1. Ikkefa ekkewe weires chómmóng néún Jiowa kewe chón angang ra nóm fan?

WÓÓN unusen fénúfan, a fis ngeni chómmóng néún Jiowa kewe chón angang osukosuk mi efisi ar repwe aúrek me riáfféú. Ka fen kúna ena lón óm we mwichefel? Ekkóch Chón Kraist a úriir samau mi chou, are ra weires ren málóón attongeer. Ekkóch ra likiitú fán weiresin letiper pokiten emén lón ar we famili are chiechier a úkútiw le angang ngeni Jiowa. Me pwal ekkóch ra likiitú fán fisin feiengaw watte. A lamot ourur ngeni pwiich kewe meinisin mi nóm lón ekkena esin weires. Ifa usun sipwe álisiir?

2. Pwata fán ekkóch a lamot ngeni aposel Paulus ourur?

² Fán chómmóng a fis lón manawen aposel Paulus mettóch mi efeiengaw nge chippú epwe máló ren. (2 Kor. 11:23-28) A pwal likiitú fán ‘efoch fölun ira lon fitukan,’ eli ren och semmwen. (2 Kor. 12:7, Testament Mi Fö) A pwal lichippúng ren án chienan we chón angang itan Temas likitaló pún a “echeni ei fanüfanen ikenai.” (2 Tim. 4:10) Paulus emén Chón Kraist mi kepit, i emén mi pwora me a awora watteen fansoun le álisi ekkewe ekkóch, nge fán ekkóch pwal mwo nge i a meefi lichippúng.​—Rom 9:1, 2.

3. Ié kewe Paulus a kúna ourur me álillis seniir?

³ Paulus a angei ewe ourur me álillis mi lamot ngeni. Ifa usun? Jiowa a áeá an we ngún mi fel le apéchékkúla. (2 Kor. 4:7; Fil. 4:13, NW) Jiowa a pwal néúnéú chienen Paulus kewe Chón Kraist le oururu. Paulus a apasa pwe chienan kewe lón an angang, “a fokun watte ar alilis.” (Kol. 4:11) A féúni iten ekkóch me leir ren choweán Aristarkus, Tikikus, me Markus.  Ra apéchékkúla Paulus me álisi le likiitú. Ikkefa ekkewe napanap mi álisi ekkena úlúmén Chón Kraist lón ar enletin oururu aramas? Ifa usun sipwe tongeni áppirú ar leenien áppirú mi fókkun múrinné lón ach achocho le oururufengenikich me apéchékkúlafengenikich?

4. Ifa usun Aristarkus i emén chienen Paulus mi tuppwél?

⁴ Aristarkus, emén Chón Kraist seni Tesalonika lón Masetonia, i chienen Paulus mi tuppwél. Sia kerán álleani usun Aristarkus lupwen Paulus a ló ngeni Efisos lón an aúlúngátin sái lón an angangen misineri. Lupwen a fiti Paulus, eú mwichen aramasangaw mi efitikoko ra turufi. (Föf. 19:29) Iwe, lupwen ra epichaaló, ese ló seni ewe leeni pwe epwe túmúnú seni feiengaw, nge a chék tuppwél le nómwotiw ren Paulus. Mwirin fitu maram, Aristarkus a chúen fiti Paulus lón Kriis inaamwo ika chón oputa Paulus ra chúen sótun nieló. (Föf. 20:2-4) Lón ina epwe ewe ier 58, Paulus a titiiló pwe epwe kalapus Rom, nge Aristarkus a fiti lón an sáittam ngeni Rom, me ra chuuri feiengaw lupwen war we siip a ta me lemataw. (Föf. 27:1, 2, 41) Lupwen ra tori Rom, usun Aristarkus a pwal nóm ren Paulus lón kalapus ren och fansoun. (Kol. 4:10) Ese wor tipemwaramwar pwe Paulus a angei apéchékkúl me ourur seni chienan na mi tuppwél!

5. Me ren Än Salomon Fos 17:17, ifa usun sipwe tongeni emén chiechi mi tuppwél?

⁵ Sia tongeni áppirú Aristarkus ren ach sipwe pwal emén chiechi mi tuppwél le fitipachei pwiich kewe esap chék lón fansoun éch nge pwal lón “fansoun riaföü.” (Álleani Än Salomon Fos 17:17.) Inaamwo ika a fen wes ar osukosuk, nge a chúen lamot ngeniir ourur. Áwewe chék, a má seni Frances, * seman kewe me inan ren kanser, seman we a akkomw má, me mwirin úlúngát maram, inan we a pwal máló. A erá: “Ua riáfféú ren fansoun langattam lupwen ua nóm fán sóssót mi áweires. Me ua kilisou ren chiechiei kewe mi tuppwél mi chechchemeni pwe ua chúen letipeta inaamwo ika a fen ttam me mwirin málóón semei kewe me inei.”

