Än Osea We Oesini A Älisikich Ach Sipwe Feffetäl Ren Kot

“Iwe, nei aramas repwe tapweto muri.”​—OSEA 11:10.

1. Menni sipai mi liosuetä och mettoch mi lamot a nom lon ewe puken Osea?

 EN MI pwapwaiti om kopwe katol sipai mi masou ren chommong aramas me poraus mi amwötöres? A wor eü sipai mi liosuetä och mettoch mi lamot lon ewe puken Osea. a Ei sipai a weneiti än Osea famili me a riri ngeni ewe apüpülü lefilen Israel loom me Jiowa me ren ewe pwon a fisitä ren ewe Allükün Moses.

2. Met sia silei ussun Osea?

² Kopwe küna poraus mi älisatä om weweiti ewe sipai lon Osea sopwun 1. Sia lükü pwe Osea a nonnom lon fönüen ewe Muun ekkewe engol einangen Israel (och itan Efraim, pokiten ina ewe einang mi watte). Osea a oesini atun nemenemen ekkewe saingoon fümön kingen Israel me atun nemenemen Usia, Jotam, Ahas, me Hiskia are Hesekaia lon muun Juta. (Osea 1:1) Iwe, Osea a oesini ren lap seni 59 ier. Inaamwo ika ewe puken Osea a wes ekis chök fansoun mwirin 745 B.C.E. nge, a chüen wor lamotan ikenai ngeni ekkewe fite milion aramas mi föri met Osea a oesini: “Iwe, nei aramas repwe tapweto müri.”​—Osea 11:10.

Menlapen Porausen Osea

3, 4. Ekis awewei ewe poraus lon Osea sopwun 1 tori 5.

³ Ach muttir nengeni porausen Osea sopwun 1 tori 5 epwe annüküchara filiäch le angang ngeni Kot pwal manaueni manauach me ren letipan. Ina weween än emön feffetäl ren Kot. Iwe, inaamwo ika chon Israel ra kirikiringau ngeni Kot lon pekin ngün nge, Kot epwe chüen omuseerelo ika repwe aier. A pwälo än Kot mochen ren met Osea a föri ngeni pülüwan we, Komer. Mwirin Komer a nöünätiu emön ät me won Osea, a pwal nöünatiu pwal ruuemön nge resap me won Osea. Iwe nge, Osea a pülüwenisefälli Komer ussun chök Jiowa a ümöümöch ngeni ekkewe chon Israel mi aier.​—Osea 1:1–3:5.

⁴ A wor popun Jiowa epwe apwüngü Israel. Esor kapas enlet, kirökiröch mi tong, are sile ussun Kot lon ewe fönü. Kot epwe apwüngü Israel, ewe fönü mi feffel ngeni lios, me Juta, ewe muu mi rikilo. Iwe nge, lupwen nöün Kot kewe aramas ra “riaföü,” repwe kükkütta Jiowa.​—Osea 4:1–5:15.

Poputään Ewe Sipai

5, 6. (a) Ifa üküükün choufetällin lisowu mwääl lon ekkewe engol einangen Israel? (b) Met popun ei kapasen öüröür ngeni Israel a chüen lamot fän itach?

⁵ Kot a ereni Osea: “Kopwe feila o angei eman fin lisowu pwe pwülüom, epwe pwal nöünöü me womw, nge nöün kana repwe kirikiringau usun chök i. Pun iei usun aramasen ei fanü ra föri angangen lisowu ren ar likitieila ngang ewe Samol mi Lapalap.” (Osea  1:2) Ifa üküükün watteen choufetällin lisowu mwääl lon Israel? “Ra likitieila, pun ra fangala inisir ngeni pwal ekoch kot, usun eman fefin a fangala inisin fän iten lisowu. . . . Nöümi kewe fopwul ra fangala inisir fän iten lisowu, nge pwülüen nöümi kewe mwän ra lisowu. . . . Pun püsin ämi mwän oua rik ngeni ekewe fin lisowu o asorpök me chokewe mi fangala inisir fän iten lisowu lon imwenfel.”​—Osea 4:12-14.

