1, 2. (a) Met Jesus a tingor lón ewe sáingolóón atun a iótek ren néún kewe chón káé? (b) Pwata neman Jesus a ekieki usun tipeeú?

JESUS a ekieki usun tipeeúin néún kewe chón káé lón ewe sáingolóón atun ra mwéngéfengen me néún kewe aposel. Atun a iótek, a erá pwe a mochen án néún kewe chón káé repwe eú, are tipeeú, usun chék i me Seman we, iir ra tipeeú. (Álleani Johannes 17:20, 21.) Ika néún Jesus kewe chón káé ra tipeeú, ena epwe ánneta ngeni aramas pwe Jiowa a tiinaato Jesus ngeni fénúfan. Aramas repwe esilla néún Jesus kewe chón káé mi enlet ren ar tongfengen, me ena tong epwe alapaaló ar tipeeúfengen lefiler.​—Joh. 13:34, 35.

² Sia tongeni weweiti pwata Jesus a fósun tipeeú fán chómmóng lón ena pwinin. I a kúna pwe néún kewe chón káé rese kon tipeeúfengen. Áwewe chék, ekkewe aposel ra ánini wóón “iö leir aramas repwe ekieki pwe a lap seniir meinisin,” usun chék met ra pwal féri me mwan. (Luk. 22:24-27; Mark. 9:33, 34) Lón pwal eú atun, James me Johannes ra tingorei Jesus an epwe ngeniir ekkewe leeni mi tekia lón ewe Mwúún láng, ekkewe mi nóm únúkkún i.​—Mark. 10:35-40.

3. Met eli a eppeti tipeeúin néún Kraist kewe chón káé, me ikkefa ekkewe kapas eis sipwele pwóróus wóón?

 ³ Án néún Jesus kewe chón káé mochen an epwe wor ar nemenem esap chék ina met a tongeni atai ar tipeeú. Ekkewe aramas lón fansoun Jesus we ra tipefesen pokiten koput me aapaap. A lamot néún Jesus kewe chón káé repwe okkufu ekkena memmeef mi ngaw. Lón ei lesen, sipwe pwóróus wóón ekkeei kapas eis: Inaamwo ika a chéúfetál aapaap lón fansoun Jesus we, nge met i a féri? Ifa usun a álisi néún kewe chón káé le silei ifa usun repwe eáni féffér ese aapaap ngeni aramas me repwe tipeeú? Me ifa usun án Jesus leenien áppirú me áitian kewe repwe álisikich le tittipeeú chék?

4. Apwóróusa ekkóch féfférún aapaap a fis ngeni Jesus.

⁴ Aramas ra pwal mwo nge aapaap ngeni Jesus. Lupwen Filip a ereni Nataniel pwe a kúna ewe Messaia, Nataniel a erá: “Ifa usun, och mi mürina a tongeni feito seni Nasaret?” (Joh. 1:46) Ese mwáál, Nataniel a fen silei pwe ewe Messaia epwe uputiw lón Petleem, pún ina met ewe oesini lón Mika 5:2 a erá. Neman a ekieki pwe Nasaret eú leeni mi kisikis lamotan, ese fich ngeni án ewe Messaia epwe feito seni. Pwal och, a wor ekkóch chón Jutea mi wis tekia ra meefi pwe ese wor lamoten Jesus pokiten i seni Kalilea. (Joh. 7:52) Chómmóng chón Jutea ra meefi pwe chón Kalilea ra lamot kisikis. Ekkóch chón Jus ra mochen eitengawa Jesus ren ar kér ngeni re Samaria. (Joh. 8:48) Ekkewe chón Samaria iir chón pwal eú mwú, me ar lamalam a sókko seni lamalamen chón Jus. Chón Jutea me pwal chón Kalilea rese súféliti chón Samaria me rese kan chiechi ngeniir.​—Joh. 4:9.

