Ir Mi Uputiu Lon Ewe Mwu Kot A Filatä

“[Jiowa] a afilikemi seni lein ekewe aramas meinisin mi nom won fanüfan, pwe epwe nöünikemi.”​—TUTERONOMI 7:6.

1, 2. Ikkefa ekkoch än Jiowa kewe föfför mi manaman fän iten nöün kewe aramas, iwe, ifa lapalapen ewe chiechi lefilen Israel me Kot?

 LON 1513 B.C.E., Jiowa a efisatä eü mineföön kokkot lefilen i me nöün kewe aramas won fönüfan. Ina ewe ier Kot a äsäüa eü mwu mi pöchökkül ren an epwe angasalo ekkewe Chon Israel. Kot a wiliiti ar we Chon Amanau, iwe, ir ra wiliiti nöün kewe aramas. Mwen an angaserelo, Kot a ereni Moses: “Iei mine kopwe üreni ekewe aramasen Israel, ‘Ngang ewe Samol mi Lapalap. Üpwe emwenikemiiwu seni fän ämi angangochou ngeni chon Isip, üpwe pwal angasakemi seni ar nöünikemi amanau o amanuakemi fän pei mi manaman pwal ren apwüng mi lapalap. Iwe, üpwe nöünikemi pwe oupwe aramasei, nge ngang üpwe ämi Kot.’”​—Ekistos 6:6, 7; 15:1-7, 11.

² A fisitä eü pwon are ätipeeü lefilen Jiowa me Israel, ekiselo chök mwirin ra towu seni Isip. Jiowa esap chüen nöünöü emön chök aramas, are eü famili, are eü eterenges, nge iei, epwe wor an we mwichen aramas mi kokkotöchülo won fönüfan. (Ekistos 19:5, 6; 24:7) Kot a ngeniir allük mi nemeni sokkopaten föfför lefilen aramas, pwal allük mi nemeni ar fel ngeni i. Moses a ereniir: “Pun meni mwü mi watte a wor an kot mi kan ngeni, usun ewe Samol mi Lapalap ach we Kot a kan ngenikich iteiten fansoun sa köri pwe epwe alisikich? Nge meni mwü mi watte a wor an allük me pwüüng mi fokun pwüngüöch, usun ekei allük meinisin üa aiti ngenikemi ikenai?”​—Tuteronomi 4:7, 8.

Uputiu lon eü Mwichen Chon Pwäratä

3, 4. Ifa eü popun mi lamot pwe a wor eü mwuun Israel?

³ Fite pükü ier mwirin, Jiowa a nöünöü Aisea ren an epwe achema ngeni Israel ussun ewe popun a wor mwuur. Aisea a apasa: “Iei alon ewe Samol mi Lapalap mi föruk, Israel, ‘Kosap niuokus, pun ngang üa angasok. Üa köri ngonuk itom, en nei. Pun ngang ewe Samol mi Lapalap om Kot, ngang Ewe mi Pin lon Israel om Chon Amanau. . . . Oupwe aliwinato nei kewe alüal seni ekewe fanü mi toau, pwal nei kewe föpwül seni lesopun fanüfan. Oupwe aliwinireto meinisin mi iteni itei, chokewe üa föriir pwe repwe alingaei, chokewe üa alapalapeer o afisiir.’ Iwe, ewe Samol mi Lapalap a apasa, ‘Ämi chon Israel, ämi nei chon pwärätä pwal nei chon angang. Üa afilikemi pwe oupwe sileei o lüküei. . . . Ir ekewe aramas üa afisiir fän itei, pwe repwe pwärätä ai ling.’”​—Aisea 43:1, 3, 6, 7, 10, 21.

 ⁴ Israel a iteit me ren iten Jiowa. Ina popun ra wisen pwäratä ngeni ekkewe aramas meinisin ussun an nemenem. Ir eü mwichen aramas mi förütä fän iten ar ‘repwe alinga’ Jiowa. Ra wisen ‘pwäratä an ling,’ pwal apasawu amwararen an angaserelo. Iei ussun repwe alingalo itan. Weween pwe ir eü mwu are mwichen chon pwäratä fän iten Jiowa.

