1, 2. (a) Ikkefa ekkewe weires ekkóch pwiich kewe ra kúna? (b) Ikkefa ekkewe kapas eis a ppiitá?

 IEI met emén pwiich mwán itan Lije a apwóróusa usun minne a fis ngeni: “Lupwen a poputá ewe maun lefilen aramasen Burundi, ngang me ai we famili aua nónnóm lón ewe mwichelap. Aua kúna aramas mi ssáfetál me pekifetál. Semei kewe me inei, me ám engol me emén néúr kewe aua sú nge fán chék met a nóm rem lón ena atun. Ekkóch lón ai famili ra tori ewe leenien chón choisá lón Malawi, lap seni 1,000 mwail towauan seni leeniem. Nge ám ekkewe lusun aua toropasfeil.”

² Wóón unusen fénúfan, mi wor lap seni 65 million chón choisá mi sú seni leenier fán osenimu pokiten maun are án aramas eriáfféwúmwáálliir. Ena úkúkún chóchóón chón choisá a fókkun watte seni meinisin mi nóm lón rekot. * Fitengeréú lein ekkena  chón choisá, iir Chón Pwáraatá Jiowa. Chómmóng leir a péút seniir attongeer kewe me arapakkan meinisin pisekiir kewe. Pwal met sókkun weires ra kúna? Ifa usun sipwe álisi pwiich kewe le angang ngeni Jiowa me akkamwéchú ar pwapwa fán ekkena sókkun weires? (Kölf. 100:2) Ifa ewe napanap mi múrinné ach sipwe afalafal ngeni ekkewe chón choisá resaamwo silei Jiowa?

3. Ifa usun Jesus me chómmóng néún chón káé ra wiliti chón choisá?

³ Jesus me seman kewe me inan ra wiliti chón choisá lón Isip mwirin án néún Jiowa we chónláng éúréúra Josef pwe King Herotes a mochen nieló Jesus. Ra nómoló Isip tori án Herotes a máló. (Mat. 2:13, 14, 19-21) Fite ier mwirin, néún Jesus kewe chón káé “ra toropasfeil lon unusen ewe fanü Jutea me Samaria” pokiten ra kúna riáfféúmwáál. (Föf. 8:1) Jesus a silei pwe epwe wor chómmóng chón tapweló mwirin repwe sú seni leenier fán osenimu. A apasa: “Lupwen repwe ariaföüükemi lon eu telinimw, oupwe süla lon pwal eu.” (Mat. 10:23) Ese lifilifil ewe popun emén epwe sú seni imwan, nge ena mettóch ese mecheres.

4, 5. Ikkefa ekkóch minen efeiengaw ekkewe chón choisá ra kúna atun ar (a) sú seni wesetáán leenier? (b) nónnóm lón ewe leenien chón choisá?

⁴ Lupwen ekkewe chón choisá ra sú seni leenier are ra nónnóm lón leenien chón choisá, iir ra kúna chómmóng mettóch epwe tongeni efeiengawer. Gad, pwiin Lije kúkkún, a erá: “Aua fetál fite fite wiik, me aua kúna chómmóng mi má. A 12 ieri. Ua ereni ai famili ar repwele ló me likitieiló pún pechei kewe ra fókkun pwo. Semei we ese mochen likitieiló pwe ekkewe soufiu rete toriei, ina popun a ekiei. Lón eú me eú rán aua ekieki minne aupwe manaw ren, ikkiótek ngeni Jiowa, me lúkúlúk wóón i, fán ekkóch aua chék ochooch mango aua kúna atun ám fetál.”​—Fil. 4:12, 13, Testament Mi Fö.