⁶ Lisowu mwääl lon pekin fituk me lon pekin ngün a choufetäl lon Israel. Ina popun Jiowa epwe “apwüngü” ekkewe chon Israel. (Osea 1:4; 4:9) Ei kapasen öüröür a pwal lamot ngenikich pün Jiowa epwe apwüngü aramas mi lisowu mwääl me aramas mi eäni fel mi limengau lon ach ei fansoun. Aramas mi feffetäl ren Kot me kükkütta an kewe kapas ussun fel mi limelimöch, ra silei pwe “emön chon mocheisou, . . . esap alemwiri och lon än Kot me Kraist we muu.”​—Efisus 5:5; Jemes 1:27.

7. Met än Osea me Komer püpülü a liosuetä?

⁷ Lupwen Osea me Komer ra püpülü, a ffat pwe Komer emön fopwul mi limelimöch. Lupwen a “pwopwo me won o nöüni emon ät,” Komer emön fin püpülü mi tuppwöl. (Osea 1:3) Iwe, iei met ei püpülü a liosuetä. Ekis chok mwirin Israel a ngäselo seni ar fötek lon Isip lon 1513 B.C.E., Kot a föri eü pwon are eü ätipeeü lefiler mi ussun chök ewe pwon lon eü püpülü mi limelimöch. Israel a etiwa ewe ätipeeü me ra pwon pwe repwe tuppwöl ngeni ‘pülüwer,’ Jiowa. (Aisea 54:5) Apüpülün Osea me Komer mi limelimöch akkom a liosuetä ewe apüpülü lefilen Israel me Jiowa. Iwe nge, a fis eu siwil mi lapalap mwirin!

8. Ifa ussun muun ekkewe engol einangen Israel a fisitä, me ifa lapalapen an fel ngeni Kot?

⁸ Pülüwen Osea “a pwopwosefäl o nöüni eman nengin.” Ei nengngin pwal ewe emön mwirin, resap nöün Osea. (Osea 1:6, 8) Iwe, pokiten Komer a liosuetä Israel, eli kopwe mochen silei ifa ussun Israel a ussun chök Komer, ewe a lisowu lükün pülüwan? Lon 997 B.C.E., engol einangen Israel ra imu seni ekkewe einangen Juta me Pensamin. Fel ngeni kou a poputä lon ewe muu mei wor engol einang, pwe aramas resap feilo Juta ren ar repwe fel ngeni Jiowa lon ewe imwen fel lon Jerusalem. Lo, lo, lo, fel ngeni Paal, kapachelong an lisowu mwaal mi annou a choufetäl lon Israel.

9. Met a fis ngeni Israel, ussun chok Osea 1:6 a oesini?

⁹ Lupwen Komer a nöünatiu pwal emön nengngin nge esap nöün Osea, Kot a ereni ewe soufos: “Kopwe aita ngeni ewe nengin ‘Esechen’. Pun ngang üsap chüen echeni ekewe chon Israel ika amusala ar kewe tipis.” (Osea 1:6) A pwälo pwe Kot ese “amusala ar kewe tipis” lupwen Israel a eolo mwirin chon Asiria ra akkufur lon 740 B.C.E. Nge Kot a ümöümöch ngeni muun Juta. Kot a amanaua Juta nge esap ren äsefich, ketilas, maun, oris, me sounfiu. (Osea 1:7) Lon eü pwinin lon 732 B.C.E., emön chök chonläng a nnielo 185,000 sounfiu seni Asiria mi maunei Jerusalem.​—2 King 19:35.

Än Jiowa Kapwüng Ngeni Israel

10. Än Komer lisowu mwääl a liosuetä met?

¹⁰ Komer a su seni Osea ren an epwe pülüweni pwal emön. Än Komer lisowu mwääl a liosuetä an muun Israel chiechi ngeni me lükülük  won ekkewe muu mi fel ngeni uluulun. Chon Israel rese chüen kilisou ngeni Jiowa ren wöüöchür nge ra kilisou ngeni ekkewe koten ekkena fönü. Ren ar fel ngeni ekkena kot mi chofona, ra ataielo ar we pwon ngeni pülüwer, Jiowa. Ina ewe popun a wor än Jiowa kapwüng ngeni nöün kewe aramas mi mocheisou lon pekin ngün.​—Osea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Ewe Allükün Moses a chüen wor pöchükkülan mwirin Jiowa a mutatä pwe Israel me Juta repwe eolo?

