1. Ifa pwóróusen manawen aposel Johannes lón ina epwe ewe ier 95?

LÓN ina epwe ewe ier 95, ewe aposel Johannes a nóm fán watteen weires. A fen chinnap nge a kalapus wóón ewe té itan Patmos, me usun i chék me lein ekkewe aposel a chúen manaw. (Pwär. 1:9) A silei pwe ekkewe chón ú ngeni ra achéwú afalafal chofona lein ekkewe Chón Kraist me efisi tipefesen. Usun itá ekiseló chék epwele móróló ekkewe Chón Kraist mi enlet.​—Jut. 4; Pwär. 2:15, 20; 3:1, 17.

2. Ifa ewe lángipwi mi amwarar Johannes a kúna usun met epwe fis lón fansoun mwan me ren Pwärätä 7:9-14? (Ppii ewe sasing wóón péén.)

² Nge lón ena fansoun mi áweires, Johannes a kúna eú lángipwi mi amwarar usun met epwe fis lón fansoun mwan. Lón ena lángipwi, emén chónláng a ereni pwal ekkewe ekkóch chónláng ar repwe amwéchú ásepwálin ewe riáfféú mi lapalap mi efeiengaw tori án ewe kúmiin slave repwe angei ar sáingolóón pwaau. (Pwär. 7:1-3) Chóchóón ena kúmi 144,000, repwe eti Jesus le nemenem seni láng. (Luk. 12:32; Pwär. 7:4) Mwirin, Johannes a fós usun pwal eú kúmi, a erá: “Mürin ei, üa küna eu mwich mi fokun chocho, esap wor eman aramas a tongeni aleaniir. Ra feito seni sokopaten mwich, ainang, mwü me kapas meinisin. Iwe, ra ütä me mwen ewe lenien motun king me ewe Lam.” (Álleani Pwärätä 7:9-14.) Anchangei pwapwaan Johannes le silei pwe epwe wor chómmóng aramas lón fansoun mwan repwe fel ngeni Kot lón enlet!

3. (a) Pwata án Johannes we lángipwi epwe apéchékkúla ach lúkú? (b) Met sipwe káé lón ei lesen?

³ A fókkun ffat pwe ena lángipwi a apéchékkúla án Johannes lúkú. Nge itá epwe pwal fókkun apéchékkúla ach lúkú pún sia manaw lón ei fansoun a fis pwénúetáán ena lángipwi! Sia fen kúna kochufengenin fite million aramas mi eáni ena ápilúkúlúk ar repwe kúna manaw lón ewe riáfféú mi lapalap me manaw tori feilfeiló  chék wóón fénúfan. Lón ei lesen, sipwe káé met a fis lap seni 80 ier a ló ren ifa usun Jiowa a pwári ngeni néún kewe aramas ika ié ena mwich mi fókkun chóchó a weneiti. Mwirin sipwe pwóróus usun ruu mettóch usun ena mwichen aramas: (1) chómmóngun chóchóón (2) ra feito seni sókkopaten fénú wóón unusen fénúfan. Ekkena mettóch itá repwe apéchékkúla lúkúen meinisin chókkewe mi mochen chóni ena mwich mi eáni eú ápilúkúlúk mi amwarar.

4. Ifa ewe pwóróus mi enlet tipitipin lamalamen Chón Kraist rese weweiti, me ifa usun ekkewe Chón Káé Paipel ra sókko seniir?

⁴ Ekkewe tipitipin lamalamen Chón Kraist rese eáni afalafal mi enlet seni Paipel usun án chókkewe mi álleasochis ápilúkúlúkún manaw tori feilfeiló chék wóón fénúfan. (2 Kor. 4:3, 4) Lón ei fansoun, lape ngeni ekkewe lamalam chofona mi erá pwe iir Chón Kraist, ra eáni asukul pwe aramas mi múrinné meinisin repwe feitá láng lupwen ra máló. Iwe nge, a sókkóló ewe kúkkún kúmi iter Chón Káé Paipel, ina ewe kúmi mi féri ewe Watch Tower seni ewe ier 1879. Ra weweiti pwe Kot epwe eliwinato ewe Paratis wóón fénúfan me fite million aramas mi álleasochis repwe manaw wóón ei fénúfan, nge esap lón láng. Iwe nge, mwirin och fansoun ra wesewesen weweéchúti ika ié ekkena aramas mi álleasochis.​—Mat. 6:10.