⁵ Lap ngeni án Lije famili ra nónnóm fite ier lón ekkewe leenien chón choisá, án United Nations. Nge mi pwal efeiengaw ikena ie. Lije, iei a emén chónemmwen mi wisen sáifetál, a apasa ei usun ekkena leeni: “Lap ngeni aramas ese wor ar angang. Ra uwofósfengen, ún sakaw, ppet wóón moni, solá, me eáni manaw mi sikepwach.” Ren án pwiich kewe repwe túmúnú pwisin iir seni ekkewe etipetip mi ngaw, mi lamot repwe alapaaló ar féri angangen mwichefel. (Ipru 6:11, 12; 10:24, 25) Ra alamotaéchú ar fansoun pwe repwe tongeni amwéchú péchékkúlen ar lúkú me chómmóng leir ra poputá le pioneer. Ra áchema ngeni pwisin iir pwe epwe tori ewe fansoun ar resap chúen nóm lón ena leenien chón choisá usun chék an tori ewe fansoun chón Israel rese chúen nóm lón ewe fénúpéén. Ei mettóch a álisiir le eáni ekiek mi pwúng.​—2 Kor. 4:18.

6, 7. (a) Ifa usun “än Kot we chen” a amwékútúkich le álisi pwiich kewe? (b) Apwóróusa ifa usun pwiich kewe ra pwáraatá tong.

⁶ “Än Kot we chen” ina met a amwékútúkich le pwáraatá tong ngeni pwiich kewe, ákkáeúin lupwen ra nóm lón weires. (Álleani 1 Johannes 3:17, 18.) Áwewe chék, lupwen ekkewe popun Chón Kraist lón Jutea ra osupwangen mwéngé pokiten ewe lengita, iwe ewe mwichefel a féri kókkót pwe epwe álisiir. (Föf. 11:28, 29) Ekkewe aposel Paulus me Petrus ra pwal pesei ekkewe Chón Kraist ar repwe etiwafengeniir. (Rom 12:13; 1 Pet. 4:9) Pokiten a wor pesepes ngeni ekkewe Chón Kraist ar repwe kirekiréch ngeni pwiir kewe  seni pwal eú leeni, iwe a fen ifa me watteen lamoten ar repwe kirekiréch ngeni pwiir kewe mi nóm lón feiengaw are kúna riáfféúmwáál pokiten ar lúkú! *​—Álleani Än Salomon Fos 3:27.

⁷ Kukkuto chék, fitengeréú Chón Pwáraatá lón étiwen Ukraine ra sú seni leenier pokiten maun me riáfféúmwáál. A mmen elichippúng pún ekkóch leir ra ninniiló. Nge pwiich kewe mi nónnóm lón ekkóch kinikinin Ukraine me Russia ra eleenia lap ngeni pwiich kana mi sú seni pwúkún imwer. Lón ekkena ruu fénú, pwiich kewe rese angolong lón mwékútúkútún mwú, iir rese “pop seni ei fanüfan,” me ra sópweló le “afalafala ewe kapasen Kot” fán tinikken.​—Joh. 15:19; Föf. 8:4.

8, 9. (a) Met sókkun weires ekkewe chón choisá ra tongeni kúna lón ewe mineféén fénú ra súló ie? (b) Pwata a lamot ngeniir ach sipwe álisiir fán mosonottam?

⁸ Ekkóch chón choisá mi sú seni leenier fán osenimu ra chék nónnóm lón pwal ekkóch leeni lón pwúkún fénúer we. Iwe nge, ren ekkóch mi lamot ngeniir ar repwe súló ngeni eú fénú rese sissilei. Pwúngún pwe ekkewe mwú neman repwe awora ngeni ekkewe chón choisá ekis ener mwéngé me úfer me leeni ia repwe tongeni nónnóm ie. Nge ra chúen kúna chómmóng weires. Áwewe chék, ewe mwéngé mi kawor epwe tongeni fókkun sókko seni minne ra eérenaaló. Ekkóch chón choisá mi feito seni eú fénú mi pwichikkar neman rese silei met repwe úféúf lón ewe mineféén leeni mi patapat. Neman mi lamot ngeni ekkóch ar repwe káé áeáán ekkóch pisekin lón imw minefé epwe kerán ina ar kúkkúna.

⁹ Mi wor kókkótun ekkóch mwú ar repwe álisi chón choisá le eérenaaló ewe manaw lón ewe mineféén fénú. Iwe nge, mwirin fitu maram fán chómmóng mi pwal lamot ekkewe chón choisá repwe túmúnú pwisin iir. Ei mettóch epwe tongeni fókkun weires ngeniir. Anchangei met mi lamot ar repwe mwittir silei, áwewe chék ren mineféén fós, mineféén eéreni, me mineféén allúk fán iten kamétiwen takises, komusen liwinimmang, án ekkewe semirit fiti sukul, me pwal mwo nge emiritin semirit! Fán mosonottam me súfél, en mi tongeni álisi pwiich kewe mi nóm fán ekkena esin weires?​—Fil. 2:3, 4.