¹¹ Ifa liwinin än Israel likitalo pülüwan we? Iwe, Kot a efisi an Israel feilo “lon ewe fonuapö,” lon Papilon, ewe muu a akkufu Asiria, ikewe Israel a eolo ie lon 740 B.C.E. (Osea 2:14) Lupwen Kot a awesi nemenemen muun ekkewe engol einang, saminne Jiowa a pwal awesi ewe pwonen püpülü lefilen i me ekkewe 12 einang akkom. Ren enletin, pwal mwo nge lupwen Jerusalem a talo ren chon Papilon lon 607 B.C.E., Kot ese awesalo ewe pwonen ätipeeü mi alongolong won ewe Allükün Moses. Lupwen Israel a tolong lon ena pwonen ätipeeü, a ussun itä pwe Israel a wiliiti pülüwen Jiowa lon kapas awewe. Nge ena püpülu a wesilo lupwen nöüwisin chon Jus ra pöütalo me nnielo Jises lon 33 C.E.​—Kolose 2:14.

Jiowa A Öüröüra Israel

12, 13. Met porausen Osea 2:6-8, me ifa ussun ewe poraus a weneiti Israel?

¹² Kot a ereni Israel pwe epwe “ükütiu le föri föförun eman fin lisowu,” nge Israel a chüen tapwelo mwirin nöün kewe kamwet. (Osea 2:2, 5) Jiowa a apasa: “Iei mine üpwe pineela alan ren iräfölüföl, üpwe epeti ngeni eu tit pwe esap tongeni küna alan. Epwe tapwela mürin nöün kewe kamwet, nge esap toriir. Epwe kütteer, nge esap küneer. Mürin epwe apasa, ‘Üpwe liwiniti pwülüei akom, pun üa feiöch me mwan lap seni iei.’ Iwe, esap mochen mefi pwe ngang ätewe mi ngeni ewe wiich, ewe wain me ewe apüra seni föün olif, üa pwal ngeni chomong silifer me kolt. Nge i a aea ekei mettoch le fel ngeni ewe anü Paal.”​—Osea 2:6-8.

¹³ Israel a kütta älillis seni nöün kewe “kamwet” nge, esor emön leir a tongeni awora älillis. A ussun itä pwe chommong irä fölüföl a pineer. Mwirin Asiria a maunei Sameria ren ülüngät ier, ewe telinimw a kkuf lon 740 B.C.E. Ewe muu mei wor engol einang ese ütä sefäl. Ekkoch chök lein ekkewe chon Israel mi eolo repwe chechchemeni öchchün manauen samasamer kewe lupwen ra angang ngeni Jiowa. Ekkena aramas repwe poutalo fel ngeni Paal me kütta pwe ar chiechi fän ewe pwon lefiler me Jiowa epwe fissefäl.

Nengenisefälli Ewe Sipai

14. Met popun Hosea a pülüwenisefälli Komer?

¹⁴ Ren om kopwe weweöchüüti ewe riri lefilen an Osea püpülü me än Israel chiechi ngeni Jiowa, kopwe ekieki mwo ekkeei kapas: “Iwe, ewe Samol mi Lapalap a üreniei, ‘Kopwe feila o tongesefäli pwülüom we, inamwo ika a lisowu ngeni eman nöün kamwet. Kopwe tongei usun chök ngang üa tongei ekewe aramasen Israel, inamwo ika ir ra kul ngeni pwal ekoch kot o efich ar eäni asor ngeniir föün wain mi apwas.’” (Osea 3:1) Osea a föri alon Jiowa. A  mööni Komer seni ewe mwän a nom ren. Osea a ereni pülüwan we: “Kopwe fokun nom rei fansoun langatam. Kosap eäni föförun lisowu, kosap pwülüeni eman mwan.” (Osea 3:2, 3) Lupwen Komer a etiwa ewe fön, Osea a pülüwenisefälli Komer. Ifa ussun ena poraus a weneiti met Kot a föri ren Israel me Juta?

15, 16. (a) Kot epwe ümöümöch ngeni muun we ika repwe föri met? (b) Ifa ussun Osea 2:18 a fen apwönüetä?

