1-2. Met sipwe pwóróus wóón lón ei lesen?

A MMEN chómmóng pisekin ánnet iei lap seni lóóm pwe sia manaw lón ekkewe ránin lesópwólóón ei ótót. Ekiseló chék, Jiowa me Jesus Kraist repwele ataieló meinisin mwúún aramas mi ú ngeni ewe Mwú lón láng. Me mwen an epwe fis ena, ewe kingen efeng me ewe kingen éér repwe chék sópweló le fiufengen me osukosuka néún Kot aramas. *

² Lón ei lesen sipwe káé ewe oesini mi mak lón Taniel 11:40–12:1. Sipwe silei ié ewe kingen efeng lón ei fansoun me pwóróus wóón ewe popun sia tongeni chék kinamwe me lúkúlúk pwe Jiowa epwe amanawakich ese lifilifil met epwe fis.

3-4. Ié ewe kingen efeng lón ei fansoun? Áweweei.

³ Mwirin tatiwen ewe mwúún Soviet Union lón ewe ier 1991, néún Kot kewe aramas mi nóm fán nemenian ra angei “ekis alilisir” ren ar ngaseló ren ekis fansoun. (Tan. 11:34) Pokiten ena, iwe ra tongeni afalafal ekis meinisin nge ese pwal wor pinepinan, iwe mwirin, chóchóón chón afalafal lón ekkena fénú Communist me lóóm a lapóló wóón fitepúkú ngeréú. Iwe nge mwirin fitu ier, Russia me chienan kewe me pwal ekkóch fénú, ra wiliti ewe kingen efeng. Ewe lesen mwen ei a fen apasa pwe mi lamot pwe eú mwú epwe féri úlúngát mettóch ren an epwe tongeni wiliti ewe kingen efeng are ewe kingen éér, (1) epwe nemenem wóón ewe fénú chómmóng néún Kot kewe aramas ra nóm ie, (2) féfférún epwe pwári pwe a oput Jiowa me néún kewe aramas, me (3) repwe okkuffengen me pwal emén king ika ién leir a kon watte maner.

 ⁴ Ikkeei ekkewe popun sia tongeni apasa pwe ewe kingen efeng lón ei fansoun, ina ewe mwúún Russia me chienan kewe. (1) Ra maunei néún Kot kewe aramas ren ar allúkú an epwe pinepin ewe angangen afalafal, me ra eriáfféwúmwááli fitepúkú ngeréú pwiich kewe mi nóm lón ekkewe fénú mi nóm fán nemenier. (2) Minne ra féri a pwáraatá pwe ra oput Jiowa me néún kewe aramas. (3) Ra fen okkuffengen me ewe kingen éér, Nemenemen Britain me Merika mi Péchékkúl Lap Seni Meinisin. Sipwe ppii met Russia me chienan kewe ra fen féri me ifa usun minne ra féri a ánnetatá pwe iir ewe kingen efeng lón ei fansoun.

5. Menni ewe fansoun Taniel 11:40-43 a fós usun, me met epwe fis lón ena atun?

⁵ Álleani Taniel 11:40-43. Ei wokisin iei kinikinin ewe oesini mi fós usun ewe fansoun sópwólóón. A áweweei án ewe kingen efeng me ewe kingen éér okkuffengen. Taniel a oesini pwe lón ewe fansoun sópwólóón, ewe kingen éér epwe “maun ngeni” ewe kingen efeng.​—Tan. 11:40.