10. Ifa usun sia tongeni apéchékkúla án ekkewe chón choisá lúkú lupwen ra wareiti leeniach? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

¹⁰ Fán ekkóch ekkewe ofesin mwú ra áweiresi pwiich kewe chón choisá ar repwe chuuri ekkewe Chón Pwáraatá Jiowa lón ena mineféén leeni. Ekkóch mwicheichen mwú ra ereni pwiich kewe pwe ika rese mochen etiwa ewe sókkun angang mi eppetiir ar repwe fiti ar kewe mwich, iwe resap chúen kúna álillisin mwú, are mut ngeniir ar repwe nónnóm lón ena fénú. Pokiten ra niwokkus me meefi pwe ese chúen wor mettóch ra tongen féri, iwe ekkóch pwiich kewe ra chék etiwa ekkena sókkun angang. Ina minne, a fókkun lamot ach sipwe mwittir chuuri pwiich kewe chón choisá lupwen ra kerán war. A lamot repwe meefi pwe sia tongeer. Ena sókkun tong me álillis sipwe awora a tongeni apéchékkúla ar lúkú.​—SalF. 12:25; 17:17.

11. (a) Met sókkun mettóch ekkewe chón choisá repwe osupwangan me lepoputáán? (b) Ifa usun ekkewe chón choisá ra tongeni pwáraatá ar aúcheani ewe álillis a toriir?

¹¹ Neman lepoputáán, epwe lamot ach sipwe  awora ngeni pwiich kewe mwéngé, úf, me pwal ekkóch mettóch mi lamot. * Pwal mwo nge ekkewe kúkkún liffang epwe fókkun tongeni aúchea me rer, áwewe chék ren eché necktie fán iten emén pwiich mwán. Pwúngún pwe ekkewe chón choisá repwe menemenéch ren met ekkóch ra féri fán iter are awora ngeniir me mochen pwáraatá kilisou ngeniir. Ika ra ina usun, epwe atoto pwapwa ngeni pwiich kewe mi fangóló. Nge, a lamot pwe mwirin och fansoun ekkewe chón choisá repwe achocho le túmúnú pwisin ar osupwang. Ar féri ena epwe álisiir le meefi aúchear, me repwe ririéch me pwiir kewe Chón Kraist. (2 Tes. 3:7-10) Iwe nge, mi chúen lamot ngeniir ach álillis.

12, 13. (a) Ifa usun sia tongeni álisi ekkewe chón choisá? (b) Apwóróusa ifa usun ekkóch ra kúna álillis.

¹² Ese pwal lamot an epwe nóm rech watteen moni ren ach sipwe álisi ekkewe chón choisá. Ewe mi lamot ngeniir seni meinisin, ina ach sipwe awora ngeniir ach fansoun me ach tong. Áwewe chék, ka tongeni áiti ngeniir ifa usun repwe fiti taxi are bus, are ifa usun repwe kamé mwéngé mi vitamin nge mi mékúkkún. Ka pwal tongeni áiti ngeniir ifa usun repwe kútta ekkewe sókkun pisek repwe tongeni áeá pwe epwe wor ar angangen moni tolong, áwewe chék ren mwesinen tete are mwesinen otoot. Ewe mi lamot seni meinisin, ka tongeni álisiir le meefi kinamwe lón ar we mineféén mwichefel. Ika mi tufich, ka  tongeni uweir wóón wóóm we pwe repwe fiti mwich. Ka pwal tongeni áweweei ngeniir ifa usun repwe afalafal ngeni aramas lón leeniom we lón ewe napanap aramas repwe pwapwaiti, me oua tongeni mwin le afalafal.

