1. Ikkefa ekkewe ekkóch osukosuk mi lamot sipwe likiitú fan, nge pwata Jiowa a pwapwa ren néún kewe chón angang mi tuppwél? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

ESE mecheres manawach lón ei ótót. Áwewe chék, chómmóng me leimi pwiim kewe mi áchengicheng oua kúna riáfféú ren samau mi chou. Ekkóch mi fen mwukóló, iei ra wisen túmúnú aramaser kewe chinnap. Nge ekkewe ekkóch a weires ar repwe atufichi osupwangen ar famili. Aua silei pwe chómmóng me leimi ouse chék likiitú fán eú me lein ekkena osukosuk, nge oua fen kúkkúna chómmóng me leir lón chék eú atun! A lamot oupwe awora watteen fansoun, péchékkúl me néúmi moni. Nge oua fókkun lúkú pwe Jiowa epwe álisikemi. Oua silei pwe nónnómumi epwe échúló pokiten met Kot a fen pwonei. Ese mwáál ámi lúkú a apwapwaai Jiowa!

2. Ifa usun Aisea 40:29 a apéchékkúlakich, nge ifa ewe mettóch sipwe tongeni wesewesen mwáálliló le féri?

² Iwe nge met meefiom, ka meefi pwe fán ekkóch a kon áweires óm kewe osukosuk óm kopwe likiitú fan? Ika ina meefiom, iwe esap chék en ka eáni ena memmeef. A pwal ina usun meefien  ekkóch me lein néún Kot kewe chón angang lóóm mi tuppwél. (1 King 19:4; Hiop 7:7) Met a álisiir le lilikiitú? Ra lúkúlúk wóón án Jiowa apéchékkúl. Ewe Paipel a erá pwe Kot “a ngeni ekewe chon malülü pöchökül.” (Ais. 40:29) Iwe nge, a elichippúng pwe ekkóch néún Kot kewe aramas lón ei fansoun ra meefi pwe mi fen éch ar repwe mwo ekis úkútiw lón ar angang ngeni Jiowa ren ar repwe ngaseló seni ar osukosuk. Ra meefi pwe ar angang ngeni Jiowa a kon áweires ngeniir nge esap fen eú feiéch. Ina popun ra úkútiw seni ar ákkálleani Paipel, fiffiti mwich, me afalafal. Ina met Satan a fókkun mochen ar repwe féri.

3. (a) Ifa usun sipwe ú ngeni án Satan sótun apwangapwangakich? (b) Met sipwe pwóróus wóón lón ei lesen?

³ Ewe Tefil ese mochen ach sipwe péchékkúl. Me a silei pwe sia péchékkúleló lupwen sia fókkun achocho lón ach angang ngeni Jiowa. Ina minne lupwen inisum a pekkus me ka apwangapwang lón pekin memmeef, iwe kosap atowauakoló seni Jiowa. Kopwe fen arap ngeni. Ewe Paipel a erá: “Epwe anükücharakemi o apöchöküla letipemi.” (1 Pet. 5:10; Jas. 4:8) Lón ei lesen sipwe káé Aisea 40:26-31 usun án Jiowa tufich le apéchékkúlakich. Mwirin sipwe pwóróus wóón ruu mettóch epwe tongeni efisi ach sipwe apwangapwangoló lón ach angang ngeni Jiowa, me sipwe pwal káé ifa usun ach akkapwénúetá án Paipel kewe kapasen emmwen a tongeni elikiitúkich.

