1. Met Satan a féfféri ngeni néún Kot kewe aramas me ren ewe puken Pwärätä?

 EWE puken Pwärätä a áiti ngenikich pwe án Kot we Mwú a fen nemenem lón láng me Satan a fen koturuwu seni láng. (Pwär. 12:1-9) Ena mettóch a efisi kinamwe ngeni chókkewe mi nóm láng, nge riáfféú ngenikich. Pwata? Pún Satan a fókkun lingeringer me a eriáfféwú chókkewe mi tuppwél lón ar angang ngeni Jiowa wóón ei fénúfan.​—Pwär. 12:12, 15, 17.

2. Met epwe álisikich ach sipwe chék tuttuppwél ngeni Jiowa?

² Ifa usun sipwe chék tuttuppwél ngeni Jiowa inaamwo ika Satan a eriáfféúkich? (Pwär. 13:10) Eú mettóch epwe tongeni álisikich, ina ach silei met epwe fis lón mwachkkan. Áwewe chék, lón ewe puken Pwärätä ewe aposel Johannes a fós usun ekkóch ekkewe feiéch sipwele kúna ekiseló chék. Eú me leir, ina ninniilóón chón koputen Kot kewe. Iei sipwele pwóróus wóón ifa usun ewe puken Pwärätä a áweweei usun chókkana me met epwe fis ngeniir.

3. Ikkefa ekkóch “esissil” are kapas monomon ewe puken Pwärätä a fósun?

³ Lón ewe áeúin wokisin lón puken Pwärätä, a erenikich pwe minne sipwele álleani “iir esissil,” weween kapas monomon, are a wor met ra liosuetá. (Pwär. 1:1, NW) Sipwele pwóróus usun fitemén manmwacho mi liosuetá ekkewe chón oputa Kot. Áwewe chék, a wor “eman manmwacho a feitä seni lon ewe matau. A wor engol mächän me fisu möküran.” (Pwär. 13:1) Mwirin a pwal tapw “eman manmwacho a feitä seni lon fanüfan.” Án ena manmwacho kapas a usun án emén trakon, me a efisi án ‘ekkei . . . feitiu seni läng.’ (Pwär. 13:11-13) Mwirin,  a pwal pwá “eman manmwacho mi par,” nge emén fin lisowu a wawa. Ekkena úlúmén manmwacho ra liosuetá ekkewe chón oputa Jiowa Kot me Mwúún we ren langattam fansoun. Ina minne, a lamot ach sipwe silei ika iir ié.​—Pwär. 17:1, 3.

4-5. Ifa usun minne a mak lón Taniel 7:15-17 a álisikich le weweiti weween ekkewe esissil?

⁴ Me mwen ach sipwele káé ika ié kewe chón oputa Kot, a lamot ach sipwe weweiti met ekkewe manmwacho me ewe fin lisowu ra liosuetá. Ewe chék Paipel a tongeni áwewe ngenikich. Chómmóng me lein ekkewe kapas áwewe lón ewe puken Pwärätä, a fen áwewetiw lón pwal ekkewe ekkóch puk lón Paipel. Áwewe chék, ewe soufós Taniel a ttana pwe “föman mönümanau mi watte ra feitä me lon ewe matau.” (Tan. 7:1-3) Taniel a erenikich met ra liosuetá. Ekkena ménúmanaw mi watte are manmwacho, ra liosuetá fémén “king” are mwúún aramas. (Álleani Taniel 7:15-17.) Ena áwewe a álisikich le weweiti pwe ekkewe manmwacho lón ewe puken Pwärätä ra pwal wesewesen wewe ngeni ekkewe mwúún aramas.

⁵ Iei sipwele káé ekkóch me lein ekkena esissil are kapas monomon mi mak lón ewe puken Pwärätä. Atun sia káé, sipwe ppii ifa usun ewe Paipel a álisikich le weweiti weweer. Sipwe poputááni ren ekkewe manmwacho. Akkomw, sipwe ppii ika ié ra liosuetá, mwirin sipwe ppii met epwe fis ngeniir. Sáingolóón, sipwe ppii ifa aúchean ekkena pwóróus ngenikich.

