Mwet ngeni masouan

Mwet ngeni tettelin menlapen masouan

Menlapen Poraus Seni Ewe Puken Tuteronomi

Menlapen Poraus Seni Ewe Puken Tuteronomi

An Jiowa We Kapas Mi Manau

Menlapen Poraus Seni Ewe Puken Tuteronomi

LON ewe ier 1473 B.C.E. a fen lo faik ier seni ewe fansoun Jiowa a angasalo Israel seni an kichiniwel lon Isip. Pokiten ra chok saifetal lon ewe fonu poon atun ekkena ier, ekkewe chon Israel ir chuen eu mwichen aramas esor fonuer. Iwe, ra tori kianin ewe Fonu Mi Pwonetiu. Met epwe fis lupwen repwe fonueni ewe fonu? Met sokkun osukosuk repwe kuna, me ifa ussun repwe pwakiniir?

Mwen Israel a pwerelo pekiloon ewe Chanpupu Jortan ren ar repwe tolong lon ewe fonuen Kenan, Moses a ammonlata ei mwichen aramas fan iten wiiser kewe. Ifa ussun? Ren an afalafaleer fitu poraus mi apochokkuleereta me alololeereta, affata wiiser me ouroureer. Moses a achema ngeni ekkewe chon Israel pwe Jiowa chok a fich ngeni ar fel me resap appiru eorenien ekkewe fonu unukkur. Lape-ngeni ewe puken Tuteronomi an Moses kewe afalafal. Me ewe fon lon ekkeei afalafal a fokkun lamot fan itach ikenai, pun sia nonnom lon eu fonufan mi aweiresi ach fel ngeni Jiowa chok.​—Ipru 4:12.

Moses a makkeei unusen ewe puken Tuteronomi chinon chok ewe saingoon sopwun. Ewe puken Tuteronomi a awewe won met a fis lon ekis lap seni ruu maram. * (Tuteronomi 1:3; Josua 4:19) Sipwe kuna ifa ussun ewe poraus lon ei puk epwe alisikich ach sipwe tongei Jiowa Kot ren unusen letipach me angang ngeni fan tuppwol.

‘OUSAP MONUKOLO EKKEWE METTOCH MESEMI RA FEN KUNA’

(Tuteronomi 1:1–4:49)

Lon ewe aewin afalafal, Moses a enniwili ekkoch porauser lon ewe fonu poon​—akkaewin minne epwe alisiir le fonueni ewe Fonu Mi Pwonetiu. Porausen seikitaan ekkewe soukapwung epwe fen achema ngeniir ifa ussun Jiowa a akkotaochuur fan iten ar repwe kuna tumun mi tong. Moses a pwal aporauseer ifa ussun an ekkewe engol spai poraus mi ngau a fen emmwen ngeni an ewe tappin aramas mi akkom mweer ese tolong lon ewe fonu a fen pwon ngeniir. Ekieki mwo ifa ussun ei poraus mi ouroureer a kku letipen chokkewe mi auselinga Moses lupwen ra tongeni nengeni ewe fonu ren pwisin meser.

Achechchemenien ar kewe win lon maun mwen ar pwerelo pekiloon ewe Jortan epwe fen apworacho ir lupwen ra ammonlata le maunei ewe fonu le pekin ewe chanpupu. Ewe fonu repwe fonueni a ur ren aramas mi fel ngeni uluulun. A fich an Moses ouroureer ussun fel ngeni uluulun!

Poluen Ekkewe Kapas Eis Ussun Ewe Paipel:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Met popun ekkewe chon Israel ra ataielo ekkoch chok lein ekkewe aramas otiuen ewe Jortan? Jiowa a alluk ngeni Israel pwe resap maunei noun Iso kewe. Pwata? Pokiten ir mwirimwirin noun pwin Jekop. Chon Israel resap aosukosuka are maunei ekkewe chon Moap me Ammon pokiten ir mwirimwirin noun pwin Eperiam we Lot. Iwe nge, ekkewe Kingen Amor, Sion me Ok, rese tongeni apasa pwe a wor ar pwungun fonueni ewe fonu fan nemenier pokiten esap ir aramasen Israel. Ina popun lupwen Sion ese mut ngeni Israel an epwe pwerelo lon fonuan me Ok a mauneer, Jiowa a alluk ngeni Israel pwe repwe unusen ataielo an ekkena king kewe telinimw me resap wor emon leir epwe chuen manau.

