1-2. (a) Ifa usun ekkóch mwú ra eriáfféwú néún Jiowa aramas, nge met ra féri? (b) Ifa usun sia tongeni pwapwa inaamwo ika sia kúna riáfféúmwáál? (Pwal memmeef wóón ewe sasing wóón péén.)

 LÓN ei fansoun, ach angang a aúkúk are fen pinepin lón lap seni 30 fénú wóón unusen fénúfan. Lón ekkóch me lein ekkena fénú, ekkewe néúwis ra kalapusei pwiich kewe. Met tipisiir? Me ren Jiowa ese wor tipisiir. Ikkeei met re kan féri, ra kan állea me káé ewe Paipel, ereni aramas usun ar lúkú, me fiti chiener kewe le mwichfengen. Rese pwal pekini eú pekin. Inaamwo ika néún Jiowa kana chón angang mi tuppwél ra kúna watteen riáfféúmwáál, nge ra chúen akkamwéchú ar tuppwél b ngeni, me ina met a atoto ngeniir pwapwa.

² Ese mwáál ka fen kúna sasingin ekkóch me lein ekkewe Chón Pwáraatá mi pwora me kúna ar emelimel. Ra pwapwa pokiten ra silei pwe Jiowa a pwapwa ren ar akkamwéchú ar tuppwél ngeni. (1 Kron. 29:17a) Iei met Jesus a apasa: “Ra feiöch chon küna riaföü pokiten ar föri mine a pwüng me mwen mesen Kot . . . Oupwe pwapwa o mwanek, pun liwinimi epwe watte.”​—Mat. 5:10-12.

3. Met Föför 4:19, 20 a erá néún Jesus kewe aposel ra féri atun ra kúna riáfféúmwáál, me pwata ra féri ena?

³ Chienach kewe Chón Kraist ra kúna pwal ekkewe esin riáfféú néún Jesus kewe aposel ra pwal kúna ren ar afalafala  usun i. Fán chómmóng, ekkewe soukapwúng seni án chón Jus we imwen kapwúng tekia ra “pöchökül le fönöü ngeniir, pwe resap fokun chüen afalafal usun iten Jesus.” (Föf. 4:18; 5:27, 28, 40) Met ekkena aposel ra féri? (Álleani Föför 4:19, 20.) Ra silei pwe emén mi watte an nemenem seni chókkana a fen ‘allük ngeniir pwe repwe afalafala ewe Pworausen Manau ngeni ekewe aramas o pwärätä’ usun ewe Kraist. (Föf. 10:42) Ina popun Petrus me Johannes, ekkewe mi wisen tupuniir, ra pwora le erá pwe repwe álleasochisi Kot lap seni ekkena soukapwúng, me resap úkútiw le fós usun Jesus. Usun itá nge ra ereni ekkena sounemenem, ‘Ámi ekiek nge a watte ámi nemenem lap seni Kot?’

4. Met Föför 5:27-29 a apasa ekkewe aposel ra féri, me ifa usun sia tongeni áppirúúr?

⁴ Seni lóóm ekkewe Chón Kraist mi enlet meinisin ra áppirú án ekkewe aposel leenien áppirú mi múrinné. Ra tipeppós le ‘aleasochisi Kot lap seni ar aleasochisi aramas.’ (Álleani Föför 5:27-29.) Mwirin án aramas awata ekkewe aposel ren ar akkamwéchú ar tuppwél, ra ló seni án chón Jus we imwen kapwúng tekia fán ar “pwapwa, pun ra tongeni tolong lon riaföü me itengau fän iten Jesus,” me ra chék sópweló le afalafal!​—Föf. 5:40-42.

5. Ikkefa ekkewe kapas eis a lamot ach sipwe pélúweniir?  

⁵ Ewe leenien áppirú ekkewe aposel ra isetiw, a eppiietá ekkóch kapas eis. Áwewe chék, ifa usun ar álleasochisi Kot lap seni aramas a tipeeú ngeni án Paipel ei allúk ar repwe “aleasochisi nöüwisen ewe mwü mi nemeniir”? (Rom 13:1) Ifa usun sia tongeni “aleasochis ngeni ekewe samol me sounemenem,” usun met aposel Paulus a apasa, nge pwal chúen akkamwéchú ach tuppwél ngeni Kot, ach we Sounemenem mi Tekia seni meinisin?​—Tit. 3:1.