5. Met sókkun féfférún aapaap a fis ngeni néún Jesus kewe chón káé?

⁵ Néúwisin ewe lamalamen Jus ra pwal súfélúngaw ngeni néún Jesus kewe chón káé. Ekkewe Farisi ra erá pwe ra fit lein ekkewe mi “nom fän än Kot anümamau.” (Joh. 7:47-49) Me ren ekkewe Farisi pwe rese lamot ekkewe “aramas resap fiti sukul,” sukulen ewe lamalamen Jus, me rese fiti ar kewe eéreni. (Föf. 4:13) Aramas ra aapaap ngeni Jesus me néún kewe chón káé pokiten aramas lón ena atun ra kon sikásini ar lamalam, menni mwú ra feito seni, me itetekiar me lein chón fénúer. Ei mettóch a pwal etipetipa néún Jesus kewe chón káé me ar ekiek ngeni aramas. Mi lamot án chókkana repwe ekkesiwili ar ekiek pwe ete ta ar tipeeú.

6. Apwóróusa ekkóch pwóróus mi pwári ifa usun memmeefin aapaap a tongeni kkúú kich.

⁶ Lón ei fansoun, ei fénúfan a ur ren aapaap. Neman aramas ra aapaap ngenikich, are neman a wor ekis ach memmeefin aapaap ngeni ekkewe ekkóch. Emén fefin mi pioneer iei lón Australia a fós usun meefian, a erá: “Ai oputa aramas mi pwechepwech a lallapóló lupwen ua ekkekieki usun met kewe mi pwúngúngaw mi fis ngeni ekkewe  Aborigine * seni lóóm tori iei.” A pwal lapóló án neminna na koput pokiten án ekkóch kirikiringaw ngeni. Pwal emén mwán Chón Pwáraatá seni Canada a áweweei meefian me lóóm, a erá: “Ua meefi pwe aramas mi eáni fósun France ra aúchea seni meinisin.” A erá pwe ren ena popun, iwe ese sani aramas mi eáni fósun Merika.

7. Inaamwo ika a chéúfetál aapaap lón fansoun Jesus we, nge met i a féri?

⁷ Ei fansoun a usun chék lón fansoun Jesus we, ewe memmeefin aapaap a fókkun péchékkúl me a weires án emén epwe urusawu me lón letipan. Nge met Jesus a féri? Áeúin, i pwisin ese eáni memmeefin aapaap lón letipan. Fansoun meinisin, ese lifilifil aramas. A afalafal ngeni aramas mi wéúéch me wéúngaw, ngeni Farisi me chón Samaria, me pwal mwo nge ngeni chón ioni takises me chón tipis. Oruuan, a áiti ngeni néún kewe chón káé lón an afalafal me an leenien áppirú pwe resap ekiekingaw ngeni aramas me aapaap ngeniir.

8. Ifa ewe kapasen emmwen mi aúchea lóngólóngun ach tipeeú? Áweweei.

⁸ Jesus a eáni káit eú kapasen emmwen mi aúchea pwe ina lóngólóngun ach tipeeú. A ereni néún kewe chón káé: “Ämi meinisin oua pwipwi.” (Álleani Mateus 23:8, 9.) Lón och itiitin, kich meinisin pwipwi pokiten kich meinisin néún Atam. (Föf. 17:26) Jesus a áweweei pwe néún kewe chón káé iir pwal pwipwi pokiten iir meinisin ra tipeni pwe Jiowa i Semer we lón láng. (Mat. 12:50) Pwal eú, iir meinisin ra chóni án Kot we famili me ra tipeeúfengen ren tong me lúkú. Ina popun lón néún ekkewe aposel kewe taropwe ngeni ekkewe mwichefel ra eita ngeni chiechier kewe Chón Kraist pwiir.​—Rom 1:13; 2 Pet. 1:10; 1 Joh. 3:13.

