1, 2. (a) Pwata ese mecheres án sam me in repwe asukula néúr kewe le lúkú Jiowa, me ifa ewe eú chék alen ar repwe tongeni féri ena? (b) Ikkefa ekkewe rúáánú mettóch sipwele pwóróusfengen wóór?

 EÚ PEA pwúpwúlú lón France a apasa: “Ám aua lúkú Jiowa, nge esap itá wewe ngeni pwe néúm kewe repwele pwal lúkú i. Lúkú, esap och mettóch kopwe álemwiri. Ekis me ekis a kan wor án néúch kewe lúkú.” Emén pwiich mwán lón Australia, a erá: “Óm ákkálisi noum kewe ar repwe apéchékkúla ar lúkú mi tongeni eú mettóch mi áweires seni meinisin kopwe kúna.” A pwal erá: “Neman ka meefi pwe noum we a fen menemenéch ren óm pélúweni eú an kapas eis. Mwirin epwe eissefál ena pwal chék kapas eis! Minne ka pélúwen ngeni an kapas eis a tongeni ámenemenéchú iei, nge neman lesor esap chúen.” Lupwen ewe nau a wakkattetá, chómmóng sam me in ra kúna pwe a lamot ar repwe tichikin áwewesefáli ewe pwóróus ra fen piin fósun. Me ra kúna lamoten ar repwe áeá sókkopaten minen asukul lón ar ákkáiti néúr kewe le tongei Jiowa.

² Ika en emén sam are in, ka kan ekieki fán ekkóch ika kopwe tufichin asukula noum kewe ar repwe tongei Jiowa me angang ngeni pwal mwo nge atun ra wakkattetá? Ren enletin, ese wor emén me leich a tongeni féri ena ren pwisin tufichin. (Jer. 10:23) Ina popun,  a lamot sipwe lúkúlúk wóón Jiowa an epwe álisikich. I a fen awora ngeni sam me in chómmóng emmwen. Iwe, ifa usun kopwe álisi noum kewe? (1) Kopwe sileéchúúr. (2) Áiti ngeniir ekkewe pwóróus usun Jiowa mi nóm lón letipom. (3) Áeá kapas áwewe. (4) Tingor ewe manaman mi fel me kopwe mosonottam ngeniir.

3. Ifa usun ekkewe sam me in ra tongeni áppirú napanapen án Jesus asukula néún kewe chón káé?

³ Jesus a kan soun eisini néún kewe chón káé met ra lúkú. (Mat. 16:13-15) Ka tongeni áppirú i. Atun ámi akkaasoos me noum kewe are mwin le féri och mettóch, eisiniir ika met ar ekiek me mut ngeniir repwe erenuk wesewesen meefier. Mi wor met ra tipemwaramwareiti? Emén Chón Kraist át 15 ierin lón Australia, a apasa: “Papa a kan soun fós ngeniei usun ai lúkú me álisiei ai upwe ekiekiéchú mettóch. A kan eisiniei: ‘Met ewe Paipel a apasa?’ ‘Ka lúkú met a apasa?’ ‘Pwata ka lúkú?’ A mochen upwe pélúweni lón pwisin ai kapas nge usap chék nipwopwomwei met iir me mama ra apasa. Nge lupwen ua wakkattetá, a lamot upwe alóllóólaaló ai pélúweniir.”

4. Pwata a fókkun lamot óm kopwe mosonottam me pélúweni án noum kapas eis? Apwóróusa eú pwóróus.

⁴ Ika noum kewe rese mwittir lúkú och áitien Paipel, kopwe mosonottam ngeniir. Álisiir le kúna pélúwen ar kewe kapas eis. Iei alon emén sam: “Kopwe áfánni met noum we a eáni kapas eis. Kosap ekieki pwe ese kon lamot, me kosap tunaló pokiten chék neman kese kinamwe ren.” A fen éch án noum kewe kapas eis ngonuk pún a pwári ar mochen weweiti och mettóch. Jesus a pwal mwo nge kapas eis lupwen a kúkkún. (Álleani Lukas 2:46.) Emén át 15 ierin lón Denmark a erá pwe a wor eú atun a ekieki ika pwe mi enlet ewe lamalam a fiti. Iei alon: “Semei kewe me inei ra chék aúseling ngeniei fán mosonoson inaamwo ika neman ra lólilen rei. Ra néúnéú ewe Paipel le pélúweni meinisin ai kewe kapas eis.”