6. (a) Ié ekkeei ‘nöüwisen mwü mi nemenem’ Rom 13:1 a kapas usur, me met sipwe féri ngeniir? (b) Met sia tongeni apasa usun ekkewe néúwisin mwú meinisin?

⁶ Álleani Rom 13:1. Lón ei wokisin, ei itiitin kapas ‘nöüwisen mwü mi nemenem,’ a  weneiti ekkewe sounemenem wóón fénúfan mi wor maner me ar nemenem wóón aramas. A lamot án Chón Kraist repwe álleasochisi ekkena sounemenem. Ra túmúnú kinamween ewe mwú, nochchei án aramas repwe álleasochisi allúkún mwúúr, me fán ekkóch ra pwal mwo nge peni néún Jiowa kewe aramas. (Pwär. 12:16) Ina popun, a lamot ach sipwe méén ngeniir ach takises, niwokkusitiir, me ésúfélúr. (Rom 13:7) Iwe nge, a chék wor án ekkena néúwisin mwú nemenem pokiten Jiowa a mut ngeniir ar repwe nemenem. Jesus a affata ena ewe atun a etittin me ren ewe kepina seni Rom itan Pontius Pilatus. Atun Pilatus a erá pwe a tongeni filatá ika epwe angasaaló Jesus are nieló, Jesus a ereni: “A chök wor om pwüüng woi pokiten Kot a ngonuk.” (Joh. 19:11) Meinisin án ekkewe néúwisin mwú nemenem lón ei fansoun, a chék aúkúk usun chék án Pilatus.

7. Ineet atun a lamot ach sisap álleasochisi ekkewe néúwisin mwú, me met a lamot repwe chemeni?

⁷ A lamot án Chón Kraist repwe álleasochisi allúkún ewe mwú ika ese ú ngeni án Kot allúk. Nge sisap álleasochisi ekkewe néúwisin mwú ika ra erenikich ach sipwe féri och mettóch Kot a apasa ach sisap féri, are erenikich ach sisap féri met Kot a apasa ach sipwe féri. Áwewe chék, neman repwe mochen án ekkewe alúwél repwe fiti angangen maun. c Are neman repwe pinei senikich ach sipwe néúnéú néúch we Paipel me néúch kewe puk me minen álillis seni Paipel, eppeti ach angangen afalafal, me ach kewe mwich. Lupwen ekkewe néúwisin mwú ra áeámwáálli ar nemenem, áwewe chék ren ar eriáfféwú néún Kraist chón káé, iir repwe etittin me ren Kot. Jiowa a kúna met a fiffis!​—SalAf. 5:8.

8. Met sókkofesenin Jiowa me ekkewe sounemenemen mwú, me pwata a lamot ach sipwe silei ena?

⁸ A tongeni wor án ekkewe ‘nöüwis’ péchékkúlen nemenem, féri met mi múrinné, me a wor ar péchékkúl wóón ekkewe ekkóch. Nge esap weween pwe ra unuséch me tekia seni meinisin. A wor Emén mi unuséch me tekia seni meinisin, ina i Jiowa Kot. A mak fán rúáánú lón ewe Paipel pwe Jiowa Kot i “Ewe mi Fokun Tekia.”​—Tan. 7:18, 22, 25, 27.

9. Met ewe soufós Taniel a kúna lón kúnaian we?

⁹ Lón ekkewe lángipwi ewe soufós Taniel a kúna, ra affata pwe án Jiowa nemenem a fókkun tekia seni meinisin ekkewe pwal ekkóch nemenem. Taniel a akkomw kúna fémén ménúmanaw mi watte mi liosuetá ekkewe mwú mi péchékkúl ar nemenem lóóm me lón ach ei fansoun, weween Papilon, Metia me Persia, Kriis, Rom, me Britain me Merika. (Tan. 7:1-3, 17) Mwirin, Taniel a kúna Jiowa Kot an móót wóón an we leenien motun king lón láng. (Tan. 7:9, 10) Minne ena soufós mi tuppwél a kúna mwirin, ina eú éúréúr ngeni ekkewe sounemenem lón ei fansoun.

10. Me ren Taniel 7:13, 14, 27, ié kewe Jiowa a ewisa ngeniir ar repwe nemeni fénúfan, me met ena mettóch a pwári usun I?

