“Ngang Üpwe Etikemi”

“Nöün ewe Samol mi Lapalap we chon künö a asile ngeni ekewe aramas alon ewe Samol mi Lapalap, ‘Ngang üpwe etikemi.’”​—AKAI 1:13.

1. Jises a fos ussun menni poraus a wewe ngeni eü oesini fän iten ach ei fansoun?

 SIA manau lon eü fansoun mi fokkun watte lamotan. Me ren ekkewe oesini lon Paipel, seni 1914, sia nonnom lon “ewe Ranin-Samol.” (Pwarata 1:10) Ika en mi fen käeö ussun ei poraus, kopwe silei pwe Jises a alöllöfengenni “ekkewe ranin Noun-Aramas,” are ewe fansoun a nemenem lon Muun we, ren “ekkewe ranin Noa” me “ekkewe ranin Lot.” (Luk 17:26, 28) Iwe, alon ewe Paipel, met a fisitä lon ränin Noa me Lot a wewe ngeni eü oesini ussun ach kewe rän. Iwe nge, a lamot pwe sipwe fokkun ekieki ussun pwal eü oesini.

2. Ifa ewe wiis Jiowa a awiisa ngeni Akai me Sekaraia?

² Sipwe ekieki ussun met a fiffisitä lon ränin ekkewe soufos Akai me Sekaraia. Menni poraus seni ekkeei soufos mi tuppwöl a wor lamotan fän iten nöün Jiowa kewe aramas ikenäi? Akai me Sekaraia ir nöün Jiowa “chon künö” ngeni ekkewe chon Jus mwirin ar eolo lon Papilon. Ra wiisen alükülükü ekkewe chon Jus pwe Jiowa epwe älisiir lupwen ra aüetäsefälli ewe imwenfel. (Akai 1:13; Sekaraia 4:8, 9) Inaamwo ika ekkewe puken Akai me Sekaraia ra mwochomwoch nge, ir kinikinin “ekkewe puk meinisin ra pop seni Ngunun Kot, ra pwal lamot ngeni afalafal, ngeni fonou, ngeni amurinnolo, o pwal ngeni angangochun ewe manau mi pung.”​—2 Timoti 3:16.

Ir Mi Lamot Ngenikich

3, 4. Met popun ewe poraus lon ekkewe puken Akai me Sekaraia ra lamot ngenikich?

³ Pwüngün pwe ekkewe puken Akai me Sekaraia ra älisi ekkewe chon Jus loom me ar kewe oesini ra pwal pwönüetä lon ena fansoun. Iwe, met popun sia silei pwe ekkeei ruu puk ra chüen lamot fän itach ikenäi? Nengeni ewe poraus lon Ipru 12:26-29. Lon ekkena wökisin Paul a aloni alon Akai 2:6 ussun än Kot “achechasefäli läng me fanüfan.” Lo, lo, lo, än Kot achchecheer epwe ”aturätiu ekewe mwü [me] . . . awesi nemenemen ekewe king mi nemeni ekewe mwü.”​—Akai 2:22.

⁴ Paul a eäni poraus seni ewe puken Akai ren an epwe affata met epwe fis ngeni “ekewe mwü.” A fos ussun tekian ewe Muu mi nukuchar ekkewe chon Kraist mi kepit repwe muuni. (Ipru 12:28) Kopwe küna seni än Paul kewe poraus pwe a wor weween än Akai me Sekaraia kewe oesini fän iten eü fansoun mwirin makken ewe puken Ipru lon ränin ekkewe aposel. Mei chüen wor won fönüfan fitemön lusun ekkewe chon Kraist mi kepit, ekkewe aramas repwe alemwiri ewe Muun Messaia ren Jises. Ina popun ekkewe puken Akai me Sekaraia mi lamot fän iten ei fansoun.

5, 6. Met popun Jiowa a tinalo Akai me Sekaraia?

