1. Pwata a kan torikich kapasen fén, me pwata a lamot ngenikich meinisin?

 FÁN EKKÓCH, a lamot ngenikich meinisin kapasen fén. Fán ekkóch, eli sipwe tingorei emén sia ésúfélú an epwe fénékich. Pwal fán ekkóch, eli emén mwán Chón Kraist mi ekiekikich epwe erenikich pwe sipwele “tur lon tipis” me sipwe niamameló me mwirin. (Kal. 6:1) Are eli epwe torikich eú kapasen fén atun emén a áwenakich mwirin ach féri eú tipis watte. Ese lifilifil popun an torikich eú kapasen fén, nge a lamot sipwe aúseling ngeni. Ach féri ena, a múrinné ngenikich me a tongeni amanawakich.​—SalF. 6:23.

2. Pwata a lamot ach sipwe aúseling ngeni kapasen fén me ren Än Salomon Fos 12:15?

² Ewe wokisin ach ei lesen a lóngólóng wóón a pese ngenikich ach sipwe ‘rongorong . . . än ekewe chon tipachem kapas.’ (SalF. 22:17) Ese wor emén aramas a silei mettóch meinisin, a chék wor emén mi silelap lap senikich. (Álleani Än Salomon Fos 12:15.) Ina popun ach aúseling ngeni kapasen fén a pwári pwe sia tipetekison. A pwári pwe sia silei úkúngawach me mirititi pwe a lamot ngenikich álillis ren ach sipwe tikeri met ekkewe sia achocho ngeniir. Iei alon ewe King mi tipachem Salomon fán emmwenien Jiowa: “Are a wor chomong chon öüröür, a fisiöch mine ra ekiekietä.”​—SalF. 15:22.

3. Ifa usun a kan torikich kapasen fén?

³ A tongeni torikich kapasen fén seni eú pwóróus are a tongeni pwisin áwenewen ngenikich. Ena esin kapasen fén mi torikich seni eú pwóróus, a tongeni feito seni ach álleani eú pwóróus seni Paipel are seni eú néúch kewe puk mi efisi ach sipwe ekkesiwili ach ekiek me féfférúch. (Ipru 4:12) Nge ewe sókkun kapasen fén mi pwisin áwenewen ngenikich, eli epwe torikich seni án emén mwán mi ásimaw are emén Chón Kraist  mi lipwákéch erenikich met a lamot ach sipwe angang wóón. Ika emén a tongekich ren an erenikich án Paipel kapasen fén, iwe mi lamot ach sipwe pwári ach aúcheani ren ach aúseling ngeni met a erenikich me achocho le apwénúetá.

4. Met a lamot ach sisap féri atun emén a fénékich usun met Än Salomon Afalafal 7:9 a erá?

⁴ Eli a tongeni fókkun áweires ach sipwe aúseling me apwénúetá eú kapasen fén mi áwenewen ngenikich. Eli sipwe pwal mwo nge song ren. Pwata? Ikaamwo sia silei pwe sise unuséch, nge a chúen tongeni weires ach sipwe etiwa án emén fénékich wóón eú mettóch sia mwáálliló wóón. (Álleani Än Salomon Afalafal 7:9.) Eli sia kúnetipingen me pwal tipemwaramwar ren popun án emén fénékich are song ren napanapen an fénékich. Eli sia pwal mwo nge esiita ewe chón fénékich me erá: ‘Met an pwúúng le fénéúei, nge i wóón inisin mi pwal pwisin wor an mwáál?’ Me ika sise sani ewe kapasen fén, eli sisap mochen etiwa, are sipwe fen tingorei emén an epwe fénékich pokiten sia ekieki pwe epwe erenikich met sia mochen rong.

5. Met sipwe káé lón ei lesen?

⁵ Lón ei lesen, sipwe káé pwóróusen chókkewe lón Paipel rese mochen etiwa kapasen fén me chókkewe iir mi etiwa. Sipwe pwal káé met epwe álisikich le etiwa kapasen fén me ifa usun sipwe kúna álillis seni.