5. Inaamwo ika ekkewe nau usun ra lúkú Jiowa, nge met a lamot sam me in repwe féri?

⁵ Kopwe sileéchú noum kewe. Kosap ekieki pwe mi wor ar lúkú pokiten chék ra kan fiffiti ewe angangen afalafal me ach kewe mwich. Ifa wesewesen meefier usun Jiowa, me met ar ekiek usun ewe Paipel? Achocho úkúkún óm tufich le ppii ika mi wor och mettóch mi áweiresiir ar repwe akkamwéchú ar tuppwél ngeni Jiowa. Oupwe fóffós usun Jiowa iteiten rán atun ámi angangfengen wóón och mettóch. Iótek fán ásengesiir, atun ka nónnóm rer are áláeménúló chék.

6. Ifa usun án sam me in sópweló le káé usun Jiowa me an we Kapas epwe álisiir lón ar asukula néúr kewe?

⁶ Aramas ra pwapwaiti le rongorong minne Jesus a eáni afalafal pokiten i a tongei Jiowa me silefichi Paipel. Ra pwal meefi pwe Jesus a tongeer. Ina minne ra aúselingéch ngeni i. (Luk. 24:32; Joh. 7:46) A pwal ina usun ren noum kewe, ar kúna óm tongei Jiowa epwe amwékútúúr le pwal tongei i. (Álleani Tuteronomi 6:5-8; Lukas 6:45.) Iwe sópweló óm káéfichi ewe Paipel, me állea néúch kewe puk iteitan. Alapaaló óm silei férien Jiowa kewe. (Mat. 6:26, 28) Lapólóón óm silei usun Jiowa, pwal ina lapólóón minne ka tongeni áiti ngeni noum kewe.​—Luk. 6:40.

7, 8. Atun ka káé och mettóch usun Jiowa, met ka tongeni féri? Ifa usun ekkóch sam me in ra féri ena?

⁷ Lupwen ka silei och mettóch usun Jiowa, apwóróusa ngeni noum kewe. Kopwe féri ena ese lifilifil atun oua nónnómfengen, esap chék atun ámi ammólnatá fán iten ekkewe mwich are féri ámi famili fel. Ina met eú pea pwúpwúlú lón Merika a féri. Ra fós usun Jiowa ngeni néúr kewe atun ra kúna och férian mi lingéch are atun ra pwapwaiti  och mwéngé mi anné. Ra erá: “Aua áchema ngeni néúm kewe ewe tong Jiowa a pwáraaló lón mettóch meinisin a fang ngenikich me an ammólnaéchúúr.” Eú pea pwúpwúlú lón South Africa a sani le fós usun férien Kot kewe atun ra angangfengen me néúr kewe nengngin lón ar we atake. Áwewe chék, neman ra fósun amwararen án ewe féún pwikil a mááritá ngeni efóch irá. Ekkena pwúpwúlú ra erá: “Aua achocho le ámááraatá lón ekiekin néúm kewe ar repwe fókkun súféliti ekkewe mettóch mi manaw me amwararen mesemesekkisin.”