9, 10. (a) Pwata ese wor popun án chón Jus repwe sikásini menni mwú ra feito seni? (b) Ifa usun Jesus a affata pwe mi mwáál án emén meefi pwe ese wor aúchean aramasen pwal ekkóch mwú? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁹ Mwirin án Jesus ereni néún kewe chón káé ar repwe meefi pwe iir meinisin pwipwi, a menlapei lamoten ar repwe tipetekison. (Álleani Mateus 23:11, 12.) Usun met sia fen káé, fán ekkóch ekkewe aposel ra tipefesen pokiten lamalamtekia. Pwal och, lón ena fansoun, aramas ra kan sikásini aramasen mwúúr. Chómmóng chón Jus ra lúkú pwe ra múrinné seni ekkewe ekkóch pokiten iir néún Apraham. Nge Johannes Soupapatais a ereniir: “Kot a tongeni angei ekei fau o föri seniir pwe repwe mwirimwirin Apraham.”​—Luk. 3:8.

¹⁰ Jesus a áiti ngeni aramas pwe mi mwáál án emén epwe sikásini menni mwú a feito seni. A affata ena lupwen emén senseen allúk a eisini: “Iö chon ori?” Ren án Jesus epwe pélúweni ena kapas eis, a eáni eú kapas áwewe. Chón solá ra awata emén chón Jus me likitaló wóón ewe al. Inaamwo ika ekkóch chón Jus ra fetáleló únúkkún, nge rese álisi. Nge emén re Samaria a tongei ena chón Jus me a túmúnú. Jesus a amwúchaaló ena kapas áwewe ren an ereni ewe senseen allúk pwe mi lamot an epwe usun chék ena re Samaria. (Luk. 10:25-37) Jesus a pwáraatá pwe emén chón Samaria a tongeni áiti ngeni ekkewe chón Jus met weween án emén epwe tongei chón órun.

11. Pwata a lamot néún Jesus kewe chón káé resap lifilifil aramas, me ifa usun a álisiir le weweiti lamoten ena?

 ¹¹ Mwen án Jesus feitá láng, a ereni néún kewe chón káé ar repwe afalafal lón “unusen Jutea me Samaria tori lon unusen fanüfan.” (Föf. 1:8) Ren án néún Jesus kewe chón káé repwe féri ena, a lamot repwe urusawu ar lamalamtekia me aapaap me lón letiper. Jesus a kan mwareiti án ekkewe chón ekis napanap mi múrinné, me an féri ena a ammólnatá néún kewe chón káé ngeni ar repwe afalafal ngeni aramasen mwú meinisin. Áwewe chék, a mwareiti watteen án emén meilapen soufiu lúkú, nge i emén chón ekis. (Mat. 8:5-10) Lón Nasaret, pwúkútáán telinimwan we, a áweweei pwe Jiowa a álisi chón ekis, áwewe chék ren emén fin Fönisia seni Sarapat mi má seni pwúlúwan me emén chón Siria mi úri keinepan itan Naeman. (Luk. 4:25-27) Jesus a pwal afalafal ngeni emén fin Samaria me a pwal mwo nge nónnóm ruu rán lón eú telinimw lón Samaria pokiten ekkewe aramas ra pwapwaiti le rongorong ngeni.​—Joh. 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Met meefien ekkewe aposel lupwen Jesus a afalafal ngeni emén fin Samaria? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) (b) Met a pwáraatá pwe James me Johannes rese unusen weweiti minne Jesus a áiti ngeniir?

¹² Ese mecheres án ekkewe aposel repwe okkufu ar aapaap. Ra nenneiruk ren án Jesus mochen afalafal ngeni emén fin Samaria. (Joh. 4:9, 27) Pwata? Pún sanne ekkewe néúwisin lamalamen Jus repwe tongeni fós ngeni emén fefin lein aramas, nge ákkáeúin ngeni emén fefin fin Samaria mi iteféúló ren féfféringawan. Ekkewe aposel ra ereni Jesus an epwe mwéngé, nge pokiten a kon pwapwaiti an fós ngeni ei fefin, iwe ese pwal ekieki an echik. Kot a mochen án Jesus epwe afalafal, me án Jesus féri ena, pwal mwo nge an afalafal ngeni emén fin Samaria, a usun chék mwéngé me ren.​—Joh. 4:31-34.