 ⁵ Ewe puken Esra a awora porausen uruwoon ena fansoun loom. Mwirin än ekkewe chon Jus liwin seni Papilon lon 537 B.C.E., Kepina Serupapel me ewe Samol Fel, Josua (are Jesua) ra emmweni angangen förun longolongun ewe imwenfel lon 536 B.C.E. (Esra 3:8-13; 5:1) Lupwen a poputä ewe angang won longolongun ewe imwenfel, meinisin ra fokkun chengel. Iwe nge, mwirin ekis fansoun, ekkewe chon Jus ra niuokkuselo. Iei met a mak ussur lon Esra 4:4: Chon koput “ra atipemwaramwara ekewe chon Juta o aniuokusuur pwe resap aüetä ewe imwenfel.” Ekkewe chon koput, äkkäewin chon Sameria, ra tipimwääl ngeni ekkewe chon Jus. Iwe, ra etipetipa ewe kingen Persia an epwe pinei ewe angang won ewe imwenfel.​—Esra 4:10-21.

⁶ Achocho fän iten ewe angang won ewe imwenfel a kisikisilo. Ekkewe chon Jus ra chipwangelo me ra akkomwa pwisin ar angang. Iwe nge, lon 520 B.C.E., 16 ier mwirin ar poputä le angang won longolongun ewe imwenfel, Jiowa a awiisa ngeni Akai me Sekaraia pwe repwe anonnonaatä letipen ekkewe aramas pwe repwe angang sefäl won ewe imwenfel. (Akai 1:1; Sekaraia 1:1) Pokiten nöün Kot kewe chon künö ra anonnoneeretä me pokiten ra küna pwe Jiowa a älisiir, ekkewe chon Jus ra achocho sefäl. Iwe, ewe imwenfel a wes lon 515 B.C.E.​—Esra 6:14, 15.

7. Ifa ussun met a fiffis lon ränin ekkewe soufos a ussun chök met a fiffis iei?

⁷ Iwe, en mi silei lamoten ena poraus fän itach? Ach angang a riri ngeni ewe afalafal ussun ewe “kapas allim usun ewe mu.” (Mattu 24:14) Lamoten ena angang a lapelo mwirin ewe Äewin Maunen Fönüfan. Ussun chök chon Jus loom ra ngaselo seni ar fötek lon Papilon, nöün Jiowa kewe chon angang lon ei fansoun ra ngaselo seni fötek lon Papilon mi Lapalap, ewe mwicheichen lamalam chofona won unusen fönüfan. Nöün Kot kewe aramas mi kepit ra achocho le afalafala me asukula aramas me emmweniir ngeni fel mi enlet. Ar angang a sopwosopwolo tori ach ei fansoun nge a fokkun lapalapelo iei. Neman en emön lein ekkewe chon angang. Iei ewe fansoun fän iten fisitään ei angang pokiten sopwoloon ei otot mi ngaü a arapoto! Ei angang Kot a awiisa ngenikich epwe sopwosopwolo tori Jiowa epwe angolong lon mwökütükütün aramas lon ewe “riaffou mi fakkun lapalap.” (Mattu 24:21) Ewe riäfföü mi lapalap epwe awesalo föfföringaü meinisin. Mwirin, fel mi enlet epwe uwaöch won unusen fönüfan.

8. Met popun sia lükülük pwe Jiowa epwe älisikich lon ach angang?

⁸ Än Akai me Sekaraia kewe oesini ra äiti ngenikich pwe Jiowa epwe älisikich me efeiöchükich lupwen sia angang ngeni ren unusen letipach. Ekkoch muu ra sotun le aosukosuka are pinei ewe afalafal ussun ewe kapas allim nge rese tongeni eppeti feffeitään angangen nöün Kot kewe aramas. Ekieki mwo ussun chommongoloon ekkewe chon afalafal mwirin ewe Äewin Maunen Fönüfan tori iei. A ifa me watteen än Jiowa feiöch won ewe angang fän iten ewe Muu. Iwe nge, a chüen watte ach angang.

9. Sipwe nengeni menni osukosuk loom, iwe, met popun?

⁹ Ifa ussun met sia käeö seni Akai me Sekaraia epwe akkanonnonäkichetä fän iten ach sipwe älleasochisi ewe allük seni Kot pwe sipwe afalafala me asukula aramas? Iwe, sipwe ekieki ussun ekkoch lesen lon ekkeei ruu puken Paipel. Iwe, akkom kopwe ekieki ussun ekkoch porausen ewe angang won ewe imwenfel ekkewe chon Jus ra wiisen föri. Sia fen älleaani pwe ekkewe chon Jus mi towu seni Papilon ren ar repwe liwinlo Jerusalem, rese likiitu lon  ar angang le aüetäsefälli ewe imwenfel. Mwirin a wes longolongun ewe imwenfel, ra chipwangelo. Ifa ewe ekiek mi mwääl a fisitä lon letiper? Met sia tongeni käeö seniir?

