1, 2. (a) Pwata a eú alen tipachem ach sipwe nóm wóón pekin Jiowa? (b) Met sipwele pwóróusfengen wóón lón ei lesen?

A EÚ alen tipachem ach sipwe fitipachei Jiowa. Ese wor emén mi lap an manaman, tipachem me tong epwe usun I! Pwúngún, sia mochen sipwe tuppwél ngeni me nóm wóón pekin fansoun meinisin. (Kölf. 96:4-6) Nge ekkóch mi fel ngeni Kot rese féri ena.

² Lón ei lesen, sipwele pwóróusfengen wóón pwóróusen ekkóch mi erá pwe ra nóm wóón pekin Jiowa nge ra pwal féri ekkewe mettóch Jiowa a oput. Ekkewe pwóróus mi lamot sipwe káé seni ar leenien áppirú ra tongeni álisikich le amwéchú ach tuppwél ngeni Jiowa.

3. Pwata Jiowa a achocho le álisi Kain, me met I a ereni?

³ Áwewe chék, ekieki pwóróusen Kain. Ikaamwo i ese fel ngeni kot chofona, nge Jiowa ese etiwa an fel. Pwata? Jiowa a kúna pwe a wor met mi fókkun ngaw lón letipen Kain.  (1 Joh. 3:12) Jiowa a éúréúra Kain: “Ifa usun, are ka föri mine a pwüng, üsap etiwa om asor? Nge pokiten ka föri mine a ngau, tipis a operuk lükün asamom. Iwe, a mochen nemenuk, nge en kopwe akufu.” (Ken. 4:6, 7) Jiowa a affata ngeni Kain pwe ika epwe aier me filatá an epwe nóm wóón pekin Kot, I epwe nóm wóón pekin Kain.

4. Met Kain a féri lupwen a suuk ngeni an epwe nóm wóón pekin Jiowa?

⁴ Ika Kain a siwili an ekiek, Jiowa epwe etiwasefáli an fel ngeni. Nge Kain ese aúseling ngeni Kot, me an ekiek mi ngaw me achéchééi mochenin a emmwen ngeni féffér mi ngaw. (Jas. 1:14, 15) Atun mi chék kúkkún ierin Kain, neman ese fókkun ekieki pwe epwe ú ngeni Jiowa. Nge iei a tunaló án Kot éúréúr, ú ngeni Kot, me nieló pwisin pwiin we.

5. Met sókkun ekiek a tongeni efisi pwe epwe péút senikich án Jiowa chen?

⁵ Usun chék Kain, emén Chón Kraist ikenái a tongeni erá pwe i a fel ngeni Jiowa nge ren enletin a féfféri mettóch Jiowa a oput. (Jut. 11) Neman a tinikken lón ewe angangen afalafal me fiffiti mwich iteitan. Nge neman a pwal mut ngeni an ekiek epwe nemeni ren an anchangei mettóch mi limengaw, eáni ekiek mi tipemmóng, are song. (1 Joh. 2:15-17; 3:15) Ekkena esin ekiek ra tongeni emmweni ngeni féfférún tipis. Eli ekkewe ekkóch aramas resap silei met sia ekieki are féri, nge Jiowa mi silei. I a silei ika kich mi unusen nóm wóón pekin.​—Álleani Jeremaia 17:9, 10.

6. Ifa usun Jiowa a álisikich le okkufu mocheniaingaw?

⁶ Ikaamwo sia mwáálliló, nge Jiowa ese mwittir fangetá wóóch. Ika sia feffetál ngeni feiengaw, Jiowa a etiwakich ren an erá: “Oupwe liwinto rei, pwe ngang üpwe liwin ngenikemi.” (Mal. 3:7) Jiowa mi weweiti pwe a wor ach apwangapwang sia kan pwoppworacho ngeni. Nge i a mochen ach sipwe úpéchékkúl me ú ngeni minne mi ngaw. (Ais. 55:7) Ika sia féri ena, i a pwonei pwe epwe álisikich me apéchékkúlakich pwe sipwe okkufu ach mocheniaingaw.​—Ken. 4:7.