¹³ James me Johannes rese weweiti ena lesen mi lamot. Lupwen ekkewe chón káé ra fiti Jesus le feffetál lón Samaria, ra kútta eú leeni lón eú sóópw me ikena ie pwe repwe pwinipwin ie. Nge ekkewe chón Samaria rese etiwer. James me Johannes ra fókkun song, iwe ra eisini Jesus ika a mochen ar repwe apúngatiw ekkei me láng pwe epwe ataieló unusen ewe sóópw. Nge Jesus a fókkun apwúngúúr. (Luk. 9:51-56) Neman ika James me Johannes ra nóm lón pwisin leenier we Kalilea, resap kon song. Nge ra song neman pokiten ra aapaap. Ló, ló, ló, lupwen Johannes a afalafal ngeni ekkewe chón Samaria me chómmóng ra aúseling ngeni, neman a mengiringir ren met ewe a erá me lóóm.​—Föf. 8:14, 25.

14. Ifa usun a tawe eú osukosuk mi weneiti aapaap?

¹⁴ Ekiseló chék mwirin Pentikost lón ewe ier 33, a wor osukosuk mi fis pokiten féfférún lifilifil lón ewe mwichefel. Lupwen ekkewe Chón Kraist mwán ra inet mwéngé ngeni ekkewe fefin mi osupwang mi má pwúlúwer, ra túmúnúngaw ngeni ekkewe mi eáni fósun Krik. (Föf. 6:1) Neman a fis ena pokiten ra aapaap ngeni aramas mi sókkóló ar fós. Ekkewe aposel ra mwittir ataweei ena osukosuk. Ra filatá fúmén pwiir kewe mi ásimaw ar repwe einetéchú ewe mwéngé. Meinisin ekkena mwán ra iteit lón kapasen Krik, iwe neman ena mettóch a oururu ekkena fefin.

15. Ifa usun Petrus a káé an esap lifilifil aramas? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

 ¹⁵ Me mwen ewe ier 36, aposel Petrus a kan chiechi ngeni chék chón Jus. Nge lón ena ier, néún Jesus kewe chón káé ra poputá le afalafal ngeni aramasen mwú meinisin. Kot a affata pwe mi lamot ekkewe Chón Kraist resap aapaap, iwe, Petrus a afalafal ngeni Kornelius, emén soufiun Rom. (Álleani Föför 10:28, 34, 35.) Mwirin ena, Petrus a chiechi ngeni me mwéngé ren ekkewe Chón Kraist esap iir chón Jus. Iwe nge fitu ier mwirin, lón Antiokia, Petrus a úkútiw le mwéngé ren ekkewe Chón Kraist esap iir chón Jus. (Kal. 2:11-14) Paulus a apwúngú Petrus, me Petrus a etiwa an kapasen apwúng. Pwata sia silei? Pún lupwen Petrus a makkeei néún we áechéén taropwe ngeni ekkewe Chón Kraist chón Jus me pwal ekkewe esap iir chón Jus lón Asia Minor, a fós usun lamoten ach sipwe tongei meinisin pwiich kewe.​—1 Pet. 1:1; 2:17.

16. Met ewe ekkewe popun Chón Kraist ra iteféúló wóón?

¹⁶ A ffat pwe ekkewe aposel ra káé seni án Jesus leenien áppirú ar repwe tongei “aramas meinisin.” (Joh. 12:32; 1 Tim. 4:10) Pwúngún, ese tongeni chék mwittir ar repwe féri siwil, nge ló, ló, ló, ra ekkesiwili napanapen ar ekiek ngeni aramas. Ren enletin, ekkewe popun Chón Kraist ra iteféúló ren ar tongfengen lefiler. Ina epwe lón ewe ier 200, ewe soumak itan Tertullian a aloni met ekkóch aramas ra apasa usun Chón Kraist: “Ra tongfengen lefiler,” me “Ra mwo nge mmólnetá le máló fán iten chiener kewe.” Pokiten ekkena Chón Kraist ra eáni “ewe manau mi fö,” ra káé ar repwe chék alélléfengeni aramas meinisin, usun chék Kot.​—Kol. 3:10, 11.