5. Ifa ussun Israel eü mwu mi fen fangolo ngeni Kot?

⁵ Ülüngeröü som ier me loom, King Solomon a apasa pwe Israel eü mwichen aramas mi käimulo. Iei än Solomon iotek: “Pun en ka aimwürela seni lein ekewe aramasen fanüfan meinisin pwe kopwe nöüniir.” (1 King 8:53) A pwal wor ar chiechi me Jiowa mi sokkolo aüchean fän iten emön me emön Chon Israel. Moses a fen ereniir: “Iwe, ämi nöün ewe Samol mi Lapalap ämi we Kot. . . . Pun ämi eu mwichen aramas mi pin fän iten ewe Samol mi Lapalap ämi we Kot.” (Tuteronomi 14:1, 2) Ina popun ekkewe Chon Israel säräfö rese wisen fangolo manauer ngeni Jiowa. Seni ar uputiu ir nöün Kot. (Kol Fel 79:13; 95:7) Iteiten mineföön tettelin aramas a käit me ren allükün Jiowa kewe. Iwe, aramas ra wisen älleasochisi ekkewe allük pokiten ewe pwon mi aririfengenni Israel me Jiowa.​—Tuteronomi 11:18, 19.

Ra Pwisin Filatä

6. Ifa ewe kefil a nom mwen iteiten Chon Israel?

⁶ Inaamwo ika Chon Israel meinisin ir nöün Kot pokiten ra uputiu lon Mwuun Israel nge, emön me emön leir a pwisin filatä ika epwe angang ngeni Kot. Iei met Moses a ereniir mwen ar feilong lon ewe Fönü mi Pwonetiu: “Iwe, üa kökköri läng me fanüfan pwe repwe chon pwärätä usumi ikenai, pwe üa anomu mwemi manau me mäla, feiöch me anümamau. Iei mine oupwe filätä manau, pwe ämi me mwirimwirimi kana oupwe manau. Oupwe echeni ewe Samol mi Lapalap ämi we Kot, oupwe aleasochisi alon o fitipacheiti. Pun ren ei oupwe manau o ränin manauemi repwe langatamala lon ewe fanü ewe Samol mi Lapalap a pwon fän akapel pwe epwe ngeni ämi kewe lewo Apraham, Isaak me Jakop.” (Tuteronomi 30:19, 20) Iwe, emön me emön Chon Israel epwe pwisin filatä le tongei, aüselinga, me pacheöch ngeni Jiowa. Pokiten ar tufichin pwisin filatä met repwe föri, iwe, repwe pwal küna öüwüngaüen filier kewe.​—Tuteronomi 30:16-18.

7. Met a fis mwirin mäloon piloon Josua kewe?

⁷ Mwuun ekkewe Soukapwüng a pwär ngenikich liwinin tuppwöl me liwinin föfföringaü. Ekis chök mwen ena fansoun, Chon Israel ra feiöch pokiten ra appirü Josua. “Iwe, ekewe aramas ra angang ngeni ewe Samol mi Lapalap lon fansoun manauen Josua meinisin, pwal lon fansoun manauen ekewe souakom mi manauatam seni Josua, ir mi küna ekewe föför mi manaman meinisin ewe Samol mi Lapalap a föri fän iten ekewe chon Israel.” Iwe nge, mwirin mäloon Josua, “lupwen ewe pilon aramas meinisin ra . . . mäla, a märitä eu pilon me mürir resap silei ewe Samol mi Lapalap, resap pwal silei ekewe föför a föri fän iten chon Israel. Mürin, ekewe aramasen Israel ra föri mine a ngau me fän mesen ewe Samol mi Lapalap.” (Soukapwung 2:7, 10, 11) Ewe mineföön tappin aramas ese aücheani ar alemwir, ar fiti nöün Jiowa mwichen aramas, ewe a küna än Kot kewe föfför mi amwarar fän iter.​—Kol Fel 78:3-7, 10, 11.

Pwönüetään Ar Pwon

8, 9. (a) Menni kokkot a atufichi Israel ar repwe pwäralo pwe ir nöün Jiowa? (b) Ifa winner pokiten ar eäni ewe sokkun asor repwe pwisin filatä?