6. Ifa ewe pisekin ánnet mi ánneta pwe ekkewe rúúemén king ra okkuffengen?

⁶ Ewe kingen efeng me ewe kingen éér ra sópwósópwóló le okkuffengen ika ién leir epwe nemeni unusen fénúfan. Áwewe chék, nengeni met a fis mwirin ewe Oruuen Maunen Fénúfan, Soviet Union me chienan kewe ra poputá le nemeni chómmóng fénú lón Iurop. Ina popun, ewe kingen éér me pwal ekkewe ekkóch fénú ra tipeeúfengen pwe repwe áeá ar kewe pisekin maun le ú ngeni ewe kingen efeng. Ra fératá eú mwicheich itan North Atlantic Treaty Organization (NATO). Ewe kingen efeng me ewe kingen éér ra pwal néúnéú watteen moni le ffér ar kewe pisekin maun me mwichen soufiu pwe epwe péchékkúl lap seni meinisin. Ra pwal fiufengen ren ar repwe penaatá ekkewe ekkóch fénú mi maunfengen, áwewe chék ren lón Afrika, Asia me Latin America. Kukkuto chék a fókkun péchékkúleló án Russia me chienan kewe nemenem wóón chómmóng fénú. Ra pwal fiu ngeni ewe kingen éér ren ar néúnéú ewe prokram wóón computer. Ekkena rúúemén king ra tipifengen pwe ra áeá ekkewe prokram wóón computer mi efisi ar repwe lusuni watteen moni me atai mwúúr we. Taniel a pwal oesini pwe ewe kingen efeng a chék sópweló le maunei néún Kot kewe aramas.​—Tan. 11:41.

7. Met “ewe fénú mi ling” a weneiti?

⁷ Taniel 11:41, NW a apasa pwe ewe kingen efeng epwe tolong lón “ewe fénú mi ling.” Menni ena fénú? Lón ekkewe fansoun lóóm, ewe fénúen Israel ina ewe “fanü mi mürina seni meinisin.” (Is. 20:6) Nge a kkóló aúchean ena fénú pokiten aramas ra fel ngeni Jiowa ikena ie. Nge seni ewe Pentikost ier 33, “ewe fénú mi ling” esap chúen ina eú chék leeni wóón fénúfan. Ese chúen tongeni ina usun pokiten néún Jiowa kewe aramas ra nóm ekis meinisin wóón fénúfan. Nge iei, “ewe fénú mi ling” a weneiti angangen néún Jiowa kewe aramas, áwewe chék ren ar fel ngeni Jiowa lón ar kewe mwich me ar angangen afalafal.

8. Ifa usun ewe kingen efeng a tolong lón “ewe fénú mi ling”?

⁸ Atun ekkewe ránin lesópwólóón, fán chómmóng ewe kingen efeng a tolong lón “ewe fénú mi ling.” Áwewe chék, atun mwúún Nazi lón Tois a kingen efeng, ákkáeúin atun ewe oruuen maunen fénúfan, ena king a tolong lón “ewe fénú mi ling” ren ar eriáfféwúmwááli me nieló néún Kot kewe aramas. Mwirin ewe  Oruuen Maunen Fénúfan, lupwen ewe Soviet Union a wiliti ewe kingen efeng, ena king a tolong lón “ewe fénú mi ling” ren an eriáfféwúmwááli néún Kot aramas me ésúúr seni imwer kewe me ngeni ekkewe fénú towau.

9. Ifa usun Russia me chienan kewe ra tolong lón “ewe fénú mi ling” kukkuto chék?

⁹ Lón ekkewe ier kukkuto chék, Russia me chienan kewe ra pwal tolong lón “ewe fénú mi ling.” Ifa usun? Lón ewe 2017, ena kingen efeng lón ei fansoun, a allúkú an epwe pinepin angangen néún Jiowa kewe aramas me oturalong ekkóch pwiich kewe lón kalapus. A pwal allúkú an epwe pinepin néúch kewe puk, kapachelong ewe New World Translation. Pwal och, a angei senikich ach we keangen ofesilap lón Russia me pwal ach kewe Leenien Mwich me Leenien Mwichelap. Mwirin fisin ekkena mettóch, iwe lón ewe 2018 ewe Mwichen Soupwúngúpwúng a apasa pwe Russia me chienan kewe, iir ewe kingen efeng. Iwe nge, néún Jiowa kewe aramas rese ú ngeni mwúún aramas ese lifilifil, are sótun siwili mwúún aramas inaamwo ika ra kirikiringaw ngeniir me eriáfféwúmwáálliir. Nge ra chék álleasochisi án Paipel kapasen fén le ióteki “ekewe nöüwis meinisin,” ákkáeúin lupwen ekkena mwú ra pwúngúpwúng wóón ika epwe pinepin are esap pinepin ach angangen fel.​—1 Tim. 2:1, 2.