⁸ Emén sam lón Australia a uwei néún we át ina epwe 10 ierin ngeni eú museum, eú leenien akkatona ngeni aramas pisekin lóóm. Ena sam a filatá an epwe áeá ena fansoun le álisi néún na le apéchékkúlaló an lúkú me kúna pisekin ánnet pwe Jiowa i ewe Chón Fératá. A apasa: “Aua kúna péén ekkewe ménún leset iter ammonoid me trilobite minen lóóm lóóm, rese chúen wor ikenái. Aua ingeló ren lingéchúr, tokoráráár, me unuséchúúr, usun chék ekkewe man sia tongeni kúner ikenái. Iwe, ika mi pwúng ewe káit me ren evolution pwe manaw a poputá lón napanap mi chék mecheres me wikkililó ngeni och mi mesemesekkis, pwata chék ekkeei esin ménúmanaw minen lóóm lóóm ra fen kon mesemesekkis? Iei eú lesen ua fókkun ingeló ren me ua áiti ngeni nei we át.”

9. Pwata a mmen éch ach sipwe áeá kapas áwewe? Ifa ewe kapas áwewe emén inelap a eáni?

⁹ Jesus a kan áeá kapas áwewe. A apwóróusa eú pwóróus are eáni kapas áwewe pwe epwe áiti ngeni aramas lesen mi aúchea. (Mat. 13:34, 35) Lupwen ka áeá kapas áwewe, a atufichi noum kewe le anganga ar tufichin ekiek. Ei mettóch epwe álisiir ar repwe ekieki, weweéchúti, me chechchemeni ewe lesen ka áiti ngeniir. Repwe pwal pwapwaiti le káé. Áwewe chék, emén inelap lón Japan a mochen néún kewe rúúemén át repwe weweiti pwe napanapen án Jiowa féri ewe ásepwálin fénúfan a pwáraatá úkúkún an chúngúkich. Néún kana át, emén walu ierin nge emén engol. Neminna a áeá eú kapas áwewe néún kana ra tufichin weweiti lón úkúkún ieriir kana. A ngeniir milik, suke, me kofi. Mwirin, a ereni emén me emén ekkena át ar repwe féri ngeni únúman kofi. Neminna a erá: “Ra fókkun túmúnúéch.” A pwal erá: “Ua eisiniir ika pwata ra fókkun túmúnúéch, ra erá pwe ra mochen féri ewe esin kofi ua kan sani. Iwe, ua áweweei ngeniir pwe pwal ina usun met Kot a féri, a túmúnúéch lón an nofiti ewe ásepwál pwe epwe fich ngenikich.” Ekkena át ra pwapwa le káé ei lesen, me resap tongeni ménúki!

10, 11. (a) Menni kapas áwewe ka tongeni áeá le pwár ngeni noum kewe pwe mi wor emén Chón Fératá? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) (b) Menni kapas áwewe ka fen áeá?

¹⁰ Menni kapas áwewe ka tongeni áeá pwe kopwe ánneta ngeni noum kewe pwe mi wor emén Chón Fératá? En me noum we oua tongeni férfengenni eú cake me néúnéú eú recipe. Áweweei ngeni ewe popun a lamot oupwe fitipachei ewe recipe. Iwe, ngeni  noum we eféú apel are eféú sókkun féún irá, me eisini: “En mi silei pwe ei féún apel mi wor kókkótun fférún usun recipe?” Mwirin ásseta ewe apel, me ngeni eféú ewe féún pwikil lón. Áweweei ngeni pwe ewe féún pwikil a usun eú recipe. A nóm lón ifa usun fférún eféú apel. Ei a kon mesemesekkis lap seni ewe recipe fán iten fférún cake. Iwe ka tongeni ereni: “A wor chón makkeei ewe recipe fán iten cake. Iwe, ié a wisen makkeei ewe recipe fán iten apel?” Ika noum kewe ra ekis watte ka tongeni áweweei pwe pwal mwo nge ewe kapasen emmwen fán iten fférún ewe iráán apel, ewe a uwaani ewe féún apel, a nóm lón ekkewe cell lón ewe pwikil. Ka pwal tongeni áiti ngeniir ekkewe sasing me kapas áwewe lón ewe brochure itelapan The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking, pekin taropwe 10 ngeni 20.