¹⁵ Atun än Israel me Juta eolo lon Papilon, Kot a nöünöü nöün kewe soufos ren an epwe ‘kapas pwetete’ ngeni nöün kewe aramas. Kot epwe ümöümöch ngeniir ika repwe aier me liwiniiti Pülüwer, ussun chök Komer a liwiniiti pülüwan. Iwe, ika repwe aier, Jiowa epwe angei muun we mi ussun chök pülüwan seni ewe “fönüapö” lon Papilon me eliwinalo ngeni Juta me Jerusalem. (Osea 2:14, 15) Jiowa a apwönüetä an we pwon lon 537 B.C.E.

¹⁶ Kot a pwal apwönüetä ei pwon: “Lon ena fansoun üpwe eäni eü pwon ngeni ekewe manmwachon lemäl, ekewe machang me ekewe mantötö, pwe resap afeiengaua nei aramas. Üpwe kupi ewe esefich me ewe ketilas o aükätiu maun me lon ewe fanu. Üpwe föri pwe nei aramas repwe nom fän kinamwe.” (Osea 2:18) Lupwen eü lusun ekkewe chon Jus ra liwinlo fönüer, esor popun repwe niueiti ekkewe manmwacho. Ei oesini a pwal pwönüetä lon 1919 C.E., lupwen eü lusun ekkewe chon Israel lon pekin ngün ra ngaselo seni “Papilon mi Lapalap,” ewe nemenemen lamalam chofana won fönüfan. Iei manauer a menemenoch. Ra pwapwaiti ewe paratis lon pekin ngün fengen me chiechier kewe mi mochen manau won fönüfan tori feilfeilo chök. Lapalapen manmwocho rese nonnom lon letipen ekkeei chon Kraist mi enlet.​—Pwarata 14:8; Aisea 11:6-9; Kalesia 6:16.

Lefareni Ekkewe Lesen

17-19. (a) Ikkefa ekkewe lapalapen Kot sipwe äkkäppirü? (b) Ifa ussun än Jiowa ümöümöch me tong epwe achüngü letipach?

¹⁷ Kot mi ümöümöch me kirökiröch. Kich sipwe lapalapeni ekkeei lapalapen Kot. Ina eü lesen sia käeö seni ekkewe sopwun mi akkom lon Osea. (Osea 1:6, 7; 2:23) Kot a mochen pwäralo ümöümöch ngeni ekkewe chon Israel mi aier. An tipemecheres a tipeeü ngeni ei mwiitun: “Eman aramas mi aopala an tipis esap fefeitä lon manauan, nge eman mi pwäratä o likitala, Kot epwe ümöümöch ngeni.” (An Salomon Fos 28:13) Ekkeei kapas lon Kol Fel repwe pwal auruuru letipen ekkewe chon tipis mi aier: “Ngun mi ta, iei sokkun asor mi tongeni apwapwai Kot; Kot, kosap nioput eu letip mi ta o mi wililo.”​—Kol Fel 51:17.

¹⁸ Än Osea oesini a menlapei än Kot tong me ümöümöch. Pwal mwo nge ika ekkoch ra riki seni än Kot we aal, ir mi tongeni aier me kul seni ar tipis. Kot epwe etiweer sefäl. Jiowa  mi ümöümöch ngeni ekkewe chon Israel mi aier. Ir chon ewe muu mi ussun chök pülüwan. Inaamwo ika ra “achou i lon ewe fonu pwas” nge Jiowa ‘a kirokiroch, a omusalo ar kewe fofor ingau. A chechemeni pwe ra nonnom chok lon pekin fituk.’ (Kol Fel 78:38-41) Än Kot ümöümöch itä epwe amwökütükich ach sipwe likiitu lon ach feffetäl ren Jiowa, ach we Kot mi ur ren tong.

¹⁹ Inaamwo ika nni manau, solä, me mocheisou ra choufetäl lon Israel nge, Jiowa a “kapas pwetete ngeni,” ren an epwe achüngü ewe letip. (Osea 2:14; 4:2) Amwo epwe chüng letipach me ewe riri lefilach me Jiowa epwe pöchökkületä lupwen sia ekkekieki ussun an ümöümöch me tong. Iwe, sipwe pwisin eisinikich: ‘Ifa ussun ngang upwe appiru an Jiowa ümöümüch me tong lon ai kewe föfför ren aramas? Ika emön chon Kraist mi asongaei a omusamus, iwe, upwe muttir omusalo an tipis, ussun chök Jiowa?’​—Kol Fel 86:5.