¹⁰ Álleani Taniel 7:13, 14, 27. Kot a angei seni mwúún aramas unusen ar nemenem me a ngeni chókkewe mi fich ngeniir me watte maner lap seniir. Ié kana? A ngeni ewe emén mi “lapalapen eman nöün aramas,” ina i Jesus Kraist, me ekkewe ‘chon pin nöün Ewe mi Fokun Tekia,’ iir ekkewe 144,000 repwe nemenem “tori feilfeilachök.” (Tan. 7:18) A ffat pwe Jiowa, i “Ewe mi Fokun Tekia,” pwe i chék a wor an pwúúng le féri ena.

11. Met Taniel a pwal apasa mi pwári pwe Jiowa a fókkun tekia seni ekkewe mwú?

 ¹¹ Minne Taniel a kúna lón kúnaian we a tipeeú ngeni minne a apasa me mwan. A erá: “Ewe Koten läng . . . a asapwilätiu king kana o seikiretä lon wiser.” A pwal erá pwe “Ewe mi Fokun Tekia a nemeni mwün aramas, . . . a fangala nemenem ngeni iö a mochen fang ngeni.” (Tan. 2:19-21; 4:17) A fen wor atun Jiowa a angei seni ekkewe sounemenem wiser are seikiiretá? Ewer!

12. Apwóróusa eú pwóróus mi pwári ifa usun Jiowa a angei seni ekkewe king lóóm wiser. (Ppii ewe sasing.)

¹² Jiowa a fókkun affata pwe an nemenem a fókkun tekia seni án ekkewe ‘nöüwisen mwü nemenem.’ Áwewe chék ren ekkeei úlúngát pwóróus. Farao ewe kingen Isip a néúni slave néún Jiowa kewe aramas, me a fán fite an ese mochen angasereló. Nge Kot a angasereló me omwolumwa Farao lón ewe Setipar. (Eks. 14:26-28; Kölf. 136:15) Pelsasar ewe kingen Papilon a féri eú kametip me “ü ngeni ewe Samolun läng,” me “mwareiti ekewe uluulun kot mi för seni silifer me kolt” lap seni Jiowa. (Tan. 5:22, 23) Nge Kot a ásáwa ena mwán mi lamalamtekia. “Lon ewe chök pwinin,” Pelsasar a ninniiló, me an nemenem a ló ngeni chón Metia me Persia. (Tan. 5:28, 30, 31) Herotes Akripa I ewe kingen Palestine, a nieló aposel James me mwirin kalapusei aposel Petrus me ekiekin nieló. Nge Jiowa a eppeti án Herotes na kókkót. “Nöün ewe Samol chon läng a ni Herotes,” iwe a máló.​—Föf. 12:1-5, 21-23.

13. Apwóróusa eú pwóróus mi pwári ifa usun Jiowa a okkufu unusen mwicheichen sounemenem.

¹³ Jiowa a pwal pwári pwe an nemenem a fókkun tekia seni unusen mwicheichen sounemenem. A maun fán iten ekkewe chón Israel, me atufichiir ar repwe nieló ekkewe 31 kingen Kanaan mi angangfengen, me winneni ekkewe kinikinin fénú mi watte lón ewe Fénúen Pwon. (Jos. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Jiowa a pwal álisi ekkewe chón Israel le unusen okkufu King Penhatat me pwal ekkewe 32 sounemenemen Siria iir mi maunei chón Israel.​—1 King 20:1, 26-29.

14-15. (a) Met King Nepukatnesar me King Tarius ra apasa usun án Jiowa pwúúng le nemenem? (b) Met ewe soumakken kélfel a apasa usun Jiowa me néún kewe aramas?

¹⁴ Fán chómmóng, Jiowa a pwári pwe i ewe  Emén mi Fókkun Tekia! Atun Nepukatnesar ewe kingen Papilon a esika an ‘tufich me pöchökül pwal lingen an nemenem’ lap seni an mirititi fán tipetekison pwe Jiowa Ewe a fich an epwe mwareiti, Kot a efisi an epwe umwes. Mwirin án Nepukatnesar chikar, a “mwareiti Ewe mi Fokun Tekia” me mirititi pwe án “[Jiowa] nemenem esap müchüla.” A pwal apasa: “Esap wor eman a tongeni pinei mine a föri.” (Tan. 4:30, 33-35) Mwirin án Taniel kúna sóssótun an tuppwél ngeni Jiowa, me mwirin an angasaaló seni me lón ewe pwangen laion, King Tarius a erá: “Aramas meinisin mi nom fän nemeniei repwe niueiti o meniniti än Taniel we Kot. Pun i ewe Kot mi Manau a nom tori feilfeilachök, mwün esap tala, an nemenem esap pwal müchüla.”​—Tan. 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ Iei met ewe soumakken kélfel a apasa: “Ewe Samol mi Lapalap a ataela än chon ekewe mwü akot o pinei än ekewe aramas ekiek.” A pwal erá: “Feiöchün ewe mwü mi eäni Kot ewe Samol mi Lapalap, feiöchün ekewe aramas i a filiretä pwe epwe nöüniir.” (Kölf. 33:10, 12) Ina eú popun mi fókkun múrinné ach sipwe akkamwéchú ach tuppwél ngeni Jiowa!