4:15-20, 23, 24—Ewe alluk a pinei forun lios a pwal weneiti forun lios fan iten lingeloon imwach? Aapw. Ewe alluk a pinei forun lios fan iten fel. A pinei ar ‘chapetiu mweer me angang ngeniir. Ewe Paipel ese pinei an emon falei are chungaani lios mi ling.​—1 King 7:18, 25.

Ekkewe Lesen Fan Itach:

1:2, 19. Ekkewe noun Israel ra saifetal lon ewe fonu poon orun 38 ier, nge towauen Kates-parnea a ‘engol me eu ran seni ewe chuuk Horep.’ A ifa me watteen liwinin ar alleasolapa Jiowa Kot!​—Numperis 14:26-34, NW.

1:16, 17. An Kot kewe minen aukuuk fan iten kapwung ra wewe chok me ikenai. Chokkewe ra wiisen apwungu pwiir kewe rese tongeni mut ngeni lifilifil are niuokkus ar repwe arikalo ar kapwung.

4:9. Ar ‘rese monuki minne meser ra fen kuna’ a fokkun lamot ika Israel epwe sopwoch. Iei mwo sia arap ngeni ewe fonufan sefo mi pwonetiu seni loom, a fokkun lamot pwe sipwe ekkekieki fofforun Jiowa mi amwarar ren ach kaeo fichi lon an we Kapas.

TONGEI JIOWA, ME ALLEASOCHISI AN KEWE ALLUK

(Tuteronomi 5:1–26:19)

Lon an oruuen afalafal, Moses a achema ngeniir kaworen ewe Alluk lon ewe Chuuk Sinai me a enniwili ekkewe Alluk Engol. A affata iten ekkewe fisu fonu repwe unusen talo. A achema ngeni chon Israel eu lesen mi lamot ra fen kaeo lon ewe fonu poon: “Aramas resap manau ren mongo chok, pwe ra manau ren ekewe kapas meinisin mi towu seni awen ewe Samol mi Lapalap.” Lon manauer mi fo, repwe “aleasochisi ekewe alluk” meinisin.​—Tuteronomi 8:3; 11:8.

Lupwen ra fonueni ewe fonu Kot a pwon ngeniir, epwe lamot alluk ussun fel, kapwung, nemenem, maun, foffor lefilen aramas, me fan iten fofforun emon me emon. Moses a enniwili ekkeei allluk me a menlapei ewe lamoten ar tongei Jiowa me alleasochisi an kewe alluk.

Poluen Ekkewe Kapas Eis Ussun Ewe Paipel:

8:3, 4—Ifa ussun ufen ekkewe chon Israel rese ngauolo me pecher kewe rese pwolo lupwen ra saifetal lon ewe fonu poon? Iei eu manaman seni lang, ussun chok kaworen ewe mana. Ekkewe chon Israel ra ufeni ekkewe chok uf ra ufeni me ra ipweni ipwer kewe sus ra ipweni lupwen ra keran feilong lon ewe fonu poon. Epwe tongeni siwil ufer kewe me ipwer kewe sus lupwen semirit ra watteelo are aramas watte ra malo. Me ren ekkewe ruu alleaan aramas le poputaan ewe sai lon ewe fonu poon me lupwen a wes ewe sai a pwalo pwe choochoon ekkewe aramas ese fen watteelo, iwe, epwe fen naf ufer me ipwer kewe.​—Numperis 2:32; 26:51.