10. Itá ewe kingen efeng epwe ataieló ewe kingen éér? Áweweei.

¹⁰ Lape ngeni masouen Taniel 11:40-45 a fós usun minne ewe kingen efeng epwe féri. A itá wewe ngeni pwe epwe ataieló ewe kingen éér? Aapw. Ewe kingen éér epwe chúen manaw lupwen Jiowa me Jesus repwe ataieló meinisin mwúún aramas lón ewe maunen Armaketon. (Pwär. 19:20) Pwata sia fókkun tongeni silei ena? Ekieki met ekkewe oesini lón puken Taniel me Pwärätä ra apasa.

11. Met Taniel 2:43-45 a áiti ngenikich? (Ppii ewe sasing wóón péén.)

¹¹ Álleani Taniel 2:43-45. Ewe soufós Taniel a áweweei usun eú ululun aramas watte, nge kinikinin inisin a ffér seni sókkopaten sókkun mechá. Eú me eú kinikin a liosuetá sókkopaten mwúún aramas mi nemeni ekkewe fénú chómmóng néún Kot aramas ra nóm ie. Ekkena mwú ra nemenem lón sókkopaten fansoun. Apachapachen ewe ululun a ffér seni mechá me pwúl, nge a liosuetá ewe sáingoon mwú, ina Britain me Merika. Iwe, weween pwe Britain me Merika repwe chúen nemenem lupwen Mwúún Kot epwe ataieló meinisin mwúún aramas.

12. Met a liosuetá efisuen mékúren ewe manmwacho, me pwata a lamot ach sipwe silei ena?

¹² Ewe aposel Johannes a pwal fós usun ekkewe mwú mi nemenem wóón néún Jiowa aramas. Lón án Johannes we oesini, emén manmwacho mi wor fisu mékúran a liosuetá ekkena mwú. Ewe efisuen mékúr a liosuetá Nemenemen Britain me Merika mi Péchékkúl Lap Seni Meinisin. A mmen lamot ena pwóróus pún ena oesini ese pwal fós usun pwúkútáán pwal ekkóch mékúr. Ewe efisuen mékúr epwe chúen nemenem atun Kraist me néún kewe mwichen chónláng repwe ataieló unusen ewe manmwacho. *​—Pwär. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Ié ewe ‘Kok lon ewe fanü Makok,’ me met epwe efisi an epwe maunei néún Kot kewe aramas?

¹³ Ewe oesini lón puken Isikiel a áiti ngenikich met epwe tongeni fis me mwen án ewe kingen  efeng me ewe kingen éér repwe kataló. Usun itá pwe ekkewe oesini lón Isikiel 38:10-23; Taniel 2:43-45; 11:44–12:1; me Pwärätä 16:13-16, 21, ra fósun eú chék mettóch. Ika mi pwúng ena, iwe iei met sia ekieki pwe epwe fis.

¹⁴ Mwirin poputáán ewe riáfféú mi lapalap, “ekewe kingen unusen fanüfan” repwe tipeeúfengen le fératá eú mwichen mwúún aramas. (Pwär. 16:13, 14; 19:19) Paipel a eita ngeni ena mwichen mwúún aramas ‘Kok lon ewe fanü Makok.’ (Is. 38:2) Ena mwichen mwúún aramas epwe fókkun maunei néún Kot kewe aramas meinisin me sótun unusen arosereló. Met epwe efisi ar repwe maunei néún Kot kewe aramas? Aposel Johannes a fós usun ena fansoun, me a kúna ekkewe útten faú mi féúmmong mi púngútiw wóón chón oputen Kot kewe. Ena púngún útten faú lón kapas monomon a tongeni wewe ngeni ekkewe kapasen kapwúng mi chou néún Jiowa kewe aramas repwe esilefetálei. Ena pwóróus neman epwe asonga Kok seni Makok, iwe epwe maunei néún Kot kewe aramas me ekiekin unusen arosereló seni fénúfan.​—Pwär. 16:21.