4. Ifa ewe lesen sia káé seni Aisea 40:26?

⁴ Álleani Aisea 40:26. Ese wor emén a fen tufichin álleani meinisin ekkewe fúún unuselapen láng. Ekkewe scientist ra lúkú pwe eli a wor 400 billion fúú lón chék ach ei galaxy. Nge Jiowa a eita eféú me eféú ekkewe fúú. Met a áiti ngenikich usun Jiowa? Ika a áfánni ekkena fúú ese wor manaw lóór, iwe anchangei ika epwele fen ifa meefien Jiowa usum! Ka angang ngeni esap pwe pokiten ina wisom, nge pokiten ka tongei. (Kölf. 19:1, 3, 14) Semach we áchengicheng a silei mettóch meinisin usum. Ewe Paipel a erá: “Meten möküremi kewe mwo nge ra lea meinisin.” (Mat. 10:30) Jiowa a mochen ach sipwe silei pwe “a tümwünü ekewe aramas esap wor ar tipis.” (Kölf. 37:18) A ffat pwe Jiowa a kúna meinisin óm kewe osukosuk, me a tongeni ngonuk ewe péchékkúl mi lamot pwe kopwe tongeni likiitú fán eú me eú óm kana osukosuk.

5. Ifa usun sia tongeni silei pwe a wor án Jiowa tufich le apéchékkúlakich?

⁵ Álleani Aisea 40:28. Jiowa i Populapen manaman meinisin. Áwewe chék, ekieki mwo usun úkúkún ewe manaman a awora ngeni ewe akkar. Emén soumak lón pekin science itan David Bodanis a erá pwe ewe úkúkún manaman a towu seni akkar iteiten seken, a léllé ngeni péchékkúlen ppúngún fite fite billion kensi pakutang mi kon ssenúk péchékkúler. Pwal emén soukáé a álleani pwe úkúkún ewe manaman mi towu seni ewe akkar lón eú  chék seken, epwe tongeni awora fiifi fán iten aramas meinisin wóón unusen fénúfan lón úkúkún 200,000 ier! Enlet, Jiowa i ewe a eimana ewe akkar, iwe a pwal tongeni ngenikich péchékkúl pwe sipwe likiitú fán ach kewe osukosuk.

6. Ifa usun án Jesus we waas a mecheres me ppán, me ifa usun a achchúngúkich?

⁶ Álleani Aisea 40:29. Ach angang ngeni Jiowa a atoto ngenikich watteen pwapwa. Jesus a ereni néún kewe chón káé: “Oupwe ämwäralong womi ai we waas.” Iwe a pwal apasa: “Oupwe küna söön ngünümi. Pun ai we waas üpwe anomu womi a mecheres, nge wosemi we üpwe ngenikemi a pän.” (Mat. 11:28-30) A fókkun pwúng ena pwóróus! Fán ekkóch, neman sia fókkun pekkus atun sia ló seni imwach ren ach sipwe fiti mwich are afalafal. Nge met sia meefi lupwen sia liwiniti imwach? Sia meefi pwapwa me péchékkúletá pwe sipwe tongeni likiitú fán ach kewe osukosuk. Ren enletin, án Jesus we waas a mecheres me ppán.

7. Apwóróusa eú pwóróus mi pwári pwúngún Mateus 11:28-30.

⁷ Ekieki usun pwóróusen emén chienach Chón Kraist fefin. A riáfféú ren semwenin letipechou me a kan soun metek mékúran iteitan me a pwal úri ewe semmwen mi efisi lululóón an epwe chék mémmélúlú. Iwe, fán ekkóch a mmen áweires an epwe fiti mwich. Iwe nge, eú rán, a fókkun achocho le fiti mwich, me a erá: “Ewe afalafal lón ewe mwich, a fós usun lichippúng. Ena afalafal a ámmeef ngeniei pwe a wor tongei me chúngúi, iwe a efisi ai upwe kechiw. A cheme ngeniei lamoten ai upwe fiffiti ekkewe mwich.” A mmen pwapwa pwe a fókkun achocho le fiti ena mwich!

8, 9. Met weween án aposel Paulus erá: “Lupwen üa apwangapwang, ngang üa pöchökül”?

⁸ Álleani Aisea 40:30. Neman sia ssip lón chómmóng angang, nge a wor aúkúkún ach tufich le fériir ren pwisin ach péchékkúl. Ina eú lesen mi lamot oukich meinisin sipwe káé. Ewe aposel Paulus a tufich le féri chómmóng mettóch, nge ese tongeni féri meinisin met a mochen. Lupwen a ereni Jiowa meefian, Jiowa a ereni: “Ai manaman a fokun unusöchüla lon om apwangapwang.” Paulus a weweiti minne Jiowa a ereni. Ina popun a erá: “Lupwen üa apwangapwang, ngang üa pöchökül.” (2 Kor. 12:7-10) Met weween alon Paulus na?

