1, 2. (a) Ifa usun minne sia eáni ápilúkúlúk a sókko seni met ekkóch aramas ra eáni ápilúkúlúk? (b) Met sipwe káé lón ei lesen?

 JIOWA a fen awora ngenikich chómmóng mettóch mi amwarar sia tongeni ápilúkúlúkú. A pwon ngenikich pwe epwe epinaaló itan we, me apwénúetá minne a tipeni lón láng me wóón fénúfan. (Mat. 6:9, 10) Ikkena ekkewe mettóch mi kon kkóló lamoter me lein minne sia ápilúkúlúkú. Jiowa a pwal pwonei ngenikich pwe sipwe kúna manaw esemuch wóón fénúfan are lón láng. A ifa me amwararen ena mettóch! (Joh. 10:16; 2 Pet. 3:13) Sia pwal mwétéresiti ach sipwe kúna án Jiowa sópweló le emmweni me álisi néún kewe aramas lón ekkeei ránin lesópwólóón.

² Ewe Paipel a apasa pwe lúkú a wewe ngeni ach “alletätä ekewe mettoch sia apilüküni.” Weween pwe ren chókkewe mi wor ar lúkú, ra unusen lúkúlúk pwe mettóch meinisin Jiowa a pwonei epwe wesewesen pwénútá. (Ipru 11:1) Iwe nge, chómmóng aramas ikenái ra ápilúkúlúkú are áneánei an epwe fis ekkóch mettóch, nge rese tongeni lúkúlúk ika repwe wesewesen pwénútá. Áwewe chék, emén a tongeni áneánei pwe epwe win lón pingko, nge saminne a tongeni lúkúlúk pwe epwe win. Lón ei lesen, sipwe káé met sia tongeni féri pwe sipwe apéchékkúlaló ach lúkúlúk wóón án Kot kewe pwon. Sipwe pwal pwóróus wóón ifa usun lúkú mi péchékkúl a tongeni álisikich iei.

3. Pwata sia lúkú pwe án Kot kewe pwon repwe pwénúetá?

 ³ Ese wor emén me leich a uputiw nge a wor an lúkú. Ren an epwe wor ach lúkú, mi lamot sipwe mut ngeni án Kot we manaman mi fel an epwe emmweni letipach. (Kal. 5:22, Testament Mi Fö) Án Kot we manaman mi fel a tongeni álisikich ach sipwe silefichi i. Lupwen sia weweiti pwe i emén Kot mi unusen manaman me tipachem, a péchékkúleló ach lúkúlúk wóón an tufichin apwénúetá meinisin minne a pwonei. Jiowa pwisin a fós usun an kewe pwon pwe usun itá ra fen pwénútá, a apasa: “Mettoch meinisin ra fisila iei.” (Álleani Pwärätä 21:3-6.) Sia silei pwe Jiowa a kan apwénúetá an pwon fansoun meinisin. I ewe “Kot mi allükülük.” Ina popun sia lúkú mettóch meinisin a erenikich fán iten mwachkkan.​—Tut. 7:9.

4. Met néún Kot kewe chón angang lóóm ra lúkú?

⁴ Lón Ipru sópwun 11 a eiteitetiw iten 16 mwán me fefin mi péchékkúl ar lúkú án Jiowa kewe pwon. A pwal fós usun chómmóng aramas mi apwapwaai Jiowa “ren ar lükü.” (Ipru 11:39) Meinisin iir ra witiwiti ewe ‘mwirimwir’ Jiowa a pwonei. Ra lúkúlúk pwe ewe ‘mwirimwir’ epwe arosaló meinisin chón oputa Jiowa me ewilaalósefál ei fénúfan ngeni eú paratis. (Ken. 3:15) Néún Kot kana chón angang ra pwal fókkun lúkú pwe i epwe amanawasefáliir. Pwúngún, iir rese eáni ewe ápilúkúlúkún manawsefál ngeni manaw lón láng pokiten lón ena fansoun Jesus, ewe ‘mwirimwir,’ esaamwo suuki ngeni aramas ena esin ápilúkúlúk. (Kal. 3:16) Iir ra fen eáni ewe ápilúkúlúkún manaw esemuch wóón fénúfan lón eú paratis mi lingéch.​—Kölf. 37:11; Ais. 26:19; Os. 13:14.