7. Ifa usun Salomon a péútaaló an chiechi ngeni Jiowa?

⁷ Lealúwélún Salomon i a ririéch ngeni Jiowa. Kot a fang ngeni Salomon watteen tipachem me a ngeni eú angang mi lamot, ina an epwe aúetá eú imwenfel mi ling lón Jerusalem. Nge Salomon a péútaaló an chiechi ngeni Jiowa. (1 King 3:12; 11:1, 2) Án Kot Allúk a apasa pwe ewe king esap “achomongala pwülüan pwe lelukan esap tokola seni Kot.” (Tut. 17:17) Salomon a álleasolapa ena allúk. Ló, ló, ló, a pwúlúweni 700 fefin me a wor 300 úlúpwúlúwan! (1 King 11:3) Chómmóng me lein ekkeei  fefin iir chón ekis mi fel ngeni kot chofona. Salomon a pwal álleasolapa án Kot we allúk pwe esap pwúpwúlú ngeni fin ekis.​—Tut. 7:3, 4.

8. Ifa usun Salomon a eletipengawa Jiowa?

⁸ Ekis me ekis, a péút seni Salomon an aúcheani án Kot kewe allúk. Ló, ló, ló, a féri mettóch mi wesewesen ngaw. A aúetá róóng fán iten ekkewe kot chofona Astarot me Kemos, mwirin i me pwúlúwan kewe ra fel ngeni ekkeei kot chofona. Salomon a pwal mwo nge aúetá ekkena róóng wóón eú chuuk mi áwenewena Jerusalem, ikewe a aúetá án Jiowa we imwenfel. (1 King 11:5-8; 2 King 23:13) Neman Salomon a otupu pwisin i ren an ekieki pwe Jiowa epwe tunaló ekkewe mettóch meinisin mi ngaw a féri ika epwe chék eáni asor lón ewe imwenfel.

9. Met a fis lupwen Salomon ese álleasochisi án Kot éúréúr?

⁹ Nge Jiowa esap fókkun tongeni tunaló tipis. Paipel a erá: “Ewe Samol mi Lapalap . . . a song ngeni Salomon, pun lelukan a kul seni.” Jiowa a fen sótun álisi Salomon. I a “pwä ngeni fän ruu o allük ngeni pwe esap fel ngeni pwal ekoch kot, nge Salomon esap aleasochisi mine ewe Samol mi Lapalap a allük ngeni.” Mwirilóón, a péút seni án Kot chen me álillis. Jiowa ese mut ngeni mwirimwirin Salomon ar repwe nemeni unusen ewe mwúún Israel, me ra kúna chómmóng osukosuk ren fitepúkú ier.​—1 King 11:9-13.

10. Met a tongeni angawaló ach ririéch ngeni Jiowa?

 ¹⁰ Ika sia filatá le chiechi ngeni chókkewe rese weweiti are súféliti án Kot allúk, iir ra tongeni etipetipa ekiekich me angawaló ach chiechi ngeni Jiowa. Neman iir chón mwichefel, nge ese péchékkúl ar riri ngeni Jiowa. Are iir kewe rese fel ngeni Jiowa, áwewe chék ren aramasach, chón óruch, chienach chón angang, are chienach chón sukul. Ika ekkewe aramas sia kan chiechi ngeniir rese manaweni manawer me ren án Kot kewe allúk, iwe ra fókkun tongeni etipetipakich pwe a tongeni péút senikich ach ririéch ngeni Kot.

11. Met a tongeni álisikich le kefiléch chiechiach?

¹¹ Álleani 1 Korint 15:33. Lap ngeni aramas ra eáni ekkóch napanap mi múrinné. Me chókkewe rese fel ngeni Jiowa, eli rese pwal féfféri met mi ngaw iteitan. Neman ka sissilei ekkóch aramas mi kan ina usun. A itá wewe ngeni pwe iir chiechi mi múrinné? Iwe, ifa usun óm chiechi ngeniir epwe kkúú óm riri ngeni Jiowa? Iir mi álisuk le ririéch ngeni Kot? Met a wesewesen aúchea me ren ekkena aramas? Met ra kan pwóppwóróusfengen usun? Ra chék pwóróus usun stylin minen fout, moni, computer, phone, tablet, minen apwapwa me kunou, me metakkan? Ra kan esiita ekkewe ekkóch? Ra kan sani le eáni atakirikir minne mi limengaw? Iei met Jesus a eáni éúréúr: ‘Seni masouen letip, au epwe apasata.’ (Mat. 12:34) Ika ka mirititi pwe ekkewe aramas ka kan chiechi ngeniir ra angawaló óm riri ngeni Jiowa, mwittir angang wóón! Aúkúkú óm fansoun le nónnóm rer, me ika mi lamot, aúkatiw óm chiechi ngeniir.​—SalF. 13:20.