15-16. (a) Ifa ewe mettóch epwe fis Taniel 11:44, 45 neman a fós usun? (b) Met epwe fis ngeni ewe kingen efeng me ekkewe lusun mwú iir kinikinin Kok seni Makok?

¹⁵ Ena pwóróus mi chou me án chón oputen Kot we sáingoon maunei néún kewe aramas, neman ikkena ekkewe mettóch Taniel 11:44, 45 a fós usun. (Álleani.) Lón ena wokisin, Taniel a apasa pwe “pworaus seni fanüen ötiu me efeng” epwe ámáirúi ewe kingen efeng me epwe feiló “fän an lingeringer mi watte.” Ewe kingen efeng a ekiekin “arosala chomong aramas.” Ena kapas “chomong aramas,” usun a weneiti néún Jiowa kewe aramas. * Neman Taniel a áweweei lón ena wokisin usun ewe sáingoon maun wóón néún Kot kewe aramas.

¹⁶ Án ewe kingen efeng me meinisin mwúún aramas maunei néún Kot kewe aramas epwe asonga Kot, ewe mi Unusen Manaman, me epwe awaraato ewe maunen Armaketon. (Pwär. 16:14, 16) Lón ena atun, epwe kataló ewe kingen efeng me pwal ekkewe lusun mwú  iir kinikinin ewe Kok seni Makok, “nge esap wor eman epwe alisi.”​—Tan. 11:45.

17. Ié Mikael “ewe samolun chon läng” Taniel 12:1 a fós usun, me met a féri?

¹⁷ Ewe wokisin mwirin a áweweei pwal och pwóróus ren ifa usun ewe kingen efeng me chienan kewe repwe kataló, me ifa usun sipwe kúna manaw. (Álleani Taniel 12:1.) Met ena wokisin a wewe ngeni? Mikael pwal ina iten ach we King mi nemenem iei, Kraist Jesus. I ewe “chon peni” néún Kot kewe aramas seni ewe ier 1914 lupwen Mwúún Kot we a fférútá lón láng. Ekiseló chék, epwe “war” are nieló chón koputan kewe lón ewe maunen Armaketon. Ena maun, ina ewe sáingoon mettóch epwe fis lón ewe fansoun Taniel a eita ngeni “eu fansoun riaföü” watte esaamwo fis me mwan. Lón án Johannes we oesini, ena fansoun a iteni ewe “riaföü mi lapalap.”​—Pwär. 6:2; 7:14.

18. Pwata sia tongeni chék kinamwe ese lifilifil met epwe fis lón mwachkkan?

¹⁸ Taniel me Johannes ra alúkúlúkúkich pwe Jiowa me Jesus repwe amanawa néúr kewe chón angang atun ewe riáfféú mi lapalap. Ina minne sia tongeni chék kinamwe me lúkúlúk ese lifilifil met epwe fis. Taniel a erá pwe chókkewe repwe kúna manaw, iir ekkewe aramas “mi mak iter lon nöün Kot we puk.” (Tan. 12:1) Met sipwe féri pwe itach epwe mak lón ena puk? Mi lamot sipwe ánnetatá pwe sia lúkú Jesus, ewe Lamen Kot. (Joh. 1:29) Mi lamot sipwe fangóló manawach ngeni Kot me papatais. (1 Pet. 3:21) Sipwe pwal álisatá Mwúún Kot we ren ach álisi aramas úkúkún ach tufich le silei usun Jiowa.

19. Met sipwe féri iei me pwata?

¹⁹ Iei ewe fansoun sipwe apéchékkúla ach lúkúlúk wóón Jiowa me néún mwicheichen chón angang ngeni mi tuppwél. Iei ewe atun sipwe álisatá án Kot we Mwú. Ika sia féri ena, sipwe kúna manaw lupwen Mwúún Kot we epwe ataieló ewe kingen efeng me ewe kingen éér.