17. Ifa usun sia tongeni urusawu me lón letipach sókkun memmeefin aapaap? Apwóróusa ekkóch pwóróus.

¹⁷ Lón ei fansoun, neman a pwal weires  ngenikich ach sipwe urusawu me lón letipach memmeefin aapaap. Emén Chón Kraist fefin lón France a áweweei úkúkún weiresin an féri ena. Iei alon: “Jiowa a áiti ngeniei weween tong, weween chiechifengen, weween ai upwe tongei sókkun aramas meinisin. Nge ua chúen káé ai upwe okkufu ai aapaap ngeni aramas, me fán ekkóch a weires. Ina minne ua sópweló le iótek usun.” Emén Chón Kraist fefin lón Spein a áweweei pwe fán ekkóch a chúen fiu ngeni an eáni ekiek mi ngaw ngeni aramasen eú mwú. Iei alon: “Lap ngeni, ua sópwéch. Nge ua mirititi pwe mi lamot upwe sópweló le fiu ngeni ekkena memmeef. Ua kilisou ngeni Jiowa pún ua pwapwaiti le fiti eú famili mi tipeeú.” Mi lamot oukich meinisin sipwe etittinaéchú meefiach. Met, mi pwal lamot ngenikich ach sipwe urusawu me lón letipach ekkena sókkun memmeefin aapaap?

18, 19. (a) Pwata sipwe etiwa aramas meinisin? (b) Ifa usun sia tongeni féri ena?

¹⁸ A múrinné ach sipwe chechchemeni pwe kich meinisin sia fen piin towauoló seni Kot. (Ef. 2:12) Nge ren tong Jiowa a lukiikich ngeni i. (Os. 11:4; Joh. 6:44) Me Kraist a etiwakich. A suuki alen ach sipwe tongeni chóni án Kot we famili. (Álleani Rom 15:7.) Inaamwo ika sise unuséch, nge Jesus a kirekiréch le etiwakich, iwe sisap mwo nge ekiekin oputa emén aramas!

¹⁹ Atun sia feffeil ngeni sópwólóón ei ótót mi ngaw, epwe lapóló án aramas tipefesen, aapaap, me koput. (Kal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Nge kich néún Jiowa aramas sia kútta “ewe tipachem seni läng,” ewe mi apéchékkúla kinamwefengen me álisikich ach sisap lifilifil aramas. (Jas. 3:17, 18) Sia pwapwa le chiechi ngeni aramas seni ekkóch fénú, sia etiwa ar eéreni, me neman sia pwal mwo nge káé fósun fénúer. Lupwen sia féri ena, sia pwapwaiti ewe kinamwe mi usun “eu chanpupu” me ewe pwúng mi usun “nomongun lematau.”—Ais. 48:17, 18.

20. Met a fis lupwen tong a siwili ekiekich me meefiach?

²⁰ Lupwen ewe Chón Kraist fefin seni Australia a káé ewe Paipel, meinisin an memmeefin aapaap me an koput mi péchékkúl ra móróló ekis me ekis. Tong a siwili ekiekin me meefian. Ewe Chón Kraist mwán seni Canada a erá pwe iei a mirititi pwe aramas ra kan oputa ekkewe ekkóch pokiten chék rese sissileer. A kúna pwe “napanapen aramas ese lóngólóng wóón ewe leeni ia ra uputiw ie.” A pwal mwo nge pwúlúweni emén mi eáni fósun Merika! Ekkeei pwóróus ra ánnetatá pwe tong a tongeni okkufu aapaap. Tong a eririfengenikich lón eú pinúk esap tongeni mu.​—Kol. 3:14.