6. Met sia káé seni minne King Rehopoam a féri atun a angei kapasen fén?

⁶ Áwewe chék, iei pwóróusen Rehopoam. Atun a wiliti kingen Israel, ekkewe aramas ra etto ren me tingorei. Ra tingorei an epwe áppena ewe angang seman we Salomon a ewisa ngeniir. A éch pwe Rehopoam a angei meefien ekkewe chinnap mwán lón Israel pwe epwe silei met epwe pélúwen ngeni ekkewe aramas. Ekkena chinnap mwán ra éúréúra ena king pwe ika epwe féri met ekkewe aramas ra tingorei, iwe repwe chék ákkálisi. (1 King 12:3-7) Iwe nge, Rehopoam ese menemenéch ren met ekkena mwán ra eáni éúréúr ngeni, ina popun a pwal angei meefien táppin kewe. Eli a fáik me fite ieriir, ina popun a mwaren wor sileer. (2 Kron. 12:13) Nge lón ena atun, ese pwúng minne ra eáni fén ngeni Rehopoam. Ra fen fénéú an epwe achowu án ekkewe aramas angang. (1 King 12:8-11) Pokiten Rehopoam a angei ruu sókkun kapasen fén, iwe itá úrúrún epwe fen eisini Jiowa ika menni lein ekkena fén epwe fiti. Nge a fen filatá an epwe fiti met táppin kewe ra fénéú ngeni pwe ina met a sani. Iwe mwirilóón, Rehopoam me ekkewe aramasen Israel ra sópwongaw. Nge ren kich, ewe kapasen emmwen sia angei, eli esap ina ewe sia kan sani le rong. Nge ika a lóngólóng wóón án Kot we Kapas, iwe a lamot ach sipwe etiwa.

7. Met pwóróusen King Usia a áiti ngenikich?

⁷ King Usia ese mochen etiwa kapasen fén. A tolong lón ewe kinikin lón án Jiowa we imwenfel mi chék mumu ngeni ekkewe souasor ar repwe tolong ie pwe epwe keni appach mi pwokkus. Iei met néún Jiowa kewe souasor ra ereni: “Esap wisom Usia, pwe kopwe keni apach mi pwokus ngeni ewe Samol mi Lapalap, nge wisen chök ekewe souasor ir mwirimwirin Aaron kewe mi apinipinila pwe repwe keni apach mi pwokus.” Iwe, met Usia a féri? Ika a tipetekison le etiwa ewe kapasen fén me mwittir ló seni ewe imwenfel, iwe eli Jiowa epwe omusaaló. Nge, “Usia a fokun song.” Pwata ese mochen etiwa ena kapasen fén? A meefi pwe pokiten i emén king, iwe a wor an pwúúng le féri chék met a mochen.  Nge Jiowa ese tipeeú ngeni. Pokiten Usia a féri eú mettóch ese mumu ngeni, iwe a úri rupun pwétúr me a chék “rupun pwötür tori an mäla.” (2 Kron. 26:16-21) Pwóróusen Usia a áiti ngenikich pwe ese lifilifil ika kich ié, nge ika sise etiwa án Paipel kapasen fén, iwe sisap ketiw me ren Jiowa.

8. Met Hiop a féri atun a angei kapasen fén?

⁸ A mak lón ewe Paipel ekkewe pwóróus mi múrinné usun chókkewe iir mi feiéch seni ar etiwa kapasen fén, rese usun chókkewe sia kerán pwóróus usur. Áwewe chék ren pwóróusen Hiop. Ikaamwo a tongei Kot me mochen angang ngeni, nge i emén ese unuséch. A apasa ekkóch memmeef ese pwúng atun a nóm fán watteen weires. Ina popun, Elihu me Jiowa ra tuwenewen le fénéú. Nge met Hiop a féri? A tipetekison le etiwa ena kapasen fén. Iei alon: “Üa apasa mine üsap weweiti, . . . üa püsin atipisiei o ekieksefäl lon pwül me falang.” Jiowa a efeiéchú Hiop pokiten an tipetekison.​—Hiop 42:3-6, 12-17.

9. Met Moses a féri atun a angei kapasen fén, me pwata a múrinné an leenien áppirú?

⁹ Moses a isetiw leenien áppirú mi múrinné usun emén mi etiwa kapasen fén mwirin an féri eú tipis watte. Lón eú atun, a song, iwe ese chúen elingaaló Jiowa. Pokiten ena, iwe ese chúen mumu ngeni an epwe tolong lón ewe Fénúen Pwon. (Num. 20:1-13) Atun Moses a pwár ngeni Jiowa an letipengaw ren an na kefil, iei met Jiowa a ereni: “Kosap chüen kapas ngeniei usun ei mettoch.” (Tut. 3:23-27) Moses ese song, nge a fen tipeeú ngeni án Jiowa na kefil, me Jiowa a sópweló le chék néúnéú i le emmweni ekkewe chón Israel. (Tut. 4:1) Hiop me Moses ra etiwa kapasen fén, me ra isetiw leenien áppirú mi múrinné ngenikich. Hiop a siwili an ekiek me ese kúnetipingen. Moses a pwári pwe a etiwa án Jiowa kapasen fén ren an chék tuttuppwél ngeni pwal mwo nge mwirin an ese chúen angei ewe feiéch a aúcheani.