¹³ Lupwen fémén sáráfé chón choisá ra wareiti eú mwichefel, chómmóng ekkewe mwán mi ásimaw ra awora ngeniir álillis. Ra áiti ngeniir ifa usun repwe únteng, ifa usun repwe taipei eché taropwe, me ifa usun repwe amasoua taropween kútten angang. Ra pwal áiti ngeniir ifa usun repwe akkóta ar fansoun pwe repwe tongeni akkomwa án Jiowa angang. (Kal. 6:10) Ekiseló mwirin, ekkena fémén ra wiliti pioneer. Pokiten án ekkewe mwán mi ásimaw álillis me pwisin ar achocho le isetiw met ra mochen achocho ngeni lón án Jiowa angang, iwe ra feffeitá lón ar lúkú me imuló seni án Satan ei ótót.

14. (a) Menni sóssót a lamot ekkewe chón choisá repwe ú ngeni? (b) Apwóróusa eú pwóróus.

¹⁴ Mi lamot ngeni chón choisá, pwal ngeni meinisin Chón Kraist, ar repwe fiffiu ngeni ewe sóssót le akkomwa pisek lón manawer lap seni ar ririéch ngeni Jiowa. * Lije, ewe sia pwóróus usun me mwan, me pwiin kewe me fefinan ra chechchemeni ekkewe lesen mi lamot semer we áiti ngeniir atun ar sú seni wesetáán leenier. Iei met ra apasa usun semer na: “A péútaaló eú me eú ekkewe mettóch rese kon lamot aua uwei. Iwe, a áiti ngenikem ewe pwotou mi péén me apasa fán emelimel: ‘Oua kúna? Ese wor lein ekkenan mettóch a lamot ngenikich!’”​—Álleani 1 Timoty 6:8.

15, 16. (a) Ifa usun sipwe apéchékkúla án pwiich kewe lúkú? (b) Ifa usun sipwe álisiir le oururu letiper?

¹⁵ Mi pwal wor mettóch mi lamot ngeni ekkewe chón choisá lap seni mwéngé me úf. A lamot ngeniir ourur me kapasen apéchékkúl seni Paipel. (Mat. 4:4) Ekkewe mwán mi ásimaw ra tongeni álillis ren ar awora ngeni ekkewe chón choisá néúch kewe puk lón ar fós, me ren ar álisiir le chuuri pwiich kewe mi eáni ar na fós. A mmen fókkun lamot ei, pokiten chómmóng chón choisá ra sú seni leenier me likitaló mettóch meinisin ra fen eérenaaló. Ra pwosiiti chón ar famili, leenier, me mwichefel. A lamot repwe meefi án Jiowa tong me úméúméch lein chiener kewe Chón Kraist. Ika rese meefi ena, neman repwe kútta álillis seni ekkóch chón pwal fénúer nge esap chón fel ngeni Jiowa. (1 Kor. 15:33) Lupwen sia ámmeef ngeniir pwe iir chón ewe mwichefel, sia álisatá án Jiowa angang le túmúnú “ekewe chon ekis.”​—Kölf. 146:9.

¹⁶ Jesus me an we famili rese tongeni liwiniti wesetáán fénúer we ika ekkewe chón eriáfféúr ra chúen nemenem. Ren pwal ena sókkun popun, ekkewe chón choisá lón ei fansoun neman rese tongeni liwiniti wesetáán fénúer. Iwe nge, ekkóch neman rese mochen liwiniti leenier. Lije a apasa pwe chómmóng sam me in ra kúna án ekkóch aramas reipei me nieló chón ar famili lón fénúer we, iwe rese chúen mochen uwei néúr kewe me liwiniti ikkena ie. Ren ach sipwe álisi pwiich kewe, mi lamot sipwe eáni “eu chök memef,” sipwe ‘echenifengenikich lefilach usun chök pwipwi,’ me ‘eäni kirikiröch o tipetekisonfengen lefilach.’ (1 Pet. 3:8) Pokiten ekkewe chón choisá ra kúna riáfféúmwáál, ekkóch leir rese mochen chiechi  ngeni ekkewe ekkóch, me ra tongeni sáw le apwóróusa ekkewe weires ra kúna, ákkáeúin ika néúr kewe repwe rongorong. Pwisin eisinuk, ‘Ika ngang ua kúna ena esin riáfféú, met ua mochen aramas repwe féri ngeniei?’​—Mat. 7:12.