Eäni Ekiek Mi Pwüng

10. Ifa än ekkewe chon Jus ekiek mwääl, iwe, met mwiriloon?

¹⁰ Ekkewe chon Jus seni Papilon ra apasa: “Esamwo tori fansoun.” (Akai 1:2) Lupwen ra poputä le aüetäsefälli ewe imwenfel ren ar angang won longolongun lon 536 B.C.E., rese fen apasa “esamwo tori fansoun.” Nge etipetipaen ekkewe aramas mi nom ünükkür me osukosuk seni ewe muu a siwili ekiekir. Ra akkomwa pwisin ar kinamwe me angang won pwisin imwer kewe. Ese wes ewe imwenfel nge imwer kewe mi fokkun lingöch. Ina popun Jiowa a eäni kapas eis: “Ifa usun, a iei fansoun ämi oupwe imweimw lon imwemi mi lingöch, nge ei Imwenfel a tala?”​—Akai 1:4.

11. Met popun Jiowa a fönöü ekkewe chon Jus lon ränin Akai?

¹¹ A fen siwil met ekkewe chon Jus ra kan akkomwa pwe epwe nampa eü lon manauer. Itä repwe akkomwa letipen Jiowa le aüetäsefalli ewe imwenfel nge, ra akkomwa pwisin imwer kewe me mochenin letiper. Ra likitalo ar angang won imwen Kot we. Än Jiowa kapas lon Akai 1:5 a peseer ar repwe ‘ekieki ussun met a fis ngeniir.’ Jiowa a ereniir pwe repwe ekieki ussun met ra föfföri me met a fiffis lon manauer pokiten rese chüen akkomwa än Jiowa angang won ewe imwenfel.

12, 13. Ifa nonnomun ekkewe chon Jus me ren Akai 1;6, iwe, ifa weween ei wökisin?

¹² Manauen ekkewe chon Jus a osukosuk pokiten rese akkomwa minne mi lamot. Nengeni än Kot ekiek a pwälo lon Akai 1:6: “Oua fotuki chomong, nge oua kini chokükün. Oua mongö o ün, nge ousap fokun möt ren. Oua aüfoüfakemi, nge ousap mefi kinamwe ren, nge ir mi angei liwinin ar angang ra usun chök nge ra iseni liwinir lon eu lenien iseis mi wor pwang lon.”

¹³ Ekkewe chon Jus ra nonnom lon ewe fönü Kot a ereniir pwe repwe fönüeni, nge ese uwaöch. Jiowa a amwöchü seniir ar feiöch, ussun chök a fen öüröüreer me loom. (Tuteronomi 28:38-48) Pokiten Jiowa ese älisiir, ra ffot nge ewe atake ese uwaöch, iwe, ra echik. Pokiten Jiowa ese efeiöchüür, ese naf üfer kewe, iwe, ra föü. Iwe, a ussun itä pwe ra walong ewe moni ra angei lon eü leenien iseis moni mi kkam.

14, 15. Ifa ewe lesen sia käeö seni Akai 1:6?

¹⁴ Iwe, ewe lesen sia käeö seni ei poraus esap fän iten alapalapen me afouten imwach. Me loom, Amos a fen apwüngü ekkewe aramas mi wöüöch pokiten imwer “mi fout ngeni ngiin äläfant” me pokiten ra “asösö won leenien mot mi pwetete.” (Amos 3:15; 6:4) Ekkewe imw me pisek mi ling rese nomofochelo. Sounfiu ra atai are solääni meinisin. Iwe nge, mwirin ekkewe 70 ier ra eolo lon Papilon, chommong nöün Kot kewe aramas resaamwo käeö ena lessen. Nge kich? Epwe fich ach pwisin eisinikich: ‘Ifa üküükün lamoten imwei me alingen imw ngeniei? Üpwe feilo sukul tekia ren fitu ier fän iten afeffeitään ai angang nge epwe aweiresi äi föfföri minne mi lamot lon pekin ngün?’​—Luk 12:20, 21; 1 Timoti 6:17-19.