10. (a) Met Än Salomon Fos 4:10-13 a áiti ngenikich usun álilliséchún ach etiwa kapasen fén? (b) Ikkefa ekkóch ekiek mi pwúng ekkóch ra pwári atun ra angei kapasen fén?

¹⁰ Sia kúna álilliséchún ach áppirú án chókkewe mi tuppwél leenien áppirú usun chék Hiop me Moses. (Álleani Än Salomon Fos 4:10-13.) Chómmóng chienach kewe Chón Kraist ra pwal áppirúúr le etiwa kapasen fén. Áwewe chék, iei pwóróusen emén Chón Kraist mwán itan Emmanuel seni Congo usun eú kapasen éúréúr a angei: “Ekkewe Chón Kraist mi ásimaw lón ai we mwichefel ra kúna pwe ekis ngeni chék epwele ta ai riri ngeni Jiowa, me ra sótun álisiei. Iwe, ua apwénúetá ar kapasen fén, me a álisiei ai upwe ttii seniei chómmóng osukosuk.” * Pwal iei alon emén pioneer itan Megan seni Canada usun kapasen fén: “Esap iei met ua kan mochen rong, nge fen iei met a lamot ai upwe rong.” Pwal iei alon emén Chón Kraist mwán itan Marko seni Croatia: “Use chúen wiseni wisei lón ewe mwichefel, nge atun ua ekiekisefáli ekkena atun, ua mirititi pwe ewe kapasen fén ua angei a álisiei le apéchékkúlasefáli ai riri ngeni Jiowa.”

11. Met Pwiich Karl Klein a apasa usun ach etiwa kapasen fén?

¹¹ Pwiich Karl Klein, emén chón lón ewe Mwichen Soupwúngúpwúng, pwal i eú leenien áppirú usun emén mi kúna álillis seni an etiwa kapasen fén. A apwóróusa lón pwóróusan we atun chiechian we Joseph F. Rutherford, a apwúngú. Pwiich Klein a erá pwe a letipengaw me mwan ren ena kapasen fén. Iei alon: “Atun aua chufengensefál me [Pwiich Rutherford] a pwapwa le kapong  ngeniei, ‘Hello Karl!’ Nge pokiten ua chúen letipengaw, ua chék mwéngúnúngún le pélúweni an we kapong. A ereniei: ‘Karl, kopwe túmúnuk! Ewe Tefil a sótun liapenuk!’ Ua sáw, nge ua pélúweni, ‘Ese pwal ii wor, Pwiich Rutherford.’ Nge pokiten a silei pwe ua song ren, iwe a enniwili ngeniei an we éúréúr, ‘Ua weweiti, nge túmúnúéch chék pwe ewe Tefil a sótun liapenuk.’ A ifa me pwúngún alon! Atun sia chék sossong ren emén pwiich nge ákkáeúin atun a erá och mettóch mi wor an pwúúng le apasa . . . , sia mut ngeni ewe Tefil an epwe sárekich.” * (Ef. 4:25-27) Pwiich Klein a etiwa án Pwiich Rutherford kapasen fén, me ar chiechiéchfengen a chék sópwósópwóló.

12. Ifa usun tipetekison a tongeni álisikich le etiwa kapasen fén? (Kölfel 141:5)

¹² Met a tongeni álisikich le etiwa kapasen fén? A lamot ach sipwe tipetekison me chemeni pwe sise fókkun unuséch, me fán ekkóch sia tongeni eáni féffér mi umwes. Usun met sia fen káé me mwan pwe Hiop a eáni ekiek ese pwúng. Nge mwirin, a siwili an ekiek me Jiowa a efeiéchú. Pwata? Pokiten Hiop a tipetekison. A pwári an tipetekison ren an etiwa án Elihu kapasen fén ngeni inaamwo ika Elihu a kúkkún seni. (Hiop 32:6, 7) Tipetekison epwe pwal álisikich le apwénúetá kapasen fén pwal mwo nge atun sia meefi pwe ese fich ngenikich ena kapasen fén, are atun ewe emén a fénékich a kúkkún senikich. Iei alon emén mwán mi ásimaw seni Canada: “A fókkun weires ach sipwe feffeitá ika ese wor emén a fénékich.” A lamot ngenikich meinisin ach sipwe alapaaló ach uwaani uwaan ewe ngún mi fel me lipwákéchúló lón ach angangen afalafala me asukula ewe pwóróus allim.​—Álleani Kölfel 141:5.