⁹ Paulus a mirititi pwe mi wor aúkúkún met a tongeni féri ren pwisin an tufich. A lamot álillisin emén mi fókkun péchékkúl lap seni. Án Kot we manaman mi fel a tongeni apéchékkúla Paulus lupwen a meefi apwangapwang. Nge a pwal tongeni atufichi Paulus le féri ekkewe mettóch ese tongeni apwénúetá ren pwisin an péchékkúl. Pwal ina usun kich. Lupwen Jiowa a ngenikich an we manaman mi fel, sipwe enletin péchékkúleló!

10. Ifa usun Jiowa a álisi Tafit le likiitú fán an kewe osukosuk?

¹⁰ Fán chómmóng, Tafit ewe soumakken kélfel a kúna ifa usun án Kot we manaman mi fel a apéchékkúla. A kélú: “Ren om alisiei üa tongeni fiu ngeni ekewe chon oputaei, ren en ai Kot üa tongeni mwet won eu tit.” (Kölf. 18:29) Fán ekkóch ach kewe osukosuk ra fókkun watte me esap tongeni pwák ren pwisin ach tufich, usun eú ttit sise fókkun tongeni tétá wóón. A lamot ngenikich án Jiowa álillis.

11. Ifa usun ewe manaman mi fel a tongeni álisikich le likiitú fán ach kewe osukosuk?

¹¹ Álleani Aisea 40:31. Ewe machchang itan asaf lón ei wokisin a weneiti emén ikel.  Ekkewe ikel rese tongeni mammaanfeil fán láng ren pwisin chék ar péchékkúl. Nge ra kan fiti enienitáán ewe ásepwál mi pwichikkar. Ena ásepwál a atufichi ewe ikel le mamaan fán láng lón fite fite mwail me a ikkisoni pwisin péchékkúlan. Ina minne, ika a kon luló óm osukosuk, ekieki usun ewe ikel. Tingormaú ngeni Jiowa an epwe ngonuk péchékkúl ren álillisin an we manaman mi fel. (Joh. 14:26) Sia tongeni tingorei Jiowa an epwe fang ngenikich an we manaman mi fel iteiten fansoun meinisin. Eli sipwe meefi pwe a ákkáeúin lamot ngenikich án Jiowa álillis lupwen a fis tipefesen lefilach me emén lein pwiich kewe lón ewe mwichefel. Nge pwata a fis ena esin tipefesen?

12, 13. (a) Pwata fán ekkóch a fis tipefesen lefilen ekkewe Chón Kraist? (b) Met pwóróusen manawen Josef a áiti ngenikich usun Jiowa?

¹² Pokiten kich meinisin sise unuséch, a kan fis tipefesen. Fán ekkóch, sia tongeni mángaw ren met ekkewe ekkóch ra apasa are féri, are fen ekkóch ra mángaw rech. A tongeni áweires ena sóssót. Nge a suuki ngenikich ach sipwe pwári ach tuppwél ngeni Jiowa. Ifa usun? Ren ach káé ifa usun sipwe angangfengen me pwiich kewe fán tipeeú. Jiowa a tongeer inaamwo ika rese unuséch, iwe mi lamot sipwe pwal tongeer.

¹³ Jiowa ese eppeti án néún kewe chón angang repwe kúna sóssót. Sia káé ena seni pwóróusen Josef. Lupwen Josef a chúen chék alúwél, pwiin kewe ra lólówóiti. Iwe ra améméló, me a ló slave Isip. (Ken. 37:28) Jiowa a wenewenen kúna met a fiffis, ese mwáál a meefi riáfféú ren an kúna kirikiringawen aramas ngeni Josef, chiechian we me néún we chón angang mi tuppwél. Nge, Jiowa ese aúkatiw minne a fis. Mwirin och fansoun, lupwen ra tipimwáál ngeni Josef pwe a reipei pwúlúwen Potifar we, me mwirin a kóturulong lón kalapus, nge Jiowa ese pwal seláni Josef. Nge Kot a likitaló Josef lón ekkena atun? Aapw. Ewe Paipel a apasa pwe “ewe Samol mi Lapalap a eti Josef o afeiöchü an angang meinisin.”​—Ken. 39:21-23.