17. Ifa usun ach angangen afalafal a álisi ekkewe chón choisá?

¹⁷ Chómmóng ekkewe chón choisá lón ei fansoun ra feito seni ekkewe fénú ikewe ia a pinepin ach angangen afalafal ie. Sia kilisou ren tinikkenin ekkewe Chón Pwáraatá Jiowa, pún fitengeréú chón choisá ra kerán rongorong “ewe kapas usun Mwün Kot.” (Mat. 13:19, 23) Iir kewe mi “uwochou” ra kúna oururun me kinamween letiper me lón ach kewe mwich me mwittir apasa: “Enlet, Kot a nónnóm lefilemi!”​—Mat. 11:28-30; 1 Kor. 14:25.

18, 19. Ifa usun sipwe pwáraatá mirit lupwen sia afalafal ngeni chón choisá?

¹⁸ Mi lamot sipwe “tipachem” me “mirit” lupwen sia afalafal ngeni ekkewe chón choisá. (Mat. 10:16; SalF. 22:3) Kopwe aúseling fán mosonottam ngeni ekkewe chón choisá lupwen ra uwawu meefier, nge túmúnú pwe oute pwóróusfengen usun politics. Mi lamot sipwe fiti ekkewe emmwen seni ach we keangen ofesilap me pwal ekkóch ofesin mwú pwe site uweikichelong are ekkewe ekkóch lón feiengaw are osukosuk. Pokiten ekkewe chón choisá ra feito seni sókkopaten lamalam me eéreni, mi lamot sipwe silei usun me súféliti ar memmeef me ekiek. Áwewe chék, aramas seni ekkóch fénú, mi péchékkúl ar memmeef usun met itá mi éch fefin repwe úféúf. Ina popun, lupwen sia afalafal ngeniir, a éch ika napanapen úfach esap pwal áchepetekiir.

¹⁹ Sia mochen álisi ekkewe aramas mi nóm fán weires, pwal mwo chókkewe esap iir chón fel ngeni Jiowa. Lupwen sia féri ena, sia áppirú ewe re Samaria lón án Jesus we kapas áwewe. (Luk. 10:33-37) Ewe sókkun álillis mi múrinné seni meinisin sia tongeni awora, ina ach afalafala ngeniir ewe kapas allim. Emén mwán mi ásimaw, mi fen álisi chómmóng chón choisá a apasa pwe mi lamot sipwe mwittir ereniir pwe kich Chón Pwáraatá Jiowa. Mi lamot sipwe ereniir pwe ewe ákkáeúin popun sia chuuriir pokiten sia mochen álisiir le silei usun ewe ápilúkúlúk allim mi amwarar lón Paipel, nge esap pokiten sia awora álillisin aion.

20, 21. (a) Met sókkun mettóch mi múrinné epwe fis ika sia pwáraatá tong enlet ngeni ekkewe chón choisá? (b) Met sipwe káé lón en lesen mwirin ei?

²⁰ Lupwen sia pwáraatá tong enlet ngeni “ekewe chon ekis,” epwe emmwen ngeni feiéch. Emén pwiich fefin a erá pwe a lamot an famili epwe sú seni ewe angangen eriáfféúmwáál mi fis lón Eritrea. Fémén lein néún kewe ra sái lón ewe fénúpwas lón úkúkún walu rán. Iwe, mwirin ar sái mi fókkun ápekkus, ra tori Sudan. Neminna a apasa: “Pwiich kewe ikena ie ra túmúnúúr usun wesewesen aramaser. Ra awora ener mwéngé, úfer, leenier, me uwou ngeniir liwiniir wóón waa. Mi wor pwal eú mwichen aramas repwe etiwaéchú aramas rese sissileer lón imwer pokiten chék mi léllé ewe Kot ra fel ngeni? Ese wor, Chón Pwáraatá Jiowa chék!”​—Álleani Johannes 13:35.

²¹ Nge ifa usun ekkewe chómmóng semirit mi fiti semer kewe me iner chón choisá are mi mwékút ngeni leeniach? Lón en lesen mwirin ei, sipwe káé ifa usun kich meinisin sia tongeni álisi ekkeei famili pwe repwe angang ngeni Jiowa fán pwapwa.