5. Met ekkewe Chón Káé Paipel ra lúkú usun ekkewe 144,000?

⁵ Pwúngún pwe ekkewe Chón Káé Paipel ra pwal mirititi seni Paipel pwe mi wor ekkóch repwe “kamoto seni fonufan” pwe repwe eti Jesus lón láng. (Pwär. 14:3, Testament Mi Fö) Chóchóón ena kúmi 144,000, iir Chón Kraist mi tinikken me ra achocho lón ar angang ngeni Kot fán tuppwél atun ra chúen nóm wóón fénúfan. Nge ifa usun ren ewe mwich mi fókkun chóchó?

6. Met ekkewe Chón Káé Paipel ra lúkú usun ewe mwich mi fókkun chóchó?

⁶ Lón ewe lángipwi, Johannes a kúna pwe ena mwich mi fókkun chóchó “ra ütä me mwen ewe lenien motun king me ewe Lam.” (Pwär. 7:9) Iwe, ekkena Chón Káé Paipel ra weweiti pwe ekkena kapas ra wewe ngeni pwe ewe mwich mi fókkun chóchó repwe pwal nónnóm lón láng usun chék ekkewe 144,000. Nge epwe ifa sókkofesenin ekkewe 144,000 seni ewe mwich mi fókkun chóchó ika pwe iir me ruu ekkena kúmi repwe nónnóm lón láng? Iei met ekkewe Chón Káé Paipel ra lúkú usun ena mwich mi fókkun chóchó. Ra ekieki pwe iir ekkewe Chón Kraist rese unusen álleasochisi Kot lupwen ra chúen nóm wóón fénúfan. Inaamwo ika ra mwaren eáni ewe sókkun manaw mi liméch, nge ekkóch me leir neman ra chúen fiti ekkewe tipitipin lamalamen Chón Kraist. Iwe, ekkewe Chón Káé Paipel ra apwúngaló pwe chón ena mwich mi fókkun chóchó ra pwári ar tong ngeni Kot, nge ese naf ar tong ren an epwe fichiiti ar repwe fiti Jesus le nemenem. Pokiten ese kon péchékkúl ar tong ngeni Kot, iwe mi chék fich ngeni chón ena mwich mi fókkun chóchó ar repwe nóm lón láng mwen ewe leenien motun king, nge ese fich ngeniir ar repwe mwoot wóón ekkewe leenien motun king.

7. Me ren ekkewe Chón Káé Paipel, ié kewe repwe manaw wóón fénúfan atun án Kraist Nemenem Úkúkún Engeréú Ier? Ifa ar lúkú usun ekkewe mwán mi tuppwél me lóóm?

⁷ Iwe, ié kewe repwe nóm wóón fénúfan? Ekkewe Chón Káé Paipel ra lúkú pwe mwirin án ekkewe 144,000 me án ewe mwich mi fókkun chóchó feitá láng, fite million aramas repwe kúna manaw wóón fénúfan me nóm fán án Kraist Nemenem Úkúkún Engeréú Ier. Ekkewe Chón Káé Paipel rese lúkú pwe ekkena fite million aramas repwe angang ngeni Jiowa me mwen poputáán án Kraist Nemenem. Nge ra lúkú pwe repwe káit usun Jiowa atun ewe Engeréú Ierin Nemenem. Iwe mwirin ena, chókkewe  mi álleasochisi án Jiowa kewe allúk repwe feiéch me manawffóch wóón fénúfan, nge chókkewe mi ú ngeni repwe ninniiló. Ekkewe Chón Káé Paipel ra pwal lúkú pwe ekkóch aramas mi wisen “samol” wóón fénúfan atun án Kraist Nemenem Úkúkún Engeréú Ier, iir repwe feitá láng lesópwólóón ena Engeréú Ier. Ra pwal lúkú pwe ekkewe mwán mi tuppwél lóóm mi máló mwen Kraist, repwe manawsefál atun ewe Engeréú Ier, iwe repwe kapachelong lein ekkewe aramas repwe wisen “samol” wóón fénúfan.​—Kölf. 45:16, TF.