¹¹ Chómmóng sam me in ra állea ngeni néúr kewe ekkewe lesen mi kakkatowu lón Awake! fán ewe itelap “Was It Designed?” (Emén A Fératá?). Ika ekkewe nau ra chúen kúkkún, iwe ekkewe sam me in ra tongeni áweweei ekkena pwóróus lón napanap mi mecheres. Áwewe chék, eú pea pwúpwúlú lón Denmark a apépééi ekkewe sepelin ngeni ekkewe machchang. Ra erá: “Ekkewe sepelin ra nikinikin ekkewe machchang. Nge met, ekkewe sepelin ra tongeni sokun me néúni kúkkúnún sepelin? A lamot ngeni ekkewe machchang eú kassoro pwe repwe tongeni so ie? Me ifa usun kopwe alélléfengeni úngúngún sepelin ngeni tikitikin machchang? Iwe, ié lein ewe chón féri ewe sepelin me ewe Chón Fératá ewe machchang a kon tipachem?” Lupwen ka asukula noum kewe me kapas eis ngeniir, ka álisiir le áeá ar tufichin ekiek me apéchékkúlaló ar lúkúlúk wóón Jiowa.​—SalF. 2:10-12.

12. Ifa usun kopwe áeá kapas áwewe le asukula noum kewe pwe meinisin met Paipel a apasa mi chék pwúng?

¹² Ka tongeni áeá kapas áwewe le áiti ngeni noum kewe pwe meinisin minne Paipel a apasa mi chék pwúng. Áwewe chék, ka tongeni álleani Hiop 26:7. (Álleani.) Mi éch kopwe fen álisiir ar repwe áeá ar tufichin ekiek lap seni óm chék ereniir pwe minne a mak lón ei wokisin seni Jiowa. Ka tongeni erá pwe aramas lón fansoun Hiop we neman rese lúkú pwe fénúfan a chék nónnóm lón eú leeni mi péén. Ra silei pwe meinisin mettóch, áwewe chék ren eféú pwoor are eféú faú, mi lamot repwe nóm wóón och mettóch. Lón ena atun esaamwo wor emén a áiti ngeniir pwe ei fénúfan a nóm lón eú leeni mi péén, pokiten esaamwo wor ekkewe telescope are spaceship. Sia káé pwe ikaamwo Paipel a mak lóóm lóóm, nge mi chék pwúng masouan pokiten a feito seni Jiowa.​—Ne. 9:6.

13, 14. Ifa usun ekkewe sam me in ra tongeni áiti ngeni néúr kewe ar repwe álleasochisi met Paipel a apasa?

¹³ A pwal lamot kopwe áiti ngeni noum kewe pwe ika ra álleasochisi minne Paipel a apasa repwe fókkun pwapwa. (Álleani Kölfel 1:1-3.) Áwewe chék, ka tongeni ereniir repwe anchangei pwe repwe nónnóm wóón eú té. A lamot repwe filatá chiener repwe nónnóm rer. Mwirin eisiniir, “Met sókkun aramas oupwe uweir ika pwe oua mochen meinisin repwe kinamwefengen?” Mwirin ka tongeni álleani Kalatia 5:19-23 pwe oupwe silei met sókkun aramas Jiowa a mochen repwe manaw lón ewe ótót sefé.

¹⁴ Óm féri ena a tongeni áiti ngeni noum kewe ruu lesen mi lamot. Áeúin, Jiowa a áiti ngenikich ifa usun sipwe eáni eú manaw mi pwapwa iei me kinamwefengen me ekkewe ekkóch. Oruuan, i a áiti ngenikich ifa usun sipwe manaw lón ewe ótót sefé. (Ais. 54:13; Joh. 17:3) Ka pwal tongeni áiti ngeniir ifa usun ewe Paipel a fen álisi pwiich kewe. Áwewe chék, ppii eú pwóróus seni lón néúch kewe puk, neman lón Ewe Leenien Mas fán ewe itelap “Ewe Paipel A Siwili Manawen Aramas.”  Are tingorei emén lón óm we mwichefel epwe apwóróusa ngonuk me noum kewe ifa usun ewe Paipel a álisi le féri watteen ekkesiwil lón manawan pwe epwe apwapwaai Jiowa.​—Ipru 4:12.