13. Itá epwe ifa meefiach atun sia angei kapasen fén?

¹³ Sipwe eáni ekiek pwe kapasen fén ina eú alen án Kot pwári an tong. Jiowa a mochen minne mi fókkun múrinné fán itach. (SalF. 4:20-22) Atun a fénékich me ren an we Kapas, eú ekkewe minen álillis mi lóngólóng wóón ewe Paipel, are me ren emén chienach mi ásimaw, ina esissillen an tongekich. “Kot a ekieki ach feiöch,” ina alon Ipru 12:9, 10.

14. Met a lamot sipwe nefótófót wóón atun emén a fénékich?

¹⁴ Nefótófót wóón ewe kapasen fén nge esap wóón napanapen án emén fénékich. Fán ekkóch, eli sia meefi pwe sise sani napanapen án emén fénékich. Ewer, a lamot án ewe mi awora kapasen fén epwe ámecheresi án ewe epwe fénéú etiwa an kapasen fén. * (Kal. 6:1) Nge ika kich ewe, emén a fénékich,  a lamot ach sipwe nefótófót wóón masouen an fén, inaamwo ika sia ekieki pwe esap ina itá napanapen an fénékich. Sia tongeni pwisin eisinikich ekkeei kapas eis: ‘Ikaamwo use kon sani napanapen an fénéúei, nge mi wor met ua tongeni káé seni an fén? Ua tongeni chék likitaló mwáállin ena mi fénéúei me káé seni an we kapasen fén?’ A múrinné ach sipwe kútta alen ach sipwe kúna álillis seni ese lifilifil kapasen fén sia angei.​—SalF. 15:31.

15. Pwata a lamot ach sipwe tingorei emén an epwe fénékich?

¹⁵ Ewe Paipel a pese ngenikich ach sipwe tingorei emén an epwe fénékich. Än Salomon Fos 13:10 a erá: “Chokewe mi angei öüröürer ra tipachem.” A ifa me pwúngún ena! Chókkewe mi tingorei emén an epwe fénér, lape ngeni ra kan feffeitá lón pekin ngún lap seni chókkewe rese kan kútta kapasen fén. Ina popun, kopwe akkomw mwékút le tingorei emén an epwe fénok.

16. Ineet atun sia tongeni tingorei emén an epwe fénékich?

¹⁶ Ineet atun eli sia tongeni tingorei chiechiach kewe Chón Kraist kapasen fén? Áwewe chék, ikkeei ekkóch atun. (1) Emén Chón Kraist fefin a tingorei emén chón afalafal mi lipwákéch an epwe fiti le káé ngeni emén, me mwirin a eisini meefian ren ifa usun epwe tongeni lipwákéchúló lón an angangen asukul. (2) Emén Chón Kraist fefin mi lipich a mochen kamé pisekin, ina popun a tingorei emén Chón Kraist fefin mi ásimaw an epwe wenechar le ereni meefian wóón an kefil. (3) Emén Chón Kraist mwán epwe eáni an áeúin public talk, iwe a tingorei emén Chón Kraist mwán mi lipwákéch le afalafal an epwe aúselingéch an we afalafal me ereni ekkóch kapasen fén a tongeni lipwákéchúló wóón. Pwal mwo emén Chón Kraist mwán mi fen ákkeáni afalafal ren fite ier, a tongeni tingorei ekkewe mwán mi lipwákéch le afalafal kapasen emmwen me epwe apwénúetá ar fén.

17. Ifa usun sia tongeni kúna álillis seni kapasen fén?

¹⁷ Lón ekkan wiik are maram repwe feito, epwe torikich meinisin kapasen fén, eli a tongeni torikich seni eú pwóróus are pwisin áwenewen ngenikich. Atun epwe fis ena, sipwe chemeni ekkewe lesen sia kerán káé. Sipwe chék tittipetekison. Kosap nefótófót wóón napanapen án emén fénok, nge fen wóón an kapasen fén, me apwénúetá ewe kapasen fén. Ese wor emén a uputiw fán an tipachem. Nge atun sia “aüseling ngeni kapasen öüröür o etiwa kapasen fön,” án Kot we Kapas a pwonei pwe ‘sipwe tipachem.’​—SalF. 19:20.