⁸ Jiowa a efisatä sokkopaten kokkot mi atufichi Israel ar repwe apwönüetä alon ewe pwon mwuur we a pwonei. Ren chök awewe, lon ewe Allük, a wor eü kkotun asor. Fitu me lein ekkewe asor lon ewe allük ra longolong won än aramas pwisin meefata, nge fitu  ra longolong won allük. (Ipru 8:3) Ewe asor mi kek, ewe asorun wiich, fengen me ewe asor ra möngöfengen, pwisin filier. Ren ar föri ekkeei asor ra kütta än Jiowa chen are pwäralo ar kilisou.​—Lifitikos 7:11-13.

⁹ Ekkewe asor ra longolong won än aramas pwisin meefata ra apwapwai Jiowa. Mi mak pwe Jiowa a ‘efich pwoonen’ ewe asor mi kek me ewe asorun wiich. (Lifitikos 1:9; 2:2) Lon ewe asor aramas ra äni, ewe chcha me kiris än Jiowa, nge ekkewe sou asor pwal ewe chon föri asor repwe äni ewe futuk. Ren ei asor, a ussun itä ir meinisin ra möngöfengen. Ewe asor a liosuetä ewe kinamwe lefiler me Jiowa. Iei alon ewe Allük: “Lupwen oupwe eäni asoren kinamwe ngeniei ngang ewe Samol mi Lapalap, oupwe föri pwüngün ewe asor, pwe ngang üpwe etiwa.” (Lifitikos 19:5) Inaamwo ika a fen fangolo manauen Chon Israel meinisin ngeni Jiowa seni fansoun ar uputiu nge, lupwen ra eäni ewe sokkun asor repwe pwisin filatä, Jiowa a ‘ninatiu wor chommong sokun feioch mi somwola.’​—Malakai 3:10.

10. Ifa ussun Jiowa a pwäralo an song lon ränin Aisea me Malakai?

¹⁰ Iwe nge, fän chommong än Kot we mwu ese tuppwöl. Jiowa a fos ngeniir ren nöün we soufos Aisea: “Kosap eäni asoren kek noum sip ngeniei, kosap pwal asamoluei ren om asor. Üsap aweiresuk ren ai tütüngor asor senuk ika arianuk pwe kopwe uwato rei apach mi pwokus.” (Aisea 43:23) Pwal och, lupwen aramas rese liffang seni lon letiper pokiten tong, Jiowa ese aücheani ekkewe asor. Ren chök awewe, ülüpükü ier mwirin, lon ränin ewe soufos Malakai, Chon Israel ra eäni asor ekkewe maan mi tter. Iwe, Malakai a ereniir: “Iei alon ewe Samol mi Unusen Manaman, ‘Üsap pwapwaitikemi, üsap etiwa eu asor seni lepöümi. . . . Ami oua uwato pwe ämi asor mine oua fen soläni ika mine a ter ika mine a samau. Ifa usun, oua ekieki pwe ngang üpwe etiwa ei sokun asor seni lepöümi?’”​—Malakai 1:10, 13; Amos 5:22.

Kot A Pöütalo Nöün Mwichen Aramas

11. Menni tufich a suuk ngeni Israel?

¹¹ Lupwen Israel a wiliiti nöün Kot  mwichen aramas, Jiowa a pwon ngeniir: “Iei mine ika oupwe aleasochisi aloi o apwönüeta ai we pwon, mürin oupwe wesewesen nei aramas. Inamwo ika unusen fanüfan ai, nge üa filikemiitä me lein aramas meinisin, pwe oupwe eu mwichen souasor me eu mwü mi pin fan itei.” (Ekistos 19:5, 6) Ewe Messaia mi pwonetiu epwe pwälo lon Israel. Iwe, epwe atufichiir akkom pwe repwe eäni wiser lon än Kot we Mwu. (Keneses 22:17, 18; 49:10; 2 Samuel 7:12, 16; Luk 1:31-33; Rom 9:4, 5) Nge, lape-ngeni ekkewe Chon Israel rese apwönüetä alon ar we pwon. (Mattu 22:14) Ra pöütalo ewe Messaia, iwe, lo, lo, lo, ra nielo i.​—Fofor 7:51-53.