8. Me ren án ekkewe Chón Káé Paipel lúkú, ikkefa ekkewe úlúngát kúmi lón án Kot we kókkót?

⁸ Ina minne, ekkewe Chón Káé Paipel ra lúkú pwe mi wor úlúngát kúmi: (1) ekkewe 144,000 repwe eti Jesus le nemenem lón láng, (2) eú mwich mi fókkun chóchó, iir ekkewe Chón Kraist rese kon lien tinikken, repwe útá mwen án Jesus leenien motun king lón láng, me (3) ekkewe fite million aramas repwe káit usun Jiowa wóón fénúfan atun án Kraist Nemenem Úkúkún Engeréú Ier. * Iwe nge, lón ewe fansoun mi fich me ren Jiowa, ewe saramen enlet usun ena pwóróus a poputá le sasaramoló.​—SalF. 4:18

9. (a) Ifa usun ewe mwich mi fókkun chóchó wóón fénúfan ra tongeni útá “me mwen ewe lenien motun king me ewe Lam”? (b) Pwata a weweéch áweween Pwärätä 7:9?

⁹ Lón ewe ier 1935 a ffatoló ié ena mwich mi fókkun chóchó ewe Johannes a kúna lón an we lángipwi. Chón Pwáraatá Jiowa ra mirititi pwe ese pwal lamot án ena mwich mi fókkun chóchó repwe wesewesen nóm lón láng ren ar repwe útá “me mwen ewe lenien motun king me ewe Lam.” Nge, inaamwo ika repwe nónnóm wóón fénúfan, nge lón kapas áwewe, ena mwich mi fókkun chóchó ra tongeni útá “me mwen ewe lenien motun king” ren ar lúkú pwe Jiowa ewe Sounemenem, me onómu manawer fán nemenian. (Ais. 66:1) Ra tongeni útá ‘me mwen ewe Lam’ lón kapas áwewe, ren ar anganga ar lúkú lón án Jesus we asorun méén kepich. Pwal ina chék usun, lón Mateus 25:31, 32, “chon ekewe mwü meinisin,” kapachelong ekkewe aramas mi ngaw, “repwe mwichfengen me mwan” án Jesus we leenien motun king mi ling. A ffat, pwe saminne chón ekkena mwú meinisin ra nóm lón láng, nge ra nóm wóón fénúfan. Ena mineféén áwewe mi fis lón ewe ier 1935, a mmen weweéch. A ffatoló pwata ewe Paipel ese fós usun án Kot uwealó láng ewe mwich mi fókkun chóchó. Nge Kot a chék pwon ngeni eú chék kúmi, ekkewe 144,000, ar repwe kúna manaw esemuch lón láng, repwe eti Jesus me “repwe nemenem won fanüfan.”​—Pwär. 5:10.

10. Pwata a lamot ewe mwich mi fókkun chóchó repwe káit usun Jiowa me mwen ewe Nemenem Úkúkún Engeréú Ier?

¹⁰ Iwe seni ewe ier 1935, Chón Pwáraatá Jiowa ra fen weweiti pwe ewe mwich mi fókkun chóchó lón án Johannes we lángipwi, iir ewe mwichen Chón Kraist mi tuppwél mi eáni ewe ápilúkúlúkún manaw esemuch wóón fénúfan. Ren ar repwe manawewu seni ewe riáfféú mi lapalap, mi lamot repwe káé usun Jiowa me poputá le fel ngeni me mwen poputáán án Kraist Nemenem Úkúkún Engeréú Ier. Mi lamot repwe pwári ar lúkú mi péchékkúl ren ar repwe “tongeni sü seni ekei mettoch meinisin lupwen repwe fisitä” me mwen án Kraist Nemenem Úkúkún Engeréú Ier.​—Luk. 21:34-36.

11. Pwata ekkewe ekkóch Chón Káé Paipel ra lúkú pwe neman Kot epwe uwealó ekkóch aramas láng mwirin án Kraist Nemenem Úkúkún Engeréú Ier?

¹¹ Nge ifa usun ren án ekkewe Chón Káé Paipel we lúkú pwe Kot epwe uwealó láng ekkóch ekkewe mi tuppwél wóón fénúfan mwirin án Kraist Nemenem Úkúkún Engeréú Ier? Ena ekiek a akkomw ppiitá fite ier a ló lón The Watch Tower  minen February 15, 1913. Neman emén a ekieki, ‘Pwata ekkewe aramas mi tuppwél lóóm repwe chék kúna feiéchún manaw wóón fénúfan, nge ekkewe Chón Kraist rese kon lien tuppwél repwe fen kúna feiéchún manaw lón láng?’ Pwúngún pwe ra eáni ena ekiek pokiten ra pwal lúkú ruu mettóch ese pwúng: (1) pwe ena mwich mi fókkun chóchó repwe nóm láng me (2) ena mwich mi fókkun chóchó, iir ekkewe Chón Kraist rese kon lien tuppwél.