6. Met ewe napanap tuppwél a amwékútúkich le féri?

 ⁶ Ekkewe sókkun chiechi mi tuppwél ra kan pennúkú mettóch ren ar repwe álisi pwiir kewe Chón Kraist. Áwewe chék, emén pwiich itan Peter, néún we tokter a ereni pwe a úri och semmwen me epwe mwittir lapóló me má ren. Iei met Kathryn pwúlúwan we a erá: “Eú pean pwúpwúlú lón ám we mwichefel ra uweikem ngeni an we appointment, iwe me ikena ie ewe tokter a ereni Peter usun an semmwen. Ra filatá lón ena atun pwe repwe álisikem le likiitú fán ei weires me ra fen nónnóm rem iteiten aua osupwangen ar álillis.” A mmen oururu letipach an epwe wor chiechiach mi tuppwél, mi tongeni álisikich le likiitú fán ach kewe sóssót!

7-8. Me ren Kolose 4:7-9, ifa usun Tikikus i emén mi alúkúlúk?

⁷ Tikikus, emén Chón Kraist seni Asia fán nemenien Rom, i chienen Paulus mi fókkun alúkúlúk. (Föf. 20:4) Lón ina epwe ewe ier 55, Paulus a akkóta ioifengenin monien álillis fán iten ekkewe Chón Kraist lón Jutea, me ese mwáál Tikikus a pwal álillis lón ena angang mi lamot. (2 Kor. 8:18-20) Mwirin, lupwen Paulus a kalapus lón Rom lón ewe áeúin fansoun, Tikikus a wisen chón kúné fán itan. A kan uwei néún Paulus kewe taropwe me kapasen apéchékkúl ngeni ekkewe mwichefel lón Asia.​—Kol. 4:7-9.

⁸ Tikikus, emén chienen Paulus mi alúkúlúk fansoun meinisin. (Tit. 3:12) Esap meinisin Chón Kraist lón ena fansoun ra usun Tikikus lón an alúkúlúk. Lón ina epwe ewe ier 65, atun án Paulus oruuen kalapus, a makkeei pwe chómmóng Chón Kraist mwán lón Asia rese mochen chiechi ngeni, neman pokiten ra niwokkusiti ekkewe chón oput. (2 Tim. 1:15) Nge Tikikus a sókkóló, pwe Paulus a tongeni lúkúlúk wóón, me a ewisa ngeni pwal eú angang. (2 Tim. 4:12) Paulus a fókkun aúcheani an wor emén chiechian mi múrinné usun chék Tikikus.

9. Ifa usun sipwe áppirú Tikikus?

⁹ Sia tongeni áppirú Tikikus ren ach sipwe  pwal emén chiechi mi alúkúlúk. Áwewe chék, sise chék pwonei ngeni pwiich kewe mi osupwangen álillis pwe sipwe álisiir, nge sipwe pwal féri minne epwe ataweer. (Mat. 5:37; Luk. 16:10) Lupwen chókkewe mi osupwangen álillis ra silei pwe ra tongeni lúkúlúk wóóch, ra fókkun meefi kinamwe. Emén chienach fefin a áweweei popun a ina usun, a erá: “Ka meefi kinamwe pokiten ka fókkun lúkúlúk pwe ewe emén mi erenuk pwe epwe álisuk, epwe chék nóm me apwénúetá minne a pwon ngonuk.”

10. Ié kewe chókkewe mi likiitú fán sóssót me lichippúng ra tongeni kúna ourur seniir, usun met Än Salomon Fos 18:24 a áiti ngenikich?