5, 6. (a) Met Apraham me an we famili ra mwétéresiti? (b) Ifa usun ra kamwéchúnnúk wóón péchékkúlen ar lúkú? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁵ Iei met Ipru 11:13 a apasa usun néún Jiowa kana chón angang mi tuppwél: “Ekei aramas meinisin ra mäla lon ar lükülük, nge resap angei ekewe mettoch Kot a pwon ngeniir. Ra küna ekewe mettoch me toau o ra pwapwa rer.” Ra ápilúkúlúkú ewe mineféén ótóten fénúfan me ra anchangei pwe ra nónnóm lón. Apraham, i emén me lein chókkana. Jesus a erá pwe Apraham “a fokun pwapwa pwe epwe le küna” ena fansoun. (Joh. 8:56) Sara, Isaak, Jakop, me pwal chómmóng aramas ra pwal mwétéresiti ewe fansoun lupwen ewe Mwú, ewe “Kot a föri liosun o aüetä,” epwe nemeni unusen fénúfan.​—Ipru 11:8-11.

⁶ Ifa usun Apraham me an we famili ra kamwéchúnnúk wóón péchékkúlen ar lúkú? Ra achocho le kákkáé usun Jiowa. Fán ekkóch, Kot a fós ngeniir me ren néún kewe chónláng, lón ttan, are lón kúnaer lángipwi. Ese mwáál ra pwal káé seni ekkewe aramas mi watte ieriir seniir mi tuppwél are pwal seni ekkewe mettóch mi mak me lóóm. Apraham me an we famili rese ménúki án Kot kewe pwon me ra fókkun pwapwaiti le ekiloner. Ar féri ena a alúkúlúkú ngeniir pwe Jiowa epwe apwénúetá minne a eáni pwon. Iwe, ra akkamwéchú ar tuppwél ngeni, pwal mwo nge atun ra kúna weires are riáfféúmwáál.

7. Met Jiowa a awora ren ach sipwe kamwéchúnnúk wóón péchékkúlen ach lúkú, me met mi lamot sipwe féri?

⁷ Met epwe álisikich le kamwéchúnnúk wóón péchékkúlen ach lúkú? Jiowa a awora ewe Paipel pwe epwe áiti ngenikich usun an kewe pwon fán iten mwachkkan. Ewe Paipel a áiti ngenikich met a lamot sipwe féri ren ach sipwe kúna pwapwa. Ina popun mi éch sipwe álleani Paipel iteiten rán me fiti an kewe emmwen. (Kölf. 1:1-3; álleani Föför 17:11.) Jiowa a pwal awora ngenikich “mongö lon fansoun fich” me ren “ewe chon angang mi allükülük o tipachem.” (Mat. 24:45) Mi lamot sipwe álleani pwóróusen án Kot kewe pwon iteitan me ekiloner, usun met néún kewe aramas  lóóm ra féri. Ei mettóch epwe álisikich le akkamwéchú ach tuppwél ngeni Kot me ákkápilúkúlúkú ewe fansoun lupwen án Kot we Mwú epwe nemeni unusen fénúfan.

8. Ifa usun iótek a tongeni apéchékkúlaló ach lúkú?

⁸ Met a pwal álisi néún Jiowa kewe aramas lóóm pwe repwe kamwéchúnnúk wóón péchékkúlen ar lúkú? Ra tingorei Jiowa an álillis lón iótek, me lupwen ra kúna an pélúweni ar iótek, iwe a péchékkúleló ar lúkú. (Ne. 1:4, 11; Kölf. 34:4, 15, 17; Tan. 9:19-21) Pwal ina chék usun, lupwen sia kúna pwe Jiowa a aúselinga ach kewe iótek me ngenikich minne sia wesewesen osupwangan lón ewe atun mi fich, iwe a péchékkúleló ach lúkú. (Álleani 1 Johannes 5:14, 15.) A pwal lamot ach sipwe “tütüngor” ngeni Jiowa an epwe fang ngenikich an we manaman mi fel pwe epwe péchékkúleló ach lúkú.​—Luk. 11:9, 13.

9. Ikkefa ekkóch mettóch sipwe apachaalong lón ach iótek?

⁹ Lupwen sia iótek ngeni Jiowa, itá sisap chék tingorei an epwe ataweei ach osupwang. Nge mi pwal lamot sipwe apasaatá ach kilisou ngeni me mwareiti iteiten rán, pún i a féri chómmóng féffér mi amwarar! (Kölf. 40:5) Néún Jiowa aramas ra pwal iótek fán ásengesin chiener kewe chón lúkú wóón unusen fénúfan. Áwewe chék, lón ach iótek sia “chechemeni chokewe mi nom lon imwen fötek.” Sia pwal iótek fán iten chókkewe mi wisen emmwenikich. Lupwen sia kúna án Jiowa pélúweni ach kewe iótek, a péchékkúleló ach lúkú me sia akkarap ngeni i.​—Ipru 13:3, 7.