15. Met epwe álisuk le asukula noum kewe?

¹⁵ Sótun anchangei ifa usun kopwe féri ewe lesen ka áiti ngeni noum kewe an epwe ámmeseik me apwapwa. Ekieki sókkopaten alen óm kopwe álisiir pwe repwe pwapwaiti ar kákkáé usun Jiowa me akkarap ngeni i. Kopwe sópweló le féri ei tori ar wakkattetá. Emén sam a apasa: “Kosap chipwang le sótuni ekkewe mineféén alen óm kopwe asukuler ekkewe pwóróus sia fen káé me lóóm.”

16. Pwata a lamot mosonottam lón angangen asukula ekkewe nau? Ifa usun ekkóch sam me in ra pwáraatá mosonottam?

¹⁶ Ren álillisin án Jiowa manaman mi fel, a tongeni péchékkúl án noum kewe lúkú. (Kal. 5:22, 23) Nge epwe lamot fansoun fán iten péchékkúlelóón ar lúkú. Iwe, kopwe mosonottam ngeniir me sópweló le asukuler. Emén sam lón Japan mi wor emén néún át me emén nengngin, a erá: “Ám me pwúlúwei we aua kan áfánniéchú néúm kewe. Seni ewe atun ra fókkun kúkkún ua kan káé ngeniir iteiten rán lón úkúkún 15 minich, chilóón chék ekkewe rán a wor ach kewe mwich lón. Ena úkúkún 15 minich ese weires ngenikem me pwal ngeniir.” Emén chónemmwen mi wisen sáifetál a makkeei: “Atun ai ierin teenage, chómmóng me lein ai kapas eis me tipemwaramwar use apasawu. Ló, ló, ló, chómmóng me leir ra pélú me lón ekkewe mwich are atun famili káé are ai pwisin káé. Ina popun a lamot ekkewe sam me in repwe chék sópweló le akkasukula néúr kewe.”

17. Pwata a lamot án ekkewe sam me in repwe apéchékkúla ar lúkú? Ifa usun eú pea pwúpwúlú lón Bermuda a álisi néúr kewe ar repwe lúkú Jiowa?

¹⁷ Pwúngún, noum kewe ra tongeni káé chómmóng mettóch atun ra kúna pwe a péchékkúl óm lúkúlúk wóón Jiowa. Ra kakkatol met ka féfféri. Ina minne sópweló le apéchékkúla óm lúkú. Mut ngeni noum kewe repwe kúna úkúkún aúchean Jiowa me reom. Áwewe chék, atun eú pea pwúpwúlú lón Bermuda a lólileniesini och mettóch, ra iótekfengen me néúr kewe nengngin me tingorei Jiowa an epwe emmweniir. Ra pwal pesei néúr kewe ar repwe pwisin iótek. Iei alór: “Aua pwal ereni néúm we finichi, ‘Kopwe unusen lúkúlúk wóón Jiowa, achocho lón angangen ewe Mwú, me kosap kon aúrek.’ Lupwen a kúna mwirilóón minne a fis, i a silei pwe Jiowa a ákkálisikem. Ei mettóch a fókkun álisatá an lúkú Kot me ewe Paipel.”

18. Met a lamot ekkewe sam me in repwe chechchemeni?

¹⁸ Ámi kana sam me in, oupwe chechchemeni pwe ouse tongeni oumwesi néúmi kewe an epwe wor ar lúkú. Ámi oua wisen fótukatiw me atútúúi, nge Jiowa chék a tongeni ámááraatá. (1 Kor. 3:6) Iwe, achocho le asukula noum kewe mi aúchea, me tingor án Jiowa we manaman mi fel an epwe álisiir pwe epwe wor ar lúkú. Ka tongeni lúkúlúk pwe Jiowa epwe efeiéchú meinisin óm angang weires.​—Ef. 6:4.