¹⁵ Ewe poraus lon Akai 1:6 a achema ngenikich ussun ewe lamoten än Kot feiöch lon manauach. Ekkena chon Jus loom ra osupwang pokiten ese toriir än Kot we feiöch. Ese lifilifil ika sia wöüöch are wöüngaü, sipwe feiengaü lon pekin ngün ika Jiowa ese efeiöchükich. (Mattu 25:34-40; 2 Korint 9:8-12) Iwe nge, ifa ussun sipwe angei ena feiöch?

 Jiowa A Älisikich Ren Ngünün

16-18. Ifa weween Sekaraia 4:6 ngeni chon Jus loom?

¹⁶ Chienen Akai, Sekaraia, a menlapei met Jiowa a nöünöü ren an epwe amwökütü me efeiöchü nöün kewe aramas. An we poraus a pwal äiti ngenikich än Kot minen efeiöch. Sia älleaani: “Esap fis om angang ren pöchökül, esap pwal fis ren manaman, nge epwe fis ren Ngüni.” (Sekaraia 4:6) Eli ka fen rong alon ena wökisin fän fite. Iwe nge, ifa weween ewe wökisin fän iten chon Jus lon ränin Akai me Sekaraia? Iwe, ifa weween ena wökisin fän itom?

¹⁷ Chemeni mwo watteen ewe älillis ngeni ekkewe chon Jus pokiten än Akai me Sekaraia poraus mi pop seni Kot. Ar kewe poraus ra apöchökküla ekkewe chon Jus mi tuppwöl. Akai a poputä an afalafal lon ewe awonuen maramen 520 B.C.E. Sekaraia a poputä lon ewe awaluen maram. (Sekaraia 1:1) Me ren Akai 2:18, angang won ewe longolong a poputä lon ewe atiwen maram. Letipen ekkewe chon Jus ra nonnonetä fän iten ewe angang mi lamot. Ra älleasochisi Jiowa pokiten ra unusen lükülük pwe epwe älisiir. Ekkewe kapas lon Sekaraia 4:6 ra awewe won älillis seni Kot.

¹⁸ Eü mwichen sounfiu ese fen tümünü ekkewe chon Jus lupwen ra liwin me Papilon lon 537 B.C.E. Jiowa a tümünür me emmweniir atun ar säi. Ngünün a pwal emmweniir lupwen ra angang won ewe imwenfel. Lupwen repwe angang sefäl ren unusen letiper, Jiowa epwe älisiir ren ngünün.

19. Ngünün Kot a pworacho ngeni etipetipaen iö?

¹⁹ Jiowa a alükülükü Sekaraia ren walu längepwi, pwe epwe nonnom ren nöün kewe aramas mi angang won ewe imwenfel tori a wes ewe angang. Ewe arüäänüün längepwi lon sopwun 3 a pwäratä pwe Setan a ü ngeni ewe angang won ena imwenfel. (Sekaraia 3:1) Setan ese pwapwa lupwen ewe Samol Fel Mi Lapalap Josua a föri asor lon ewe imwenfel fän iten ekkewe aramas. Inaamwo ika Setan a ü ngeni ar angang nge, ngünün Jiowa a pworacho ngeni än Setan kewe minen eppet me a apöchökküla ekkewe chon Jus tori ewe imwenfel a wes.

20. Ifa ussun ngün mi fel a älisi ekkewe chon Jus ar repwe apwönüetä letipen Kot?

²⁰ A ussun itä pwe repwe kkuf fän eü minen eppet mi fokkun watte. Ekkoch nöüwisin muu ra föri allük fän iten ar repwe pinei ewe angang. Iwe nge, Jiowa a pwon  pwe ei minen eppet mi nikinikin “chuk” mi tekia, epwe wiliiti “maasies.” (Sekaraia 4:7) A ina met a fis! King Tarius I a küna ewe taropwe King Sairos a makkei mi mutatä kaüsefällin ewe imwenfel. Ina ewe popun Tarius a amoielo ewe allük mi pinei ewe angang me a tinalo moni ren an epwe älisatä ewe angang. Ewe kokkot a unusen siwil! Ngünün Kot a fen angolong lon ena osukosuk? Fokkun ewer. A wes ewe imwenfel lon 515 B.C.E., lon ewe awonuen ierin än Tarius I nemenem.​—Esra 6:1, 15.