12-13. Met ekkewe mi kepit me ewe mwich mi fókkun chóchó ra mirititi usun ewe feiéch ra kúna?

¹² Iwe nge, sia fen kúna pwe seni ewe ier 1935, a fen ffat án Chón Pwáraatá Jiowa weweiti pwe chókkewe repwe manawewu seni ewe Armaketon, iir ewe mwich mi fókkun chóchó lón án Johannes we lángipwi. Repwe “towu seni ewe riaföü mi lapalap” ikeei ie wóón fénúfan, me repwe “kökkö ren mwelier mi leüömong, ‘Sia küna manau me ren ach we Kot, ewe mi mot won ewe lenien motun king, pwal me ren ewe Lam.’” (Pwär. 7:10, 14) Pwal och, ewe Paipel a áiti ngenikich pwe chókkewe repwe manawsefál ngeni ewe manaw lón láng ra angei “och mi fokun mürina” lap seni ekkewe aramas mi tuppwél lóóm. (Ipru 11:40) Iwe, pwiich kewe ra mwasangasang le poputá le etiwa aramas le angang ngeni Jiowa ren ewe ápilúkúlúkún manaw wóón fénúfan tori feilfeiló chék.

¹³ Chón ena mwich mi fókkun chóchó ra pwapwa ren ar ápilúkúlúk. Ra weweiti pwe Jiowa a pwisin filatá ia néún kewe chón fel ngeni repwe nóm ie, ika repwe nóm wóón fénúfan are lón láng. Ekkewe mi kepit me ewe mwich mi fókkun chóchó ra mirititi pwe ra chék tufichin kúna feiéch pokiten án Jiowa úméúméch mi somwoló ren an awora án Jesus Kraist we asorun méén kepich.​—Rom 3:24.

14. Mwirin ewe ier 1935, pwata chómmóng ra ekieki ifa usun ewe oesini usun ewe mwich mi fókkun chóchó epwe pwénúetá?

¹⁴ Lón ewe ier 1935, lupwen a ffatoló án néún Jiowa kewe aramas weweiti ena pwóróus, nge chómmóng ra chúen ekieki ika epwe ifa usun án ena mwichen aramas mi eáni ápilúkúlúkún manaw wóón fénúfan repwe wiliti eú mwich mi fókkun chóchó. Áwewe chék, a 12 ierin Ronald Parkin lupwen a ffatoló ika ié ena mwich mi fókkun chóchó. A erá: “Lón ena atun, a wor ina epwe 56,000 chón afalafal wóón unusen fénúfan, neman lap ngeniir mi kepit. Ina popun, usun itá ena mwich mi fókkun chóchó ese wesewesen watte.”

15. Ifa usun a chék sópwósópwóló kochufengenin ewe mwich mi fókkun chóchó?

¹⁵ Iwe nge, fite ier mwirin, ekkewe misineri ra titiiló ngeni sókkopaten fénú, iwe chóchóón Chón Pwáraatá Jiowa a poputá le lallapóló. Mwirin, lón 1968, ewe kkótun káéén  Paipel a poputá ren ar néúnéú ewe puk itelapan, Ewe Enlet mi Emmwenikich Ngeni Manau Esemuch. Ekkewe aramas mi tipetekison ra fókkun sani ifa usun ena puk a áweweei pwóróus mi enlet seni Paipel fán mecheres me weweéch. Lón chék rúáánú ier, lap seni esopw million ra papatais. Pwal och, fite million aramas ra pwal papataiseló lupwen a poputá le kúkkúnúló án ewe lamalamen Katolik nemenem wóón ekkewe chón Latin America me pwal ekkóch fénú, me a pwal suuk ach angangen afalafal lón kinikinin Afrika me kinikinin Iurop. (Ais. 60:22) Lón ekkewe ier kukkuto chék, án Jiowa we mwicheich a féri chómmóng minen álillis mi álisi aramas le káé met ewe Paipel a apasa. Ese wor tipemwaramwar pwe ena mwich mi fókkun chóchó, iei a lap seni walu million chóchóón mi fen kochufengen.