14:21—Met popun ekkewe chon Israel ra tongeni fangolo are amomolo ngeni ekkewe chon ekis emon man mi malo nge ese fen kusuwu chchaan lupwen ir pwisin resap ani fitukan? Lon ewe Paipel, ewe kapas “chon ekis” a tongeni wewe ngeni emon sap i chon Israel a fen wiliiti chon luku are emon a nonnom chok lon ewe fonu me ren allukun nge ese fen wiliiti emon chon fel ngeni Jiowa. Emon seni lukun ewe fonu are emon chon ekis ese fen wiliiti chon fel ngeni Jiowa ese nom fan nemenien ewe alluk me ina popun ra tongeni aea ekkewe man mi fen malo nge ese fen nnitiu chchaar. Ekkewe chon Israel mi tongeni fangolo are amomolo ekkeei sokkun man ngeniir. Iwe nge, ewe chon ekis a fen wiliiti emon chon fel ngeni Jiowa a nom fan nemenien ewe Alluk. Me ren Lifitikos 17:10, a pinei seni an ochoch chchaan emon man.

24:6—Met popun “angei seni eman an lenien usus, sap mwo nge ewe foun usus fan iten asisilen an liwinimang,” a ussun chok a fen “angei seni mine a manau seni”? Ewe leenien usus me ewe foun usus ra wewe ngeni “manauan” are eu mettoch a atufichi manauen aramas. Ika emon a angei esap wor anen ewe famili lon ena ran.

25:9—Met weween pwilitiun ipwan sus me atufa won mesan ika ewe mwan esap oupwatiu familien pwin pwe epwe wor mwirimwirin? Me ren “orunien chon Israel me lom, . . . ika akasiwili pisek me fanu, ewe chon amomo epwe pwiliti seni pechen eipw ipwan sus o ngeni ewe chon kamo.” (Rut 4:7) An emon pwiliti ipwen ewe mwan sus ika esap puluweni puluwen pwiin we mi malo, epwe anneta pwe a fen tunalo an pwung le awora mwirimwirin fan iten pwiin we mi fen malo. An chipwang le fori eu minen asau. (Tuteronomi 25:10) An ewe emon atufa won mesan eu minen asaua atewe.​—Numperis 12:14.

Ekkewe Lesen Fan Itach:

6:6-9. Mi alluk pwe ekkewe chon Israel repwe silefichi ewe Alluk, me kich pwal sipwe silefichi an Kot kewe alluk me chechchemeniir fansoun meinisin, me akkasukula nouch kewe ussuur. Sipwe ‘fotireta won pouch,’ weween pwe ach kewe foffor​—mi liosutiu ren pouch kewe​—repwe pwarata pwe kich mi akkalleasochisi Jiowa. Me ussun chok ika ra ‘fotireta won chamwach,’ ach akkalleasochis epwe pwalo ngeni meinisin.

6:16. Amwo sisap sotuni Jiowa ussun chok ekkewe chon Israel lon Masa, ikewe ie ra ngunungunungau ussun ewe nafangauen konik.​—Ekistos 17:1-7.

8:11-18. Tongen pisek a tongeni efisi ach monuki Jiowa.

9:4-6. Sipwe tumunu seni ach pwisin atekiakicheta.

13:6. Sisap mut ngeni emon an epwe arikikichelo seni ach fel ngeni Jiowa.

14:1. Ach akinasa are efeiengaua inisich a pwarata sufolungau ngeni inisich, me neman a riri ngeni ewe fel mi chofona sipwe ti senikich. (1 King 18:25-28) Ach fori ena ussun ngeni inisich ren ach sipwe pwarata watteen ach riaffou lupwen emon a malo a lamot mwaal pokiten ach apilukuluk lon ewe manausefal.

20:5-7; 24:5. Sipwe chuen ekieki aramas mi apwangapwang pwal mwo nge lupwen sia osukosuk ren angang mi fokkun watte lamotan.

22:23-27. An emon fefin leuwommong le puchor lupwen emon a mochen achou manauan eu me lein ekkewe minen tumun mi murinno.

“OUPWE FILATA MANAU”

(Tuteronomi 27:1–34:12)

Lon an we aulungatin afalafal, Moses a apasa pwe mwirin ar pwerelong pekiloon ewe Jortan, ekkewe chon Israel repwe wiisen makkei ewe Alluk won fau mi watte me repwe apasawu ekkewe anumamau fan iten alleasolap me ekkewe feioch fan iten alleasochis. Ewe aruaanun afalafal a poputa ren pochokkuleloon ewe pwon lefilen Jiowa me Israel. Moses a ouroureer sefal pwe resap alleasolap me a peseer le “filata manau.”​—Tuteronomi 30:19.