¹⁰ Fán chómmóng, chókkewe mi likiitú fán sóssót are lichippúng ra kúna ourur ren ar pwár ngeni chiener kewe mi alúkúlúk meefier. (Álleani Än Salomon Fos 18:24.) Iei alon Bijay, emén mi fókkun lichippúng lupwen néún we át a katowu: “A lamot ngeniei ai upwe uwawu meefiei ngeni emén ua tongeni lúkúlúk wóón.” Pwal iei alon Carlos, emén ese chúen eáni wisan mi aúchea lón ewe mwichefel pokiten met a mwáálliló wóón. A erá: “A lamot an epwe wor ié ua tongeni uwawu meefiei ngeni nge usap pwal lólilen ika epwe apwúngúei.” Iwe Carlos a kúna ena ren ekkewe mwán mi ásimaw, ra álisi le likiitú fán an we osukosuk. A pwal meefi kinamwe pwe a silei pwe ekkewe mwán mi ásimaw ra mirit me resap pwal pwári met a ereniir.

11. Ifa usun sipwe emén chiechi mi alúkúlúk?

¹¹ Ren ach sipwe emén chiechi mi alúkúlúk, mi lamot sipwe ámááraatá ewe napanap mosonottam. Lupwen pwúlúwen Zhanna we a péútaaló, a kúna ourur ren an pwár ngeni chiechian kewe meefian. A erá: “Ra mosonottam le aúseling ngeniei inaamwo ika eli ua chék ekkenniwili met ua apasa.” Ka pwal tongeni emén chiechi mi múrinné ika kopwe emén mi aúselingéch.

12. Ié Markus, me ifa usun a pwári pwe a mochen angang fán iten aramas?

¹² Markus i emén chón Jus Chón Kraist seni Jerusalem. Parnapas tettelin pwiin we, i emén misineri me aramas ra sissilei. (Kol. 4:10) Án Markus famili usun iir mi pisekisek, nge Markus ese akkomwa lón manawan mettóchun aion. Lón ánein manawan, a pwári pwe a pwapwa le angang fán iten aramas. Áwewe chék, lón ar angangfengen fán chómmóng me ewe aposel Paulus me aposel Petrus lón ar féri wiser, eli Markus a wisen ataweei osupwanger lón pekin aion. (Föf. 13:2-5; 1 Pet. 5:13) Paulus a apasa pwe Markus i emén me lein chókkewe mi ‘eti lon ewe angang fän iten ewe Mwün Kot’ me ‘a fokun watte an alilis’ ngeni, me a apéchékkúla.​—Kol. 4:10, 11.

13. Ifa usun 2 Timoty 4:11 a áiti ngenikich pwe Paulus a aúcheani án Markus tuppwél lón an angang?

¹³ Markus a wiliti emén me lein chiechien Paulus kewe. Áwewe chék, lupwen án Paulus sáingoon kalapus lón Rom, ina epwe lón ewe ier 65, a makkeei néún we oruuen taropwe ngeni Timoty. Lón ena taropwe, Paulus a tingorei Timoty an epwe etto ren lón Rom nge epwe uwei Markus. (2 Tim. 4:11) Paulus a fókkun aúcheani án Markus tuppwél lón an angang, ina popun a tingor án Markus álillis lón ena fansoun mi fókkun lamot. Markus a álilliséch ngeni Paulus, eli a awora anan mwéngé are néún kewe taropwe me ink. Ewe álillis me apéchékkúl Paulus a angei a álisi i le likiitú lón ekkewe lusun rán me mwen an epwele ninniiló.

14-15. Met Mateus 7:12 a áiti ngenikich usun ach sipwe álilliséch ngeni aramas?

¹⁴ Álleani Mateus 7:12. Lupwen sia nóm fán weires sia fókkun kilisou ren chókkewe mi álilliséch ngenikich! Iei alon Ryan, mi má seni seman we lón eú ákseten mi alólilen: “A wor  chómmóng mettóch sia kan féfféri iteiten rán, nge lupwen sia nóm fán riáfféú, usun itá ekkena angang rese chúen ki ngenikich. A mmen oururu letipach lupwen emén a álilliséch ngenikich, inaamwo ika usun itá a chék kisikis minne a féri.”

¹⁵ Ika sia áfánni me nengenifichi nónnómun aramas, iwe sia tongeni esilla met sia tongeni álisiir wóón. Áwewe chék, emén Chón Kraist fefin a filatá le álisi Peter me Kathryn, ekkewe sia fen fós usur, pwe repwe tongeni ló ngeni meinisin ar kewe appointment ren tokter. Peter me Kathryn rese chúen tongeni uwou tarakú, ina popun chienach na a féri eú kókkót fán iten chón ewe mwichefel ar repwe kan nikewiwi le uweir ngeni ar kewe appointment. A álilliséch ena kókkót? Kathryn a erá: “Ua meefi pwe ra áppánakemitá.” Kopwe chemeni pwe ka fókkun tongeni oururu ekkewe ekkóch atun ka féri pwal mwo nge ekkewe kúkkún mettóch fán iter.