20. Met popun sipwe lükülük won ach we apilükülüköch seni Kot?

²⁰ Kot a ngenikich apilükülüköch. Jiowa a pwon: ‘Üpwe aliwinisefäli ngeni . . . ewe lemolun Akor. Epwe wiliti eu asamen Apilüköch.’ (Osea 2:15) Än Jiowa mwicheich loom mi ussun chok pülüwan, a apilükülüköch ngeni an epwe liwiniiti fönüan, ia a nonnom ie “ewe lemolun Akor.” Mei wor popun ach chengel lon ewe apilükülüköch Jiowa a ngenikich pokiten, lon 537 B.C.E., an we pwon loom a pwönüetä.

21. Ifa ewe lamoten sile lon ach feffetäl ren Kot?

²¹ Ika sipwe feffetäl ren Kot, sipwe käkkäeö ussun i me apwönüetä alon minne sia käeö. Ese fokkun naf ewe sile ussun Jiowa lon Israel. (Osea 4:1, 6) Iwe nge, ekkoch ra fokkun aücheaani ewe sile ussun Jiowa me ra apwönüetä alon minne ra käeö. Ir meinisin mi feiöch. Osea emön leir. Ekkewe 7,000 aramas lon ränin Elias ra pwal feiöch pokiten rese fotupwäsuk ngeni Paal. (1 King 19:18; Rom 11:1-4) Sia fokkun kilisou ren ewe käit seni Jiowa mi atufichi ach likiitu lon ach feffetäl ren Kot.​—Kol Fel 119:66; Aisea 30:20, 21.

22. Epwe ifa ussun ach ekiek ussun afalafal seni chon rikilo?

²² Jiowa a silei pwe chokkewe mi wiisen emmweni nöün kewe aramas repwe ü ngeni afalafal chofana. Iwe nge, alon Osea 5:1: “Ämi souasor, oupwe aüseling, ämi chon Israel, oupwe aü selingemi, nge ämi chon leimwen king, oupwe rongorong. Pun ewe apwüng epwe weneitikemi pokiten oua wewe ngeni eu likatup lon Mispa me eu cheew mi meresila won ewe chuk Tapor.” Ekkewe nöüwis mi rikilo ra ussun chok eü likatup are cheew fän iten ekkewe chon Israel. Ra chök etipetiper ngeni ar repwe fel ngeni lios. Ese mwääl pwe ewe Chuuk Tapor me Mispa ir iolapen ena fel mi chofana.

23. Ifa ussun om käeö Osea sopwun 1 tori 5 a fen älisuk?

²³ Än Osea oesini a fen äiti ngenikich pwe Jiowa ewe Koten ümöümöch mi ngenikich apilükülüköch. Ewe puk a pwal äiti ngenikich pwe Kot a efeiöchu chokkewe mi apwönüetä alon an kewe emmwen me tunalo afalafal seni chon rikilo. Amwo sipwe äppirü ekkewe chon Israel mi aier ren ach kükkütta Jiowa iteitan me ren ach achocho le apwapwai letipan. (Osea 5:15) Pokiten sia föri ena, sipwe kini minne mi mürinnö. Sipwe pwal küna ewe chengel me kinamwe mi lapalap seni meinisin a nonnom ren aramas mi feffetäl ren Kot fän tuppwöl.​—Kol Fel 100:2; Filipai 4:6, 7.

[Footnote]

Ifa Ussun Kopwe Pölüeni?

• Än Osea pülüweni Komer a liosuetä met?

• Met popun a wor eü kapwüng lefilen Jiowa me Israel?

• Menni lesen ka fokkun aücheaani lon Osea sopwun 1 tori 5?

[Ekkewe kapas eis fan iten ewe lesen]

[Sasing lon pekin taropwe 8]

En mi silei iö pülüwen Osea a liosuetä?

[Sasing lon pekin taropwe 9]

Chon Sameria ra kkuf ren chon Asiria lon 740 B.C.E.

[Sasing lon pekin taropwe 10]

Aramas mi chengel ra liwinlo fönüer