14. Met feiéchún ach úkú seni song?

¹⁴ Iei pwal eú pwóróus, usun Tafit. Lape ngeni aramas ese mwo fis ngeniir ewe úkúkún kirikiringaw a fis ngeni Tafit. Nge chiechien  Kot na ese mut ngeni song an epwe nemenaló letipan. A makkeei: “Kopwe ükütiu seni song o likitala lingeringer. Kosap achouuk, pun a chök emwenukelong lon mine a ngau.” (Kölf. 37:8) Ach mochen áppirú Jiowa, ina ewe popun mi lamot seni meinisin ach sipwe “ükütiu seni song.” Jiowa “esap föri ngenikich ükükün ach tipis” nge a omusaaló ach kewe tipis. (Kölf. 103:10) Mi wor pwal feiéchún ach úkú seni song. Áwewe chék, song a tongeni efisi feitá chcha me osukosuken ach ngasangas. A pwal tongeni angawa ewe émmún me pancreas, me a pwal tongeni efisi osukosuken ewe luuk. Pwal och, lupwen sia song, ese kon ffat ach ekiek. Sia tongeni apasa are féri met epwe eletipengawa ekkewe ekkóch, iwe a tongeni efisi ach sipwe meefi letipengaw ren fansoun langattam. A mmen fen éch ach sipwe akkamwéchú ach kinamwe. Paipel a erá: “Eu letip mi kinamwe a awora pöchökülen inis.” (SalF. 14:30) Ina minne, met sia tongeni féri lupwen ekkóch ra ekinása letipach, me ifa usun sia tongeni kinamwefengensefál me pwiich we? Sia tongeni apwénúetá án Paipel kapasen fén mi mirit.

15, 16. Met mi lamot sipwe féri atun emén a elichippúngúkich?

¹⁵ Álleani Efisos 4:26. Sise máirú ren án chókkewe rese fel ngeni Jiowa kirikiringaw ngenikich. Nge lupwen emén Chón Kraist are emén chón ach famili a apasa are féri met mi eletipechowukich, sia tongeni fókkun lichippúng. Met sipwe féri ika sise tongeni likitaló met a fis? Sipwe chék akkamwéchú ach song, eli ren pwal mwo nge fite fite ier? Are sipwe apwénúetá án Paipel kapasen fén pwe sipwe mwittir ataweei ewe osukosuk? Ach akkammang le fós ngeni ewe emén sia lichippúng ren, epwe áweiresaaló ach sipwe kinamwefengen lefilach.

¹⁶ Ifa usun ika ka lichippúng ren emén pwiich me kese tongeni likitaló? Met ka tongeni féri pwe kopwe efisi kinamwe? Akkomw, ka tongeni iótek ngeni Jiowa. Tingormaú an álillis pwe oupwe tongeni fósfengen me pwiium we fán kinamwe. Chechchemeni pwe pwiium we, pwal i chiechien Jiowa. (Kölf. 25:14) Kot a tongei. Jiowa a kirekiréch ngeni chiechian kewe, me a mochen pwe kopwe pwal ina usun ngeniir. (SalF. 15:23; Mat. 7:12; Kol. 4:6) Oruuan, ekiekifichi met kopwe apasa ngeni pwiium we. Kosap mwittir ekieki pwe a mochen ekinása letipom. Neman a chék mwáálliló are ka wewengaweiti met a fis. Kopwe pwal tipemecheres me ekieki pwe neman ka pwal féri och mettóch mi poputááni ewe osukosuk. Ka tongeni poputááni ámi fósfengen ren óm apasa ei esin, “Neman ua kon songokkái atun óm we fós ngeniei nánew, ua meefi pwe ien, ien, ien.” Ika ámi pwóróusfengen ese álisi ámi oupwe kinamwefengen, iwe kosap fangetá. Ióteki pwiium we. Tingorei Jiowa an epwe efeiéchú me epwe álisuk le nefotofot wóón napanapan kewe mi múrinné. Kopwe tongeni lúkúlúk pwe Jiowa epwe pwapwa ren óm enletin achocho le efisatá kinamwe lefilemi me pwiium we, emén lein chiechian kewe.