16. Ia chón ewe mwich mi fókkun chóchó repwe feito me ie?

¹⁶ Lupwen Johannes a makkeei kúnaian lón ewe lángipwi, a makkeei pwe ewe mwich mi fókkun chóchó repwe feito seni “sokopaten mwich, ainang, mwü me kapas meinisin.” Nge me mwen ena, ewe soufós Sekaraia a pwal eáni eú oesini mi taitap ngeni ena lángipwi. A makkeei: “Lon ekana rän engol mwän seni ekewe mwü mi sokola ar kapas repwe amwöchü lepwülün üfen eman chon Juta o üra, ‘Kose mochen  kopwe mwüt ngenikem pwe aipwe etikemi, pun äm aia rong pwe Kot a etikemi.’”​—Sek. 8:23.

17. Met án Jiowa we mwicheich a féfféri pwe epwe álisi aramas seni sókkopaten fénú me kapas?

¹⁷ Chón Pwáraatá Jiowa ra mirititi pwe aramas seni sókkopaten fós repwe kochufengen, iwe mi lamot repwe afalafala ewe kapas allim lón sókkopaten fós. Sia fen afféúni ekkewe minen álillisin Paipel lap seni 130 ier, nge iei, ewe angangen chiyakú lón fitepúkú fósun fénú a fókkun watteeló lap seni meinisin lón uruwo. A ffat pwe Jiowa a féfféri eú manaman lón ei fansoun, ina ewe angangen kochufengenin ewe mwich mi fókkun chóchó seni fénú meinisin. Sia kilisou pwe pokiten a kawor ewe mwéngé lón pekin lúkú lón chómmóng fós, iwe ena mwich ra fel ngeni Jiowa fán tipeeú inaamwo ika ra feito seni sókkopaten fénú. Me ekkewe Chón Pwáraatá ra sill ren ar tinikken le afalafal me ar tongfengen. Ena mettóch a mmen apéchékkúla ach lúkú!​—Mat. 24:14; Joh. 13:35.

18. (a) Me ren Aisea 46:10, 11, pwata sise máirú pwe Jiowa a apwénúetá ewe oesini usun ewe mwich mi fókkun chóchó? (b) Pwata chókkewe mi eáni ewe ápilúkúlúkún manaw wóón fénúfan rese meefi pwe ra tiwe seni án Kot feiéch?

¹⁸ Sia fókkun mwaar ren ewe oesini usun ewe mwich mi fókkun chóchó! Sise máirú pwe Jiowa a fen apwénúetá ena oesini lón ewe napanap mi amwarar. (Álleani Aisea 46:10, 11.) Chón ena mwich mi fókkun chóchó ra kilisou ngeni Jiowa ren ewe ápilúkúlúk a awora ngeniir. Rese meefi pwe ra tiwe seni án Kot feiéch pokiten rese kepit ren an we ngún mi fel pwe repwe eti Jesus lón láng. Lón unusen ewe Paipel, sia álleani pwóróusen ekkewe mwán me fefin mi tuppwél ra nóm fán emmwenien án Kot we ngún mi fel, nge esap iir chón ewe 144,000. Johannes Soupapatais, i emén me leir. (Mat. 11:11) Pwal Tafit, i emén me leir. (Föf. 2:34) Iir me pwal chómmóng aramas repwe manawsefál lón ewe paratis wóón fénúfan. Iir meinisin, kapachelong ewe mwich mi fókkun chóchó repwe tongeni pwári ar tuppwél ngeni Jiowa me an we nemenem.

19. Ifa usun pwénúetáán án Johannes we lángipwi usun eú mwich mi fókkun chóchó a menlapei atapwalapwalen ei fansoun sia nónnóm lón?

¹⁹ Epwe kerán iei an epwe fis lón uruwo án Kot ochufengeni fite million aramas seni fénú meinisin pwe repwe fel ngeni. Ese lifilifil ika sia eáni ewe ápilúkúlúkún manaw lón láng are wóón fénúfan, nge mi lamot sipwe achocho le álisi chómmóng aramas ar repwe chóni ena mwich mi fókkun chóchó, ekkewe ‘ekoch sip.’ (Joh. 10:16) Ekiseló chék, Jiowa epwe awaraato ewe riáfféú mi lapalap, ewe epwe ataieló ekkewe mwú me lamalam mi efisatá án aramas watteen riáfféú. A ifa me amwararen ewe feiéch mi suuk ngeni chón ewe mwich mi fókkun chóchó, ina ar repwe angang ngeni Jiowa tori feilfeiló chék wóón fénúfan!​—Pwär. 7:14.