12. Ikkefa än Jises pworaus mi pwäratä pwe Jiowa a pöütalo nöün we mwichen aramas?

¹² Fitu chök rän mwen an mälo, Jises a ereni ekkoch nöüwis lon ewe lamalamen Jus: “Ousamwo fen aleani lon ekewe Toropwe mi Pin? ‘Ewe fau ekewe chon kaü imw ra pöütala pun resap aücheani a wiliti ewe föün lepwokuku mi fokun aüchea. Iei än ewe Samol föför a fokun amwarar mwen mesach!’ Iei mine üpwe ürenikemi, pwe Kot epwe angei senikemi Mwün we o ngeni eu mwichen aramas mi awora ua ren ar föri föför mi pwüng.” (Mattu 21:42, 43) Jises a pwäri pwe Jiowa a fen pöütalo an we mwichen aramas ren ekkeei kapas: “O Jerusalem, Jerusalem, en mi nielo ekkewe soufos o monei ngeni fau atekkewe ir mi tinalo reom. Fan fitu ngang ua mochen ionfengenni noum kewe, usun chok emon chuko a ionfengenni atenin fan poun, nge ami ouse mochen. Nengeni, imwemi we epwe pönulo.”​—Mattu 23:37, 38.

Nöün Kot Mwichen Aramas Mi Fö

13. Ifa än Jiowa oesini lon ränin Jeremaia?

¹³ Lon ränin ewe soufos Jeremaia, Jiowa a oesini och mettoch mi fö ussun nöün kewe aramas: “Iei alon ewe Samol mi Lapalap, ‘Epwe war ewe fansoun üpwe föri eu pwon mi fö ngeni chon Israel me chon Juta. Ei pwon esap usun ewe pwon üa föri ngeni ar kewe lewo, lupwen üa amwöchü pöür o emwenirewu seni ewe fanü Isip. Ir ra atai ai pwon, inamwo pwe üa usun eman rereimw ngeniir. Nge iei ewe pwon mi fö üpwe föri ngeni chon Israel lon ekana rän: Üpwe atolonga ai kewe allük lor o makeretiu lon leluker. Iwe, üpwe ar Kot, nge ir repwe nei aramas kana.’”​—Jeremaia 31:31-33.

14. Inet a poputä än Jiowa mwichen aramas mi fö, iwe, ifa longolongun we? Met weween ena mwu mi fö?

¹⁴ Longolongun ei pwon mi fö a fen isetiu lupwen Jises a mälo, me mwirin, a mwei ngeni Seman aüchean chchaan we lon 33 C.E. (Luk 22:20; Ipru 9:15, 24-26) Iwe, a poputä manamanen ewe pwon mi fö lupwen ewe ngün mi fel a niilo atun Pentekos 33 C.E. me lupwen eü mwu mi fö, “ewe Israelin Kot,” a fisitä. (Kalesia 6:16; Rom 2:28, 29; 9:6; 11:25, 26) Piter a makkei ei pworaus fän iten Chon Kraist mi kepit: “Nge ämi eu ainang mi fil, eu mwichen souasor än ewe king, eu mwün aramas mi pin, nöün Kot kewe aramas, oua fil pwe oupwe arongafeili än Kot kewe föför mi manaman, i ewe mi körikemiiwu seni rochopwak, pwe oupwe tolong lon an saräm mi  amwarar. Me lom ousap nöün Kot aramas, nge ikenai oua nöün. Me lom ousap angei än Kot ümöümöch, nge ikenai oua angei an ümöümöch.” (1 Piter 2:9, 10) A wes ewe riri mi sokkolo lapalapan lefilen Jiowa me Israel. Lon 33 C.E., Jiowa ese chüen efeiöchü Israel lon pekin futuk nge a poputä le efeiöchü ewe Israel lon pekin ngün, ewe mwichefelin Chon Kraist, ‘eü mwichen aramas mi uwani uwaan’ Mwuun ewe Messaia.​—Mattu 21:43.