17. Ifa usun Jiowa a álisikich le chásefál ngeni lupwen sia tipis, me pwata a lamot ach sipwe etiwa ena álillis?

¹⁷ Ekkóch ra meefi pwe ese fich ngeniir ar repwe angang ngeni Jiowa pokiten ra féri eú  tipis mi chou. Lupwen sia meefi mengiringir, a tongeni péút senikich kinamwech, pwapwach, me péchékkúlach. King Tafit a weires ren an meefi mengiringir. A erá: “Lupwen üsap pwärätä ai tipis, inisi a apwangapwangala ren ai kechü lon unusen rän me rän. Pun lerän me lepwin ka apwüngüei.” A apwapwa pwe a wor án Tafit pwora le féri met Jiowa a mochen néún kewe chón angang repwe féri. A makkeei: “Mürin üa pwärätä ai tipis ngonuk,” me “ka amusala ai tipis meinisin.” (Kölf. 32:3-5) Ika ka féri och tipis mi chou, Jiowa a tipemecheres le omusaaló óm kewe tipis. A mochen álisuk le chásefál ngeni. Nge mi lamot kopwe etiwa ewe álillis a awora me ren ekkewe mwán mi ásimaw. (SalF. 24:16; Jas. 5:13-15) Ina popun, kosap mmang! Óm kúna manaw esemuch a lóngólóng wóón ena. Nge met kopwe féri ika ka chúen mengiringir ren óm kewe tipis a fen mus me lóóm me lóóm?

18. Ifa usun án Paulus leenien áppirú a tongeni álisi chókkewe mi meefi pwe ese fich ngeniir ar repwe angang ngeni Jiowa?

¹⁸ Mi wor ekkewe atun ewe aposel Paulus a lichippúng ren ekkewe tipis a fen fériir me lóóm. A erá: “Ngang üa kis seni ekewe soukünö meinisin, esap fich ngeniei ai üpwe iteni eman soukünö, pun üa ariaföüü chon ewe mwichefelin Kot.” Inaamwo ika a ina usun meefian, nge a pwal apasa: “Nge ren än Kot ümöümöch üa wilila o wiliti eman soukünö.” (1 Kor. 15:9, 10) Jiowa a silei pwe Paulus ese unuséch. Nge a etiwa Paulus inaamwo ika a féffér mwáál me lóóm me a anúkúnúkú ngeni ena. Ika ka enletin niamamesini met ka féri me lóóm me ka fen fós ngeni Jiowa usun, me pwal fós ngeni ekkewe mwán mi ásimaw ika mi fich, iwe Jiowa epwe omusaaló óm tipis. Kopwe lúkúlúk pwe Jiowa a fen omusaaló óm tipis, me kopwe lúkú ena.​—Ais. 55:6, 7.

19. Ifa ewe lesenin ier fán iten 2018, me pwata a lamot?

¹⁹ Atun sia fetál ngeni sópwólóón ei ótót, sia tongeni lúkú pwe epwe lapóló ach kewe osukosuk. Nge mi lamot sipwe chechchemeni pwe Jiowa, ewe “a ngeni ekewe chon malülü pöchökül, nge ekewe chon lipwäkingau a ngeniir tufich mi somwola,” a tongeni ngonuk met chék mi lamot pwe kopwe sópweló le angang ngeni fán tuppwél. (Ais. 40:29; Kölf. 55:22; 68:19) Lón ei ier 2018, iteiten sia fiti mwich lón ewe Leenien Mwich, sipwe chemeni ena pwóróus mi enlet me lamot atun sia kúna kapasen ach ei lesenin ier: Chókkewe mi ápilúkúlúkú Jiowa repwe angei péchékkúl mi fé.​—Ais. 40:31.