, a ekkelingaaló Jiowa pwe i ewe Souemmwenin Néún aramas mi tekia seni meinisin.

21. Met sipwele pwóróus wóón lón en lesen mwirin ei?

²¹ Jiowa a mochen pwe Jesus epwe wisen Souemmwen esap ren chék fitu ier. Mwirin án Jesus manawsefál, a ereni néún kewe chón káé: “Nemenem meinisin won läng me fanüfan a toriei.” A pwal apasa: “Ngang üpwe etikemi fansoun meinisin tori lesopolan fanüfan.” (Mat. 28:18-20) Nge ifa usun Jesus epwe emmweni néún Kot aramas wóón fénúfan nge i mi nónnóm láng me monoló seni aramas? Ié kewe Jiowa epwe néúnéú pwe repwe tupuni Jesus wóón fénúfan? Me ifa usun ekkewe Chón Kraist repwe tongeni esilla ekkewe chón tupuni Kot? Ewe lesen mwirin ei epwe pélúweni ekkena kapas eis.