Fengen me ekkewe ruaanu afalafal, Moses a pwal awewei won siwiliin ewe sou emmweniir me a aiti ngeniir eu kolun mwareiti Jiowa me a ouroureer ussun ekkewe fitikoko epwe ppiita ika rese tuppwol. Mwirin an efeiochu ekkewe einang, Moses a malo lupwen a 120 ierin me a peiaselo. Mei wor 30 ran ra kechiueiti Moses, me ina lesopwun ewe fansoun ewe puken Tuteronomi a awewe won.

Poluen Ekkewe Kapas Eis Ussun Ewe Paipel:

32:13, 14—Pokiten a pinei seni ekkewe chon Israel ar ani kiris, met weween ar ani “kirisin . . . atemwanin siip”? A nounou ewe kapas kiris lon kapas awewe me a wewe ngeni ewe mi murinno seni meinisin lein ewe pwin man. A ffatolo pwe esap kapas wesewesan pun lon ena chok wokisin a eani kapas awewe won kirisin ekkewe “foun wiich” me chchaan ewe “wain.”

33:1-29—Met popun ese makketiu iten Simeon lon ewe feioch minne Moses a efeiochu ngeni noun Israel kewe? A fis pokiten fofforun Simeon fengen me Lifai a “fokun chou,” me ar lingeringer a “ngau.” (Keneses 34:13-31; 49:5-7) Ar alemwir ese lollo ngeni ekkewe ekkoch einang. Lifai a angei 48 teliniwm, me fonuen Simion a nonnom lukalapen ewe fonuen Juta. (Josua 19:9; 21:41, 42) Iwe, Moses ese titchikin efeiochu Simeon nge an Simeon feioch a kapachelong lon ewe kapasen feioch fan iten unusen Israel.

Ekkewe Lesen Fan Itach:

31:12. Ekkewe kukkun repwe motfengen me ekkewe watte lon fansoun mwich me repwe achocho le auseling me kaeo.

32:4. An Jiowa kewe foffor meinisin mi unusoch me ra pwaralo an pwung, tipatchem, tong, me manaman nge mi unusen itepok.

Mmen Watte Aucheaan Ngenikich

Ewe puken Tuteronomi a fos ussun Jiowa ussun chok “emon Jiowa.” (Tuteronomi 6:4) Ina eu puk ussun eu mwichen aramas mi riri ngeni Jiowa lon eu chiechi mi kkolo aucheaan. Ewe puken Tuteronomi a pwal ourourakich ussun fel ngeni uluulun me a menlapei ewe lamoten ach sipwe fel ngeni ewe Kot mi enlet chok.

Pwungun pwe ewe puken Tuteronomi mi fokkun auchea ngenikich! Inaamwo ika sise nonnom fan nemenien ewe Alluk nge, sia tongeni kaeo chommong mettoch seni ewe Alluk me epwe alisikich le ‘tongei Jiowa ach Kot ren unusen letipach, ngunuch, me manaman.’​—Tuteronomi 6:5, NW.

[Pwóróus fan]

^ Neman Josua are ewe Samol Fel Mi Lapalap Eleasar a makkei ewe saingoon sopwun ussun maloon Moses.

[Sasing lon pekin taropwe 28]

Lape-ngeni ewe puken Tuteronomi an Moses kewe afalafal

[Sasing lon pekin taropwe 28]

Kates-parnea

[Sasing lon pekin taropwe 28]

SEIR

[Sasing lon pekin taropwe 28]

Ewe Chuuk Sinai (Horep)

[Sasing lon pekin taropwe 28]

Setipar

[Credit Line]

Alongolong won ekkewe map mi copyright ren Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Sasing lon pekin taropwe 30]

Ifa ewe lesen seni an Jiowa awora ewe mana?

[Sasing lon pekin taropwe 30]

An emon angei ewe leenien usus me ewe foun usus fan iten esissinnen liwinimmang a ussun chok ika repwe angei ‘manauer’