21. (a) Me loom, ifa ussun Kot a ‘amwökütü ekkewe muun fönüfan’ pwe “wöür” epwe katowu seniir? (b) Ifa ussun ei wökisin a pwönüetä lon ei fansoun?

²¹ Lon Akai 2:5, ewe soufos a achema ngeni ekkewe chon Jus ussun ewe ätipeeü lefiler me Kot a fisitä ünükkün ewe Chuuk Sainai lupwen “unusen ewe chuk a fokkun chechech.” (Ekistos 19:18) Me ren wökisin 6 me 7, Jiowa epwe efisatä pwal eü chechchech lon ränin Akai me Sekaraia. Muun Persia epwe lükülüküngaüolo nge kaütään ewe imwenfel epwe chök sopwosopwolo tori an epwe wesilo. ‘Wöün mwün fanüfan,’ weween ekkewe chon ekis, repwe alinga Kot fengen me ekkewe chon Jus, lon ewe imwenfel. Lon ach ei fansoun, Kot a ‘amwökütükütü mwün fanüfan meinisin’ ren ach angangen afalafal. Iwe, “wöür meinisin” ra feito ren ar repwe fel ngeni Kot fiti fengen me lusun ekkewe mi kepit. Ren enletin, ekkewe mi kepit me ekkewe ekkoch siip ra alingalo imwen Jiowa we. Ekkeei chon fel mi enlet ra wikiti ewe fansoun Jiowa epwe ‘achechasefäli läng me fanüfan,’ nge ren pwal och weween. Ei chechchech epwe fisitä fän iten kataloon ekkewe muun fönüfan.​—Akai 2:22.

22. Ifa ussun Kot a ‘amwökütükütü’ ekkewe muun fönüfan, met mwiriloon ewe chchech, iwe, met epwe fisitä lon mwach?

²² Chemeni mwo ewe siwil mi fokkun lapalap a fisitä lon met ekkewe “läng me fanüfan, pwal matau me fanüpwas” ra liosuetä. Ei siwil mi lapalap a fisitä pokiten Setan me nöün kewe timon ra koturutiu ngeni fönüfan. (Pwarata 12:7-12) Pwal och, ewe angangen afalafal nöün Kot kewe aramas mi kepit ra emmweni a fokkun achechcha ekkewe aramas lon ei fönüfan. (Pwarata 11:18) Inaamwo ika a mmen watte ewe chchech nge, “eu mwich mi fokkun lapalap,” wöün ekkewe muun fönüfan, a angangfengen ren ewe Israel lon pekin ngün ren ar repwe angang ngeni Jiowa. (Pwarata 7:9, 10) Ei mwich mi lapalap a angangfengen me ekkewe chon Kraist mi kepit ren an repwe esileefetalei porausen än Kot epwele achechcha ekkewe muun fönüfan lon ewe maunen Armaketon. Ena maun epwe atufichi unusöchüloon fel mi enlet won unusen fönüfan.

En Mi Chechchemeni?

• Ineet me ifa nonnomun ewe fönü lupwen Akai me Sekaraia ra eäni wiiser?

• Ifa ussun ewe fön Akai me Sekaraia a awora epwe älisuk?

• Met popun Sekaraia 4:6 a apöchökküloketä?

[Ekkewe kapas eis fan iten ewe lesen]

[Sasing lon pekin taropwe 22]

Minne Akai me Sekaraia ra makkei a alükülükükich pwe Jiowa a älisikich

[Sasing lon pekin taropwe 25]

“A iei fansoun ämi oupwe imweimw lon imwemi mi lingöch, nge ei imwenfel a tala?”

[Sasing lon pekin taropwe 26]

Nöün Jiowa kewe aramas ra kütta ‘wöün’ ekkewe muun fönüfan