Emön me Emön Epwe Fangolo Manauan Ngeni Kot

15. Lon ewe ränin Pentekos, Piter a ereni aramas ar repwe eäni menni papatais?

¹⁵ Mwirin Pentekos 33 C.E., emön me emön Chon Jus are Chon Jentail a wisen pwisin fangolo manauan ngeni Kot. Mwirin, epwe papatais lon “iten ewe Sam, me ewe Nau, me ewe Ngun mi Fel.” a (Mattu 28:19) Lon Pentekos, ewe aposel Piter a ereni ekkewe Chon Jus me chon ekis ra fiti lamalamen Jus: “Oupwe aier, o iteitemi, emon me emon, epwe papataiselo fan iten Jises Kraist ren omusamusen ami tipis. Iwe, oupwe angei ewe liffang, ewe Ngun mi Fel.” (Fofor 2:38) Ren ar papatais, ekkena Chon Jus me chon ekis ra affata pwe ra fen fangolo manauer ngeni Jiowa. Ra pwal pwäratä ar lükü pwe Jises ewe minen atufichi än Jiowa omusalo ar kewe tipis. Ra pwal wisen affata ar lükü pwe Jises nöün Jiowa Samol Fel mi Tekia, ewe Sou Emmwen, pwal Möküren ewe Mwichefelin Kraist.​—Kolose 1:13, 14, 18.

16. Lon ränin Paul, met ekkewe Chon Jus me Chon Jentail repwe föri ren ar repwe fiti ewe Israel lon pekin ngün?

¹⁶ Ekkoch ier mwirin ena, Paul a apasa: “Nge ua afalafala ir mi nom lon Tamaskos akkom, o mwirin, ir mi nom lon Jerusalem, pwal lon unusen fonuen ekkewe re Jus, tori ekkewe Jentail, pwe repwe aier o kutta ngeni Kot, o fori ekkewe fofor mi fich ngeni ar aier.” (Fofor 26:20) Mwirin Paul a annetatä pwe Jises ewe Messaia are Kraist ngeni ekkewe Chon Jus me Chon Jentail, a älisiir le fangolo manauer ngeni Kot me pwal papatais. (Fofor 16:14, 15, 31-33; 17:3, 4; 18:8) Ren ar kul ngeni Kot iei ussun, ekkewe mineföön chon käeö ra choni ewe Israel lon pekin ngün.

17. Menni angang a arapakkan le wes, iwe, menni angang a chök sopwosopwolo?

¹⁷ Iei, sia arap ngeni ewe säingoonon pwaü fän iten lusun ekkewe Chon Israel lon pekin ngün. Lupwen ena angang a wes, ekkewe “fomon chonlang” mi amwöchü ekkewe äsäpwälin kata an ewe “riaffou mi lapalap” repwe epichalo ekkewe äsäpwäl. Nge iei, ionfengennin ewe “mwich mi fokkun lapalap,” ekkewe aramas mi mochen manau foch won fönüfan, a chök sopwosopwolo. Ekkeei aramas, ekkewe “ekkoch siip,” ra pukun filatä pwe repwe eäni lükü lon “chaan ewe Lam” iwe, ra pwal pwisin filatä pwe repwe papatais ren ar repwe pwäri pwe ra fen fangolo manauer ngeni Jiowa. (Pwarata 7:1-4, 9-15; 22:17; Jon 10:16; Mattu 28:19, 20) Ena mwichen ekkoch siip a kapachelong chommong säräfö mi märitä lon eü famili a silei Jiowa. Ika a ina ussum, kopwe mochen älleani ewe lesen mwirin ei.

[Footnote]

Enniwilin Pworaus

• Met popun ekkewe säräfö lon Israel rese wisen fangolo manauer ngeni Jiowa?

• Ifa ussun Chon Israel ra pwäralo pwe ir mi apwönüetä alon ar pwon ngeni Kot?

• Met popun Jiowa a poutalo Israel ussun mwuun we mi filitä, iwe, io a wi Israel?

• Seni Pentekos 33 C.E., met Chon Jus me Chon Jentail ra wisen föri ren ar repwe fiti ewe Israel lon pekin ngün?

[Ekkewe kapas eis fan iten ewe lesen]

[Sasing lon pekin taropwe 7]

Ekkewe säräfö lon Israel ir wiliposun än Kot mwu seni ar uputiu

[Sasing lon pekin taropwe 9]

Emön me emön Chon Israel a pwisin filatä le angang ngeni Kot

[Sasing lon pekin taropwe 9]

Ekkewe asor rese allük ra atufichi Chon Israel ar repwe pwäri ar tong fän iten Jiowa

[Sasing lon pekin taropwe 11]

Mwirin Pentekos 33 C.E., nöün Kraist kewe chon käeö ra wisen fangolo manauer ngeni Kot me papatais