10. Met a álisi chómmóng aramas ar repwe pwora me akkamwéchú ar tuppwél ngeni Kot?

¹⁰ Lón Ipru sópwun 11, ewe aposel Paulus a apasa: “Ren än ekewe fefin lükü, ra angesefäli aramaser kewe mi mäla mürin ar manausefäl. Nge pwal ekoch aramas resap tipeeu ngeni ar repwe ngasala, iei mine ra mäla pokiten aramas ra fokun ariaföüür, pwe repwe manausefäl ngeni eu sokun manau mi fokun mürina.” (Ipru 11:35) Chómmóng aramas ra likiitú fán sóssót me akkamwéchú ar tuppwél pokiten ra fókkun lúkú án Kot we pwon usun ewe manawsefál. Ra silei pwe lón mwachkkan, Jiowa epwe amanawasefáliir me repwe manaw tori feilfeiló chék wóón fénúfan. Ekieki usun Napot me Sekaraia. Aramas ra monei ngeniir faú tori ar máló pokiten ra álleasochisi Kot. (1 King 21:3, 15; 2 Kron. 24:20, 21) Taniel a koturulóng lón pwangen ekkewe laion mi echik, nge chienan kewe ra koturulóng lón ewe leenien ekkei mi fókkun sarara. Iir ra mmólnetá le máló pwe repwe akkamwéchú ar tuppwél ngeni Jiowa. A péchékkúl án ekkena aramas lúkú pwe Jiowa epwe fang ngeniir an we manaman mi fel me álisiir le likiitú fán ekkena riáfféú.​—Tan. 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23; Ipru 11:33, 34.

11. Met sókkun sóssót ekkóch soufós ra likiitú fan pokiten ar lúkú?

¹¹ Chómmóng soufós, áwewe chék ren Mikaia me Jeremaia, ra kúna turunufas are koturulóng lón imwen kalapus. Nge ren ekkóch, usun Elias, ra “süsüfeil lon ekewe fanüapö pwal won ekewe chuk, ra nom lon ekewe föimw me ekewe pwang fän pwül.” Meinisin chókkana ra likiitú fán sóssót me akkamwéchú ar tuppwél ngeni Kot pokiten ra eáni ewe lúkú mi ‘alletätä ekewe mettoch ra apilüküni.’​—Ipru 11:1, 36-38; 1 King 18:13; 22:24-27; Jer. 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.

12. Ié we a isetiw ngenikich eú leenien áppirú mi múrinné seni meinisin? Met a álisi an epwe likiitú fán sóssót?

¹² Jesus Kraist a likiitú fán ewe sóssót mi áweires seni meinisin me i a akkamwéchú an tuppwél ngeni Jiowa. Met a álisi an epwe likiitú? Paulus a erá pwe Jesus a chék ekieki “ewe pwapwa mi nom mwan esap ekieki itengauen an mäla,” me a likiitú fán riáfféún an eitiwetá wóón ewe iráán ninni. A pwal erá: “Iwe, iei a mottiu lepelifichin Kot.” (Ipru 12:2) Mwirin, Paulus a pesei ekkewe Chón Kraist  ar repwe fókkun “ekieki” án Jesus leenien áppirú. (Álleani Ipru 12:3.) Chómmóng lein ekkewe popun Chón Kraist ra usun chék Jesus, ra máló pokiten ar tuppwél ngeni Jiowa. Emén me leir, ina i Antipas. (Pwär. 2:13) Ekkena Chón Kraist ra fen angei ar we feiéch ar repwe manaw lón láng. Iir ra sókkóló seni néún Kot kewe chón angang lóóm lóóm mi eáni ewe ápilúkúlúkún manaw wóón fénúfan. (Ipru 11:35) Ekiseló mwirin án Jesus a wiliti King lón 1914, ekkewe Chón Kraist mi kepit mi fen máló ra manawsefálitá ngeni ewe sókkun manaw lón láng esap taló me kiteteriló, me repwe eti Jesus le nemenem wóón aramasen fénúfan.​—Pwär. 20:4.

13, 14. Met sókkun sóssót Rudolf Graichen a likiitú fan, me met a álisi le akkamwéchú an tuppwél ngeni Kot?

¹³ Fite million néún Kot aramas ra áppirú án Jesus leenien áppirú. Ra ekilonei án Kot kewe pwon me ra akkamwéchú ar tuppwél ngeni fán sóssót. Áwewe chék ren Rudolf Graichen, i a uputiw lón Tois lón 1925. Atun an kúkkún, seman kewe me inan ra pacheetá lón imwer we ekkóch sasing mi weneiti pwóróus seni Paipel. Iei alon Rudolf: “Ewe eché sasing, sasingin emén wolif me emén appanen siip, emén appanen kuuch me  emén lepart, emén appanen kou me emén laion, iir meinisin ra kinamwefengen, nge emén kúkkún át a emmweniir.” (Ais. 11:6-9) Ena mettóch a álisi Rudolf an epwe ekiekiéchú usun ewe Paratis wóón fénúfan me a apéchékkúla an lúkúlúk wóón. Iwe pokiten ena, a akkamwéchú an tuppwél ngeni Jiowa inaamwo ika ekkewe polis lón Tois fán ewe mwúún Nazi me pwal ewe mwúún Communist ra kirikiringaw ngeni ren fite fite ier.