6. Met ewe manmwacho mi wor fisu mékúran mi mak lón Pwärätä 13:1-4 a liosuetá?

⁶ Met ewe manmwacho mi wor fisu mékúran a liosuetá? (Álleani Pwärätä 13:1-4.) Sia kúna pwe ena manmwacho a usun nikinikin emén lepart, nge pechen a usun pechen pear me awan a usun awen laion, nge a wor engol mecháán. A pwal ina usun nikinikin ekkewe fémén manmwacho mi mak lón Taniel sópwun 7. Nge meinisin nikinikin ekkena manmwacho kana ra pwá me wóón ewe chék emén manmwacho lón ewe puken Pwärätä. Ena manmwacho ese liosuetá eú chék mwúún aramas are mwúún fénúfan. Pwal och, Johannes a pwal erá pwe ena manmwacho epwe nemenem “won ekewe ainang me mwü me kapas me mwich meinisin.” Weween, ina eú mwú mi lap seni pwal ekkewe ekkóch mwú. (Pwär. 13:7) Iwe, ena manmwacho a liosuetá meinisin ekkewe mwúún aramas mi nemenem tori iei. *​—SalAf. 8:9.

7. Met eú me eú ekkewe fisu mékúr wóón ewe manmwacho ra liosuetá?

⁷ Met eú me eú ekkewe fisu mékúr ra liosuetá? Pwärätä sópwun 17 a álisikich le silei pélúwan pokiten a áweweei usun liosun emén manmwacho mi pwal mak lón Pwärätä sópwun 13. Pwärätä 17:10 a erá pwe a wor “füman king. Limman leir ra fen mäla, eman a chüen nemenem, nge ewe eman esamwo war. Iwe, lupwen epwe war, epwe chök nemenem lon fansoun mochomoch.” Satan a áeá meinisin mwúún aramas, nge fisu me leir ra usun ‘mökür’ pún a fókkun watte maner. Ikkena ekkewe mwúún fénúfan mi kon péchékkúl seni meinisin me ar nemenem a kkúú angangen are nónnómun néún Kot kewe aramas. Ikkeei nimu me leir ra fen nemenem lemanawen ewe aposel Johannes: Isip, Asiria, Papilon, Metia me Persia, me Kriis. Ewe awonuen mwúún fénúfan mi kon péchékkúl seni meinisin, ina Rom, me a chúen nemenem  atun Johannes a kúna kúnaian we. Nge menni mwú epwe ewe efisuen mékúr are sáingoon mwú mi kon péchékkúl seni meinisin?

8. Menni mwú ewe efisuen mékúr wóón ewe manmwacho a liosuetá?

⁸ Sipwele káé usun ekkewe oesini lón ewe puken Taniel repwe álisikich le esilla menni mwú mi liosuetá ewe efisuen are sáingoon mékúr wóón ewe manmwacho. Menni mwú mi kon péchékkúl seni meinisin a fen nennemenem atun ekkeei fansoun sópwólóón, are “ewe Ränin ach Samol”? (Pwär. 1:10) Ikkena ekkewe ruu mwú mi kon péchékkúl nemenemer seni meinisin me ra angangfengen. Ina ewe United Kingdom me ewe United States of America, ika án Britain me Merika Nemenem. Ina minne, sia tongeni erá pwe ina ewe efisuen mékúr wóón ewe manmwacho Pwärätä 13:1-4 a kapas usun.

9. Met ewe manmwacho mi “wor ruofoch mächän usun mächän eman apanen sip” a liosuetá?

⁹ Pwärätä sópwun 13 a pwal erá pwe ewe efisuen mékúr, are án Britain me Merika Nemenem a pwal usun ewe manmwacho mi “wor ruofoch mächän usun mächän eman apanen sip, nge a kapas usun eman trakon.” Ena manmwacho “a afisätä manaman mi lapalap. A pwal tongeni awora ekkei mi feitiu seni läng won fanüfan mwen mesen aramas meinisin.” (Pwär. 13:11-15) Pwärätä sópwun 16 me 19 ra áweweei pwe ena manmwacho ina i “ewe soufos chofona.” (Pwär. 16:13; 19:20) Taniel a pwal erá pwe “ataian me afeiengauean” án Britain me Merika Nemenem “epwe fokun amairü.” (Tan. 8:19, 23, 24) Me ina met a wesewesen fis atun ewe Oruuen Maunen Fénúfan. Ekkewe rúúeféú pakutang mi kon péchékkúl seni meinisin férien ekkewe scientist seni Britain me Merika, ina met a aúkatiw ena maun. Atun Britain me Merika ra féri ekkena pakutang, usun itá ra efisi án ‘ekkei . . . feitiu seni läng won fanüfan.’