12. (a) Met Jiowa a ereni chón Israel mwirin chék ar ló seni Isip? (b) Met chón Israel ra erá atun Kot a ereniir ar repwe tuppwél?

¹² Sia pwal tongeni káé seni minne a fis mwirin án Jiowa angasaaló chón Israel seni lón Isip. Atun ekkewe aramas ra kochufengen fánsonun ewe Chuuk Sinai, Jiowa a pwári pwisin i ngeniir lón napanap mi fókkun amwarar! Ra kúna eú kuchuchol, inefi, me étúét, me ra rongorong chopulap, me watteen akúrang usun ttikin rappwa. (Eks. 19:16-19) Mwirin ra rongorong án Jiowa apasa pwe i “eman Kot mi lukomong.” A pwonei pwe i epwe tuppwél ngeni chókkewe mi tongei i me álleasochisi an kewe allúk. (Álleani Ekistos 20:1-6.) Jiowa a esilei ngeni chón Israel pwe ika repwe nóm wóón pekin, iwe, i epwe nóm wóón pekiir. Ika en emén me lein ena mwichen aramas, met kopwe meefi atun ka rongorong alon Jiowa na? Neman kopwe pwal erá met ekkewe chón Israel ra erá: “Meinisin mine ewe Samol mi Lapalap a apasa aipwe föri.” (Eks. 24:3) Ese pwon mwo nge a fis och mettóch mi sótuni tuppwélún chón Israel ngeni Kot. Met ena?

13. Met a sótuni tuppwélún chón Israel?

¹³ Ekkewe chón Israel ra niwokkus ren napanapen án Kot pwári an manaman, ina pwata Moses a feitá wóón ewe Chuuk Sinai me fós ngeni Jiowa fán iter. (Eks. 20:18-21) Nge Moses a nóm wóón ena chuuk fansoun langattam. Iwe usun itá ekkewe aramas ra mwéchútiw lón ewe fénúpéén nge ese nóm néúr souemmwen. Met repwele féri? Usun itá chón Israel ra  kon lóngólóng wóón Moses, néúr we souemmwen emén aramas. Ra poputá le lólilen, me ereni Aaron: “Kopwe föri ngenikem uluulun eman kot epwe akom mwach, pun sisap silei mine a fis ngeni Moses, ewe mwän a emwenikichewu seni lon ewe fanü Isip.”​—Eks. 32:1, 2.

14. Ifa usun chón Israel ra pwisin otupuur, me ifa meefien Jiowa?

¹⁴ Ekkewe chón Israel ra silei pwe mi ngaw ar repwe fel ngeni ululun. (Eks. 20:3-5) Nge a ifa me mwittirin ar poputá le fel ngeni ewe kou mi ffér seni kolt! Inaamwo ika ra álleasolapa allúkún Jiowa, nge ra pwisin otupuur ren ar ekieki pwe iir mi chúen peni Jiowa. Pwal mwo nge Aaron a eita ngeni ena fel ngeni kou, “eu chulap fän iten ewe Samol mi Lapalap”! Met Jiowa a féri? A ereni Moses pwe ekkewe aramas ra “föri föför mi ngau” me riki seni ewe al I a allúkú ngeniir ar repwe fetál wóón. Jiowa a fókkun song pwe a pwal mwo nge ekiekin arosaló unusen ewe mwú.​—Eks. 32:5-10.

15, 16. Ifa usun Moses me Aaron ra pwári pwe ra unusen peni Jiowa? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

¹⁵ Nge Jiowa emén Kot mi úméúméch. A filatá pwe esap arosaló ewe mwúún Israel. Nge a fen suuki ngeniir ar repwe pwáraatá pwe ra mochen peni i. (Eks. 32:14) Lupwen Moses a kúna pwe ekkewe aramas ra púppúchér, kél me pwérúk mwen ewe ululun kou mi ffér seni kolt, iwe a amékkú me atatakkisi tori an a chék mwórómwóran. Mwirin a léúwommóng le erá: “Iön pekin ewe Samol mi Lapalap? Oupwe feito rei.” Iwe, “ekewe mwän meinisin seni ewe ainangen Lefi ra mwicheto ren” Moses.​—Eks. 32:17-20, 26.