¹⁴ Rudolf a kúna pwal ekkóch sóssót. Inan we a máló ren eú semmwen mi chou itan typhus lupwen a kalapus lón Ravensbrück. Seman we a sainei eché taropwe mi apasa pwe i esap chúen emén Chón Pwáraatá Jiowa. Nge Rudolf a kamwéchúnnúk wóón an lúkú. Mwirin an musowu seni kalapus, a eáni ewe wis chónemmwen mi wisen sáifetál. Mwirin a ketiw an epwe fiti ewe Sukulen Gilead, me mwirin ena a titiiló ngeni Chile pwe epwe misineri ie. Me ikena ie a pwal eáni sefál ewe wis chónemmwen mi wisen sáifetál. Lón Chile, Rudolf a pwúlúweni emén misineri itan Patsy. Nge a elichippúng pún eú ier mwirin ena, néúr we ménúkol nengngin a máló. Mwirin och fansoun, Patsy a pwal máló nge a chék 43 ierin. Fán ekkeei sóssót meinisin, Rudolf a chúen sópweló an angang ngeni Jiowa. Pwal mwo nge lupwen a chinnapeló me apwangapwangoló inisin, a chúen emén regular pioneer me emén chónemmwen lón mwichefel. Sia tongeni álleani pwóróusan lón The Watchtower minen August 1, 1997, pekin taropwe 20-25. ^[1]

15. Apwóróusa ekkóch pwóróusen pwiich kewe lón ei fansoun ra chúen angang ngeni Jiowa fán pwapwa inaamwo ika ra kúna riáfféúmwáál.

¹⁵ Lón ei fansoun, chómmóng pwiich kewe ra angang ngeni Jiowa fán pwapwa inaamwo ika ra kúna watteen riáfféúmwáál. Fitepúkú me leir ra kalapus lón Eritrea, Singapore, me South Korea pokiten rese mochen “nöünöü ketilas.” (Mat. 26:52) Áwewe chék ren Isaac, Negede, me Paulos, iir ra kalapus lón Eritrea lap seni 20 ier! Aramas ra fókkun kirikiringaw ngeniir me ikena ie. Pokiten ra kalapus, rese tongeni pwúpwúlú are túmúnú semer kewe me iner. Nge ra chúen tuppwél ngeni Jiowa me a péchékkúl ar lúkú. Pwal mwo nge ekkewe chón mas lón kalapus ra súfélitiir iei. A wor sasingin pwiich kana wóón ach we website jw.org. Inaamwo ika ra riáfféú, nge ra emelimel.

16. Lúkú mi péchékkúl a tongeni álisuk le féri met?

¹⁶ Lap ngeni néún Jiowa aramas rese kalapus are kúna kirikiringaw usun met a fis ngeni pwiich kana. Nge chómmóng leir ra kúna weires pokiten mwelele, feiengaw watte, are maun. Ekkóch ra áppirú Apraham, Isaak, Jakop, me Moses, ra pennúkúóló iteféúlóór are wéúéchúr ren ar repwe akkangang ngeni Jiowa. Met a álisi pwiich kana le akkangang ngeni Jiowa fán pwapwa? Ar tong ngeni i me ar eáni lúkú mi péchékkúl wóón an kewe pwon. Ra silei pwe i epwe efeiéchú néún kewe chón angang mi tuppwél ren an fang ngeniir manaw esemuch lón paratis, ikewe ia esap wor pwúngúngaw ie.​—Álleani Kölfel 37:5, 7, 9, 29.

17. Ifa usun kopwe akkapéchékkúla óm lúkú, me met sipwe pwóróus usun lón en lesen mwirin ei?

¹⁷ Lón ei lesen, sia kúna ifa usun lúkú a wewe ngeni ach “alletätä ekewe mettoch sia apilüküni.” Ren ach sipwe eáni ena esin lúkú, mi lamot sipwe iótek ngeni Jiowa me ekkekilonei an kewe pwon. Iwe epwe atufichikich le likiitú fán ese lifilifil sóssót epwe torikich. Lón en lesen mwirin ei epwe pwal pwóróus usun weween án emén eáni lúkú.