10. Met “uluulun ewe aemanün manmwacho” a liosuetá? (Pwärätä 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Iei sipwele pwóróusfengen wóón pwal emén manmwacho. Napanapen ei manmwacho a akkarap ngeni ewe manmwacho mi wor fisu mékúran, nge ese chék par anúwan. A iteni “uluulun ewe aemanün manmwacho” me ina i “ewe awalumanün king.” * (Álleani Pwärätä 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Johannes a kúna pwe ena “king” a pwá, mwirin móróló, nge mwirin a pwal pwásefál. Ena king a weneiti ewe United Nations, ewe mi álisatá ótóten mwúún unusen fénúfan. A akkomw pwá me iteni League of Nations. Nge a móróló atun ewe Oruuen Maunen Fénúfan. Ló, ló, ló, a pwal pwásefál nge a iteni United Nations.

11. Met ekkewe manmwacho ra féri, me pwata sisap niwokkusitiir?

¹¹ Ekkewe manmwacho, are mwúún fénúfan ra pesei aramas ar repwe ú ngeni Jiowa me néún kewe aramas ren ar áeá ar kewe kapasen angngaw. Johannes a erá pwe usun nge ra ochufengeni “ekewe kingen unusen fanüfan” lón ewe maunen Armaketon, ina “ewe rän mi lap än Kot ewe mi Unusen Manaman.” (Pwär. 16:13, 14, 16) Nge ese wor popun ach sipwe niwokkus. Jiowa, ach we Kot mi manaman, epwe mwittir seláni meinisin chókkewe mi peni an nemenem.​—Is. 38:21-23.

12. Met epwe fis ngeni ekkewe manmwacho meinisin?

¹² Met epwe fis ngeni meinisin ekkewe manmwacho? Pwärätä 19:20 a pélúweni ren an apasa: “Ewe manmwacho a kuf o oola fitifengen me ewe soufos chofona, ewe mi  afisätä manaman me mwen mesan. Ren ekei manaman a atupu chokewe mi eäni asisilen ewe manmwacho me chokewe mi fel ngeni uluulun we. Ewe manmwacho me ewe soufos chofona ra koturmanauolong lon ewe nomun ekkei a küü ren primston.” Iwe, atun án ekkeei mwú mi oputa Kot chúen nemenem, repwe kataló tori feilfeiló.

13. Met ekkóch mwúún fénúfan ra áweiresi ekkewe Chón Kraist le féri?

¹³ Met lamoten ei pwóróus ngenikich? Pokiten kich Chón Kraist, a lamot sipwe tuppwél ngeni Kot me Mwúún we. (Joh. 18:36) A lamot ach sisap angolong lón mwékútúkútún ei fénúfan me peni eú pekin lón pekin politics. Nge a tongeni áweires ena pokiten ekkewe mwúún fénúfan ra mochen ach sipwe unusen álisiiretá ren met sia apasa me féri. Chókkewe mi álisatá ekkewe mwúún fénúfan ra eáni esissillen ewe manmwacho. (Pwär. 13:16, 17) Iwe, chókkewe mi eáni ena esissil resap ketiw me ren Jiowa me resap kúna manaw esemuch. (Pwär. 14:9, 10; 20:4) Ina popun a fókkun lamot ach sisap angolong lón mwékútúkútún mwúún ei fénúfan inaamwo ika ra fókkun eriánikich ach sipwe álisiiretá.

14. Ifa ewe mettóch mi ámáirú aposel Johannes a pwal kúna mi mak lón Pwärätä 17:3-5?

¹⁴ Ewe aposel Johannes a erá pwe a “fokun mairü” ren pwal och mettóch a kúna. Met ena? A kúna emén fefin mi mómmóót wóón emén me lein ekkewe manmwacho. (Pwär. 17:1, 2, 6) I “ewe fin lisowu mi iteföüla” me a iteni ‘Papilon mi Lapalap.’ I a féri “föförün lisowu” ngeni “ekewe kingen fanüfan.”​—Álleani Pwärätä 17:3-5.

15-16. Ié ei ‘Papilon mi Lapalap,’ me pwata sia silei ena?