¹⁶ Inaamwo ika Aaron a féri ewe kou mi ffér seni kolt, nge i a aier, iwe i fitifengen me meinisin chón Lefi ra filatá ar repwe peni Jiowa. Ekkena mi tuppwél ra affata pwe iir rese peni ekkewe chón tipis. Ina eú kefil mi pwári tipachem, pún ekiseló chék pwal lón ena rán, fitengeréú chón fel ngeni ewe kou mi ffér seni kolt ra máló. Nge chókkewe mi peni Jiowa ra kúna manaw, me Kot a pwon pwe epwe efeiéchúúr.​—Eks. 32:27-29.

17. Met sia káé seni minne Paulus a mak usun ewe kou mi ffér seni kolt?

¹⁷ Ifa ewe lesen fán itach? Aposel Paulus a erá: “Ekei mettoch mi fis eu lenien awewe fän itach” pwe sisap fókkun “fel ngeni uluulun.” Paulus a áweweei pwe ekkena pwóróus ra makketiw “pwe repwe eu kapasen fön fän itach. Pun sia manau lon eu fansoun a arapoto fansoun sopolan. Iei mine iö a ekieki pwe a nüküchar, epwe fokun tümwünüfichi pwe esap turula.” (1 Kor. 10:6, 7, 11, 12) Usun met Paulus a erá, pwal mwo nge chókkewe mi fel ngeni Jiowa ra tongeni féri minne mi ngaw. Ra pwal mwo nge tongeni ekieki pwe Jiowa mi chúen echeniir. Nge esap pokiten chék án emén mochen chiechi ngeni  Jiowa are apasa pwe i mi tuppwél, iwe fansoun meinisin a wewe ngeni pwe Jiowa a wesewesen echeni i.​—1 Kor. 10:1-5.

18. Met a tongeni efisi ach sipwe towawoló seni Jiowa, me epwe ifa mwirilóón?

¹⁸ Lupwen Moses ese mwittir feitiw seni Sinai, ekkewe chón Israel ra lólilen. Ika sópwólóón ei ótót ese war lón ewe atun sia ekieki ngeni, sipwe pwal lólilen. Neman sipwe poputá le ekieki pwe án Jiowa pwon usun ewe mettóch mi amwarar epwe fis lón mwachkkan mi chék towaw are esap wesewesen fis, me sia tongeni poputá le nefótófót wóón met sia mochen nge esap met Jiowa a mochen. Ika sise túmúnúéch, sia tongeni towawoló seni Jiowa me féri met sise fókkun ekieki ach sipwe féri.

19. Met sipwe chechchemeni iteitan, me pwata?

¹⁹ Jiowa a mochen sipwe unusen álleasochisi i me fel ngeni i chék. (Eks. 20:5) Pwata a mochen ach sipwe ina usun? Pokiten a tongekich. Ika sise féri minne Jiowa a mochen, sipwe féri minne Satan a mochen, me ena epwe efeiengawakich. Paulus a erá: “Ouse tongeni un seni sepien ewe Samol me sepien ekkewe timon. Ouse pwal tongeni mongo seni chepelin ewe Samol me chepelin ekkewe timon.”​—1 Kor. 10:21, Testament Mi Fö.

20. Ifa usun Jiowa a tongeni álisikich inaamwo ika sia mwáálliló?

²⁰ Kain, Salomon, me ekkewe chón Israel, iir meinisin ra tongeni aier me siwili féfférúr. (Föf. 3:19) A ffat pwe Jiowa ese mwittir fangetá wóón aramas pokiten chék ar mwáálliló. Ekieki usun an omusaaló tipisin Aaron. Ikenái, Jiowa a ngenikich kapasen éúréúr mi fiti tong pwe epwe túmúnúkich ach sisap féri met mi ngaw. A néúnéú ewe Paipel, néúch kewe puk me pwal mwo nge ekkóch Chón Kraist. Sia fókkun lúkúlúk pwe Jiowa epwe úméúméch ngenikich ika sipwe álleasochisi an éúréúr.

21. Met sipwe féri atun sia kúna sóssótun ach tuppwél ngeni Jiowa?

²¹ A wor popun án Jiowa kirekiréch mi somwoló. (2 Kor. 6:1) Ena a suuki ngenikich ach sipwe likitaló tipis me “mochenian fanüfan.” (Álleani Titus 2:11-14.) Lón ei ótót, epwe chék wor atun ach sipwe kúna sóssótun ach tuppwél ngeni Jiowa. Kopwe tipeppós le unusen peni Jiowa, me chechchemeni pwe kopwe ‘meniniti ewe Samol mi Lapalap om we Kot, kopwe angang ngeni o fitipacheiti’!​—Tut. 10:20.