16. Met sia tongeni lúkúlúkú atun ewe riáfféú mi lapalap, me pwata? (Ppii ewe sasing.)

¹⁶ Sia fen káé usun met Jiowa a féri me lóóm. Iwe, met sia tongeni ésúkúsúkú an epwe fis ekiseló chék? Sia tongeni lúkúlúk pwe Jiowa epwe seláni néún kewe aramas mi tuppwél atun ewe riáfféú mi lapalap. (Mat. 24:21; Tan. 12:1) Jiowa epwe féri ena atun eú mwichen mwúún aramas, ewe mi iteni Kok seni Makok, epwe eriáfféwú me maunei meinisin chókkewe mi tuppwél ngeni i. Ikaamwo meinisin ekkewe 193 mwú lón ewe United Nations repwe kapachelong lein ena mwichen mwúún aramas, nge rese tongeni okkufu ewe Emén mi Fókkun Tekia me an we mwichen soufiu lón láng! Iei met Jiowa a pwonei: “Iei usun üpwe pwärala pwe üa itetekia o pin, üpwe pwal föri pwe itei epwe föüla fän mesen  aramasen chomong mwü. Mürin repwe silei pwe ngang ewe Samol mi Lapalap.”​—Is. 38:14-16, 23; Kölf. 46:10.

17. Met Paipel a oesini an epwe fis ngeni ekkewe kingen fénúfan me chókkewe mi akkamwéchú ar tuppwél ngeni Jiowa?

¹⁷ Án Kok maunei néún Kot kewe aramas epwe emmwen ngeni poputáán ewe maunen Armaketon, atun Jiowa epwe nieló “ekewe kingen unusen fanüfan.” (Pwär. 16:14, 16; 19:19-21) Nge “ekewe chon pwüng repwe fanüeni ewe fanü, pwal ekewe aramas mi wenechar [tuppwél] repwe nonom lon.”​—SalF. 2:21.

18. Met chómmóng Chón Kraist mi enlet ra tipemecheres le féri, me pwata? (Taniel 3:28)

¹⁸ Seni lóóm tori ikenái, chómmóng Chón Kraist mi enlet ra fangetááni ar ngaseló pwal mwo nge pennúkú manawer pokiten ra tongei Jiowa ar we Sounemenem mi Tekia seni meinisin. Ekkena Chón Kraist mi enlet ra úppós le akkamwéchú ar tuppwél ngeni Jiowa. Ra usun ekkewe úlúmén re Ipru mi akkamwéchú ar tuppwél ngeni ewe Emén mi Fókkun Tekia, ewe mi amanawer me lón ewe leenien ekkei mi fókkun sarara.​—Álleani Taniel 3:28.

19. Án Jiowa apwúngú néún kewe aramas epwe lóngólóng wóón met, me met a lamot sipwe féri iei?

¹⁹ Tafit ewe soumakken kélfel a makkeei usun lamoten án emén akkamwéchú an tuppwél ngeni Kot. A apasa: “[Jiowa] ka apwüngü chon ekewe mwü meinisin. Ai Samol mi Lapalap, lon om kapwüng kopwe pwärätä pwe üa pwüng, pun ka silei pwe [ua tuppwél].” (Kölf. 7:8) Tafit a pwal apasa: “[Tuppwél] me wenechar repwe tümwünüei.” (Kölf. 25:21) Ach akkamwéchú ach tuppwél ngeni Jiowa me ach sisap fangetá lón ach tuppwél ngeni ese lifilifil met epwe fis, ina ewe sókkun manaw mi fókkun múrinné seni meinisin. Ika ina, iwe sipwe meefieni meefien ewe soumakken kélfel ei mi erá: “Ra pwapwa chókkewe mi akkamwéchú ar tuppwél . . . , iir kewe mi álleasochisi án Jiowa allúk.”​—Kölf. 119:1, NW, ftn.