¹⁵ Ié ei ‘Papilon mi Lapalap’? Neminnei ese tongeni wewe ngeni eú mwicheichen mwúún fénúfan pún ewe puken Pwärätä a erá pwe a lisowumwáál ngeni ekkewe néúwisin mwúún fénúfan. (Pwär. 18:9) An móót wóón ewe manmwacho, a pwári an achocho le nemeni ekkena néúwis. Pwal och, ese tongeni wewe ngeni ekkewe pekin business mi tipemmóng lón án Satan ei ótót. Ewe puken Pwärätä a pwal fós usun ekkena pekin business me ra iteni “chon amömö pisek won fanüfan.”​—Pwär. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Lón Paipel, ei kapas “fin lisowu” a tongeni wewe ngeni ekkewe aramas mi angang ngeni Kot nge ra pwal féri ekkóch sókkun féfférún lisowumwáál are echiechi ngeni ei ótót. (Is. 16:2, 35, 36; Jas. 4:4) Nge ewe Paipel a apasa pwe ekkewe mi tuppwél lón ar fel ngeni Kot, iir ra “limelimöch” me “ra usun chök föpwül resamwo tori mwän.” (2 Kor. 11:2; Pwär. 14:4) Ewe leeni Papilon lóóm, ina ewe iolapen fel mi chofona. Ina minne, Papilon mi Lapalap a liosuetá meinisin sókkun fel mi chofona. Ren enletin, i ewe mwicheichen lamalam chofona wóón fénúfan.​—Pwär. 17:5, 18; ppii ei lesen wóón jw.org itelapan “What Is Babylon the Great?”

17. Met epwe fis ngeni Papilon mi Lapalap?

¹⁷ Met epwe fis ngeni Papilon mi Lapalap? Iei met Pwärätä 17:16, 17 a pélúwen ngeni ena kapas eis: “Ekewe engol mächä ka küna, pwal ewe manmwacho repwe oput ewe fin lisowu. Repwe angei seni mettochun meinisin o likiti neminewe lon an selela. Repwe ochei fitukan o kenala ren ekkei. Pun Kot a atolonga lon letiper pwe repwe apwönüetä an ekiek.” Ewer, Jiowa epwe amwékútú ekkewe mwú ar repwe néúnéú ewe manmwacho mi par, ewe United Nations, le ú ngeni ewe mwicheichen lamalam chofona wóón fénúfan me unusen ataieló.​—Pwär. 18:21-24.

18. Met sipwe féri pwe site álisatá Papilon mi Lapalap?

 ¹⁸ Met lamoten ei pwóróus ngenikich? A fókkun lamot ach sipwe eáni ewe sókkun fel mi “limöch me pwüng mwen mesen Samach Kot.” (Jas. 1:27) Sisap fókkun tipetipeló ren etipetipaen ekkewe afalafal chofona, ekkewe apwapwa mi pop seni lamalam chofona, ekiek usun minne mi pwúng me mwáál, me angangen roong Papilon mi Lapalap a féfféri! Sipwe pwal sópweló le éúréúra ngeni aramas ar repwe “towu” seni Papilon mi Lapalap pwe resap eti le kúna pwúnúngawen an tipis atun Kot epwe apwúngú.​—Pwär. 18:4.

19. Ié ewe “trakon mi watte o parapar”?

¹⁹ Ewe puken Pwärätä a pwal fós usun “eman trakon mi watte o parapar.” (Pwär. 12:3) Ena trakon a fiu ngeni Jesus me néún kewe chónláng. (Pwär. 12:7-9) A eriáfféwú néún Kot aramas, me a fang manaman ngeni ekkewe manmwacho are mwúún aramas. (Pwär. 12:17; 13:4) Menni ena trakon? Ina i “ewe serepenitin lom mi iteni Tefil are Satan.” (Pwär. 12:9; 20:2) I ewe mi álisatá meinisin chókkewe mi oputa Jiowa.

20. Met epwe fis ngeni ewe trakon?

²⁰ Met epwe fis ngeni ewe trakon? Pwärätä 20:1-3 a erá pwe emén chónláng epwe oturalong Satan lón eú pwaang mi alóllóól, usun eú leeni epwe kalapus ie. Atun a kalapus “esap chüen tongeni tufichin atupu chon ekewe mwü tori ekewe engeröü ier repwe sopola.” Mwirin, Satan me néún kewe chónláng mi ngaw repwe “koturulong lon ewe nomun ekkei me primston,” weween repwe máffócholó. (Pwär. 20:10) Anchangei úkúkún apwapwaan atun Satan me néún kewe chónláng mi ngaw resap chúen nóm wóón ei fénúfan!

21. Pwata sia tongeni pwapwa ren met sia káé seni ewe puken Pwärätä?

²¹ A ifa me kilisouch ren ach weweiti weween ekkewe esissil are kapas monomon lón ewe puken Pwärätä! Sia káé usun ié kewe chón oputa Jiowa me met epwe fis ngeniir. Ewer, “a feiöch eman mi aleani ei puk, ra pwal feiöch chokewe mi rongorong ngeni ekei kapasen pwärätä”! (Pwär. 1:3) Ikkefa ekkewe feiéch chókkewe mi tuppwél repwe kúna mwirin án Kot nieló chón koputan kewe? Sipwe káé usun ena lón en lesen mwirin ei.