16. Ifa ewe lesen mi lamot sia káé seni Markus lón ach oururu aramas?

¹⁶ Ewe chón káé Markus, a manaw lón fansoun Jesus we, me a chómmóng wisan. A chómmóng wisan fán iten Jiowa, kapachelong an makkeei ewe puken Kapas Allim mi iteni itan. Nge Markus a awora fansoun le oururu Paulus, me Paulus a silei pwe a tongeni tingorei an álillis. Angela, a letipeta ren málóón inan we chinnap ren án emén nieló, nge a kilisou ren chókkewe mi mochen oururu. A erá: “Lupwen chiechiei kewe ra enletin mochen álisiei, ua mmen kinamwe le fós ngeniir. Usun itá ra enletin mochen álisiei me rese pireir.” Sia tongeni pwisin eisinikich, ‘A silleló pwe ngang emén mi mochen oururu chienei kewe chón lúkú lón ekkewe napanap epwe álilliséch ngeniir?’

17. Ifa usun ach ekilonei 2 Korint 1:3, 4 a amwékútúkich le oururu ekkewe ekkóch?

¹⁷ A mecheres ach sipwe kúna ié lein pwiich kewe mi osupwangen ourur. Neman sia pwal mwo nge tongeni áeá ekkewe kapasen apéchékkúl ekkewe ekkóch ra fen áeá le oururukich. Nino, emén Chón Kraist fefin mi má seni inan we chinnap, a erá: “Jiowa a tongeni néúnéúkich le oururu ekkewe ekkóch ika sia mut  ngeni.” (Álleani 2 Korint 1:3, 4.) Frances, ewe a fen mak alon me mwan, a erá: “A fókkun enlet met a mak lón 2 Korint 1:4. Sia tongeni oururu ekkewe ekkóch ren ewe ourur sia pwal angei seni ekkewe ekkóch.”

18. (a) Pwata ekkóch ra pireir le oururu aramas? (b) Ifa usun sipwe tongeni enletin oururu ekkewe ekkóch? Apwóróusa eú pwóróus.

¹⁸ Mi lamot sipwe kútta alen ach sipwe tongeni álisi ekkewe ekkóch inaamwo ika sia pireir. Áwewe chék, neman sia lólilen ika met sipwe apasa are féri fán iten emén mi nóm fán weires. Emén mwán mi ásimaw itan Paul a chechchemeni án ekkewe ekkóch achocho le oururu i mwirin málóón seman we. A erá: “Ua tongeni meefi pwe ese mecheres ngeniir ar repwe chuuriei me fós ngeniei. Rese silei met repwe apasa, nge ua chúen aúcheani ar mochen oururuei me álisiei.” A pwal ina usun ren emén Chón Kraist mwán itan Tajon, a kúna weires ren fisin eú watteen chchechin fénú. A erá: “Ren enletin, use chechchemeni iteiten ekkewe pwóróus aramas ra tiin ngeniei lón ekkewe rán mwirin ewe chchechin fénú, nge ua chechchemeni ar áfánniei me cheki ika ngang mi núkúnúkéch.” Sia tongeni lipwákéch le oururu aramas ika sia pwári pwe sia áfánniir.

19. Pwata kopwe tipeppós lón óm emén mi ‘fokun watte an alilis’ ngeni ekkewe ekkóch?

¹⁹ Atun sia feffeil ngeni sópwólóón ei ótót, epwe ngangngawoló nónnómun ei fénúfan, me epwe weiresiló manawen aramas. (2 Tim. 3:13) Pwal och, epwe chék lallamot ngenikich ach sipwe angei ourur pokiten kich sise unuséch, me sipwe chék mwámmwáálliló. Eú me lein ekkewe popun aposel Paulus a tongeni likiitú fán tuppwél tori muchchún manawan, ina pokiten ewe ourur a angei seni chienan kewe Chón Kraist. Amwo sipwe tuppwél usun chék Aristarkus, alúkúlúk usun chék Tikikus, me tipemecheres le angang fán iten ekkewe ekkóch usun chék Markus. Ren ach féri ekkena, sipwe tongeni álisi pwiich kewe le péchékkúl lón ar lúkú.​—1 Tes. 3:2, 3.